داسـتان ما، کلاهی و هلند

«اقدام متقابل» یکی از اصول فن دیپلماسی است. در تعریف آن می‌گویند هر گاه کشوری عملی قانونی، اما غیردوستانه علیه کشور دیگری انجام دهد، کشور دوم این حق را دارد که در چارچوب یک اقدام قانونی، رفتار غیردوستانه کشور اول را «تلافی» کند. 

شتابزدگی  یا مصلحت‌اندیشی؟

ایران در طول ماه‌های گذشته بارها مورد اقدامات «غیردوستانه» کشورهای اروپایی بوده است. از بازداشت یک دیپلمات ایرانی در وین تا اخراج یک دیپلمات ایرانی دیگر در فرانسه. گرچه «اقدام متقابل» یا به تعبیر دیگر «اقدام تلافی‌جویانه» یکی از اصول دیپلماسی است، اما معمولا در عمل به آن، ملاحظات دیگر و پرهیز از شتابزدگی نیز در نظر گرفته می‌شود.

وزارت خارجه ایران براساس همین ملاحظات، پاسخی متقابل به فشارها و رفتارهای تحقیرآمیز کشورهای اروپایی در قبال ایران نداشته است. سکوت وزارت خارجه، منتقدان آن را چنان برآشفت که این وزارتخانه و متولیان آن را فاقد «تعصب ملی» خواندند. رسانه‌های اصولگرا بارها به وزارت خارجه تاکید کردند که رویه خود را در قبال اینگونه رفتارهای اروپایی تغییر دهد و دست به «اقدام متقابل» بزند. 

قتل‌هایی که هلند را  به جان ایران انداخت

این تاکید بر اقدام متقابل بیش از همه متوجه فشار کشورهای اروپایی به دیپلمات‌های ایرانی بود که یکی از اولین موارد آن در هلند رخ داد. ماجرا از این قرار بود که «احمد مولا ابوناهض» معروف به «احمد نیسی»، یکی از رهبران جنبش الاحواز، نهم نوامبر سال 2017 در شهر لاهه هلند به قتل رسید. دو سال قبل از او یعنی در سال 2015، مرد 56 ساله دیگری به نام علی معتمد در شهر آلمیره به ضرب گلوله کشته شد.  دادگاه هلند مشغول رسیدگی به پرونده قتل علی معتمد بود که دو سال بعد اعلام کرد او با هویت جعلی در هلند زندگی می‌کرده و نام اصلی‌اش «محمدرضا کلاهی» است. محمدرضا کلاهی، همان تکنسین جوان تجهیزات صوتی حزب جمهوری اسلامی و البته نفوذی سازمان مجاهدین خلق (منافقین) در این حزب بود که گفته می‌شود بمبی را که حزب جمهوری اسلامی را ویران کرد با خود به مقر حزب برده و بعد هم از ایران گریخته است. 

ظریف: موضوع در دستور کار دستگاه‌های کشور بوده و بر اساس تصمیمی که به این وزارتخانه ابلاغ شد ما دو نفر از دیپلمات‌های هلند را در واکنش به اخراج غیرقانونی دیپلمات‌هایمان اخراج کردیم

نخستین بار روزنامه هت پارول هلند سال گذشته با گزارشی بر اساس اسناد دادگاه این موضوع را مطرح کرد. بعد از آن دولت هلند ادعا کرد که ایران در قتل او و احمد نیسی دست داشته است و به دنبال همین ادعا تابستان امسال دو دیپلمات ایرانی را از خاک خود اخراج کرد. 

تناقض‌ میان دادستانی و دولت 

وزارت خارجه ایران نسبت به این اقدام اعتراض و اعلام کرد که حق اقدام متقابل برای ایران محفوظ است. مدتی بعد در مهر و آبان سال جاری فرانسه نیز یک دیپلمات ایرانی را از خاک خود اخراج کرد و یک دیپلمات ایرانی دیگر توسط پلیس آلمان در وین بازداشت شد. به هر دو این افراد اتهامات تروریستی نسبت داده شد. دانمارک نیز تحرکاتی از این دست داشت. در طول ماه‌های گذشته بعد از خروج ترامپ از برجام، با اینکه چندین حادثه تروریستی در ایران رخ داده، اما کشورهای اروپایی بارها ایران و دیپلمات‌های ایرانی را متهم به دست داشتن در اقدامات تروریستی در خاک خود کرده‌اند. ظریف وزیر امور خارجه، فرانسه، هلند و دانمارک را به پناه دادن به گروه‌های تروریستی متهم کرد؛ اما در عین حال بسیاری از دستگاه دیپلماسی ایران، اقدامی فراتر از حرف را انتظار داشتند. خبرگزاری مهر، شهریور امسال با اشاره به اخراج دو دیپلمات ایرانی از هلند نوشت: «پس از گذشت سه ماه از انفعال وزارت خارجه، افکار عمومی در انتظار نبرد دیپلماتیک با هلند است.»

