صحنه سیاسی منتظر اصلاح روابط تهران با همسایگان عرب در دولت پزشکیان است؛
رویای تبدیل اعراب به متحد منطقه‌ای
محبوبه ولی
یکی از متفاوت‌ترین تصاویر مسعود پزشکیان در اولین سفر خارجی او به عنوان رئیس‌جمهوری ایران، تصاویری بود که عبای عربی را بر تن او نشان می‌داد و یک بار دیگر این گمانه را مطرح کرد که آیا او همان رئیس‌جمهوری است که روابط ایران و همسایگان عربش را از زیر سایه نگاه امنیتی، بیرون کشیده و به تعاملات تجاری و دیپلماتیک پُرثمر تبدیل خواهد کرد؟
کارشناسان تاکید می‌کنند این توجه ویژه به منطقه، باید همزمان با حل مسائل ایران با غرب پیش برود. تهران هرچقدر هم که روابط خود با بغداد را تقویت کند، به دلیل تحریم‌ها و فشار آمریکا نمی‌تواند طلب‌های دلاری خود را از عراق وصول کند
مسعود پزشکیان نه در سفر به عراق، بلکه چند هفته پیش‌تر، رویکرد خود نسبت به اعراب منطقه را نشان داد. او دقیقا پس از پیروزی در انتخابات ریاست جمهوری، یادداشتی اختصاصی برای روزنامه عربی «العربی الجدید» نوشت که مخاطبانش مشخصا کشورهای حوزه خلیج بودند. او در این یادداشت که سیگنال زود‌هنگام صلح و آشتی به اعراب منطقه بود، نوشت: «جمهوری اسلامی ایران قدرت همسایگان را قدرت خود می‌داند و معتقد است توانمندسازی همسایگان نباید به حساب
یکدیگر باشد.
اَبَر اولویت سیاست خارجی ایران گسترش همکاری‌ها با همسایگان است و دولت جدید خواهد کوشید با حفظ و ارتقای رویکرد دولت فعلی در تحکیم روابط با کشورهای همسایه، در صورت همکاری فعال و متقابل کشورهای منطقه، روابط دوجانبه با آنها را بر اساس احترام متقابل به حاکمیت ملی و تمامیت ارضی یکدیگر ارتقا دهد.»
تفسیر برخی تحلیلگران عرب از این اقدام پزشکیان، این بود که او شاید در ظاهر مواضع متفاوتی را مطرح کند اما در اصل و اساس همان سیاست ثابت جمهوری اسلامی در خصوص اعراب را دنبال خواهد کرد. در همین راستا قحطان الخفاجی، استاد علوم سیاسی راهبردی پیش‌بینی کرد که «نوع سیاست ایران در قبال کشورهای عضو شورای همکاری در سایه ریاست جمهوری پزشکیان، تفاوت زیادی با رؤسای جمهور پیشین نداشته باشد چرا که این رئیس‌جمهوری نیز با همان سازوکار، اعتقادات و اهداف بر سر کار
آمده است.»
شماری دیگر اما دیدگاه متفاوتی داشتند. عبدالرزاق الطائی، استاد علوم سیاسی در اظهارنظری گفت که مسعود پزشکیان، سیاست استقبال و همکاری در رابطه با روابط دوجانبه و دیپلماتیک را دنبال خواهد کرد. او پیش‌بینی کرد که به منظور افزایش اعتماد متقابل، کشورهای عربی اولین مقصدهایی خواهند بود که رئیس‌جمهور منتخب ایران به آنها سفر خواهد کرد.
پیام به هم‌جواران عرب
با عبای عربی بر دوش
چند هفته بعد، مسعود پزشکیان در اولین سفر خارجی خود این پیش‌بینی را محقق کرد و نشان داد که در رویکرد خود نسبت به همسایگان عرب، جدی و عملگراست.
او عراق را به عنوان اولین مقصد سفرهای خارجی خود انتخاب کرد؛ همسایه‌ای عرب که ایران طولانی‌ترین مرز و البته چندین میدان مشترک نفتی با آن دارد.
پزشکیان در جریان این سفر، بار دیگر همسایگان عرب منطقه‌ای را مخاطب قرار داد. او در بصره مورد استقبال گرم رهبران قبایل بصره قرار گرفت و «عبای عربی» اهدایی آنها را پوشید که بازتاب قابل توجهی پیدا کرد.
شرایط فعلی، فرصت مناسبی برای اصلاح روابط با اعراب در محیط همسایگی است و روی کار آمدن دولت پزشکیان این پتانسیل و آمادگی را ایجاد کرده است. از سوی دیگر جنگ غزه، موقعیت اسرائیل را تضعیف کرده و فرصت مغتنمی است برای نزدیکی هر چه بیشتر ایران و اعراب
پزشکیان در بصره همزمان که هم‌لباس اعراب شده بود، افقی ایده‌آل برای زندگی در سایه همسایگی یکدیگر را طرح کرد و گفت: «وقتی به تاریخ نگاه می‌کنیم اروپایی‌ها نزدیک به صد سال همدیگر را می‌کشتند اما همین کشورهای اروپایی حالا با هم توافق کردند و به پول واحد و ارتباط مستمر برای منافع خود رسیده‌اند. شما می‌توانید سوار قطار شوید و از فرانسه به همه جای کشورهای اروپایی سفر کنید. چرا مسلمان‌ها نتوانند از پاکستان و افغانستان سوار قطار شوند و به نجف و کربلا و مکه و مدینه بروند؟»
پاسخ سوال او در شکل رابطه‌ای است که ایران با همسایگانش به ویژه همسایگان عربش دارد؛ رابطه‌ای مبتنی بر انواع و اقسام ملاحظات و نگرانی‌های امنیتی. زیر سایه این نگاه سوء‌ظن میان ایران و این همسایگان چنان است که اساسا نه مراودات سیاسی و نه تعاملات اقتصادی چندانی میانشان برقرار نیست.