سکوت وزارت خارجه که برخی دیگر آن را به انفعال تعبیر می‌کردند، ادامه داشت تا اینکه دادستان عمومی هلند اعلام کرد: «شواهدی مبنی بر دست داشتن ایران در جریان قتل علی معتمد پیدا نشده است.» پیش‌تر نیز قتل او مرتبط با یک گروه تبهکار در آمستردام اعلام شده بود.

شاید صبر و تعلل وزارت خارجه ایران از این باب بود که دولت هلند به دست نداشتن ایران در قتل‌های ادعایی پی ببرد و به موضوع خاتمه دهد؛ اما به‌رغم آنچه که دادستان عمومی هلند اعلام کرده بود، دولت هلند همچنان بر رأی خود پافشاری داشت. 

وزیر خارجه هلند در واکنش به اظهارات دادستان کشورش گفت: «عجیب نیست که نقش داشتن ایران در این دو ترور از سوی تحقیقات جنایی تائید نشده باشد، چراکه روش ارزیابی اطلاعات در سیستم حقوق جنایی با ارزیابی اطلاعاتی که سرویس‌های اطلاعاتی به آن دست می‌یابند، کاملاً متفاوت است.» دی ماه سال جاری نیز وزرای امور خارجه و کشور هلند در نامه‌ای به پارلمان این کشور، ایران را عامل قتل محمدرضا صمدی کلاهی معرفی کردند. 

تصمیم شورای عالی  امنیت ملی 

اصرارهای دولت هلند بر موضعش، حاکی از این بود که ادامه دادن صبر ایران در برابر رفتار غیردوستانه هلند بی‌فایده است. همین موضوع باعث شد تا وزارت خارجه در اقدامی نادر دست به اقدام متقابل بزند. دوشنبه هفته جاری بهرام قاسمی، سخنگوی وزارت خارجه ایران اظهار کرد: «دو دیپلمات سفارت هلند در تهران در چارچوب عمل متقابل عنصر نامطلوب شناخته شده و از آنها خواسته شد در تاریخ‌های ۱۲ و ۱۳ اسفند خاک کشورمان را ترک کنند.»

حالا توپ در زمین هلند است و باید دید که با این توپ چه می‌کند؛ شوتی که هلند به این توپ می‌زند، تعیین می‌کند که روابط ایران و هلند به تیرگی بیش از این می‌گراید یا اینکه آرامش به فضای دیپلماسی دو کشور بازمی‌گردد

او اضافه کرد: «جمهوری اسلامی ایران خواهان تنش در روابط خود با کشورهای اروپایی نیست؛ اما هر حرکتی علیه منافع ملی‌اش را با عمل متقابل در زمان و مکان خود و متناسب با حفظ مصالح عالیه کشور پاسخ خواهد داد.»

حال رابطه با هلند وارد فصل جدیدی خواهد شد؛ فصلی که به قول ظریف باید صبر کنیم و ببینیم نتیجه‌اش چه می‌شود. او در این باره به خبرنگاران گفته است: «موضوع در دستور کار دستگاه‌های کشور بوده و بر اساس تصمیمی که به این وزارتخانه ابلاغ شد ما دو نفر از دیپلمات‌های هلند را در واکنش به اخراج غیرقانونی دیپلمات‌هایمان اخراج کردیم.» یکی از دستگاه‌های مورد اشاره ظریف، شورای عالی امنیت ملی است که در این مورد تصمیم‌گیری کرده است. 

او در مورد غیرقانونی خواندن اقدام هلند نیز توضیح داده است: «اینکه اخراج غیرقانونی گفتم به این علت است که مقامات هلند هم اعلام کردند که اقداماتشان درباره اخراج دیپلمات‌های ما مستند به هیچ شواهد یا سندی نبوده و اقدامی صرفا سیاسی صورت گرفته است.»

هلند سفیرش را در ایران فراخواند

هلند اما «اقدام متقابلی» که ایران نسبت به رفتار «غیردوستانه‌اش» انجام داده را نپسندیده! و اعلام کرده است: «تصمیم تهران برای اخراج مقامات هلندی قابل‌قبول نیست و تاثیر منفی بر توسعه روابط دو جانبه می‌گذارد.»

استف بلاک، وزیر خارجه هلند گفته که «ایران به مقامات هلندی درباره تصمیمش برای اخراج دو دیپلمات این کشور در تاریخ ۲۰ فوریه اطلاع داده و آن‌ها روز یکشنبه دیپورت شده و به هلند برگشتند.» او در عین حال سفیر کشورش را در ایران فراخوانده تا با او مشورت کند که حالا در قبال این رفتار ایران چه کند؟

حالا توپ در زمین هلند است و باید دید که با این توپ چه می‌کند؛ ضربه‌ای که هلند به این توپ می‌زند، تعیین می‌کند که روابط ایران و هلند به تیرگی بیش از این می‌گراید یا اینکه دو کشور با پایان دادن به اقدامات متقابل علیه یکدیگر، آرامش را به فضای دیپلماسی خود بازمی‌گردانند.