جایگاه ویژه ریاض
در میان این کشورهای عرب، نقش عربستان بیش از همه برای ایران کلیدی است.
عباس عراقچی، وزیر خارجه دولت پزشکیان در جریان سفرش به عراق، به شبکه سعودی الشرق گفت که «سیاست دولت چهاردهم ایران مبتنی بر تقویت هر چه بیشتر روابط با همسایگان است و همانطور که عراق جایگاه ویژه‌ای در سیاست همسایگی دارد، عربستان نیز جایگاه ویژه‌ای دارد.»
این جایگاه ویژه، علاوه بر قدرت تاریخی و سنتی عربستان در منطقه و گام‌هایی که ریاض در مسیر توسعه و مدرنیته برمی‌دارد، به نفوذ آن بر دیگر اعراب منطقه نیز بازمی‌گردد.
عربستان به نوعی رهبری تعیین‌کننده و متنفذ برای بخش عمده‌ای از کشورهای عرب منطقه است؛ به نوعی که آنها در خط و ربط سیاسی خود از ریاض تاثیر می‌پذیرند و پشت سر آن حرکت می‌کنند.
در دولت سیزدهم هفت سال قطع رابطه دیپلماتیک میان ایران و عربستان پایان پذیرفت و کوشیده شد تا روابط تجاری در قالب تشکیل کمیسیون مشترک اقتصادی میان دو طرف نیز شکل بگیرد. این مهم اما میسر نشد و چالش‌های میان ایران و اعراب کماکان به قوت خود باقی است. تکرار ملال‌آور موضوع ادعاهای عربی درباره جزایر سه‌گانه در شورای همکاری خلیج فارس و اختلافات بر سر میادین مشترک نفت و گاز نشانه‌ای است از اینکه ایران نتوانسته بر سر چالش‌هایش با اعراب به مفاهمه و توافق مورد انتظار برسد.
فرصت مغتنمی برای حل چالش‌ها
با اعراب
کارشناسان اما معتقدند که شرایط فعلی، فرصت مناسبی برای اصلاح روابط با اعراب در محیط همسایگی است و روی کار آمدن دولت پزشکیان این پتانسیل و آمادگی را ایجاد کرده است. از سوی دیگر جنگ غزه، موقعیت اسرائیل را تضعیف کرده و فرصت مغتنمی است برای نزدیکی هر چه بیشتر ایران و اعراب.
پیش از انتخابات اخباری منتشر شد حاکی از سفر احتمالی محمد بن سلمان به تهران، در دولت جدید. رأی الیوم با پرداختن به این خبر اشاره کرد به اینکه «این سفر احتمالی همزمان با آن مطرح شد که تل آویو با عادی‌سازی روابط با عربستان در چارچوب شروط اخیر ریاض مخالفت کرده است.»
مجموع این عوامل و اراده دولت پزشکیان برای ترمیم و بهبود سیاست خارجی در حوزه منطقه‌ای، این امید را ایجاد کرده که روابط تهران با همسایگان عربش وارد فاز جدیدی شود که به توسعه سیاسی و اقتصادی آن منجر شود.
اراده دولت پزشکیان برای ترمیم و بهبود سیاست خارجی در حوزه منطقه‌ای، این امید را ایجاد کرده که روابط تهران با همسایگان عربش وارد فاز جدیدی شود که به توسعه سیاسی و اقتصادی آن منجر شود. از این رو صحنه سیاسی منتظر است تا ببیند نخستین گام دولت جدید برای حل چالش‌ها با اعراب و تبدیل کردن آنها به متحدان منطقه‌ای چه خواهد بود
از این رو صحنه سیاسی منتظر است تا ببیند نخستین گام دولت مسعود پزشکیان برای حل چالش‌ها با اعراب و تبدیل کردن آنها به متحدان منطقه‌ای چه خواهد بود.
در عین حال اما کارشناسان تاکید می‌کنند این توجه ویژه به منطقه، باید همزمان با حل مسائل ایران با غرب پیش برود.
تهران هرچقدر هم که روابط خود با بغداد را تقویت کند، به دلیل تحریم‌ها و فشار آمریکا نمی‌تواند طلب‌های دلاری خود از عراق را وصول کند.
مذاکره با اعراب بر سر حقوق ایران در زمینه میادین مشترک نفت و گاز نیز، مادامی که ایران در صحنه جهانی دچار انزوای سیاسی و تحریم است، نمی‌تواند مذاکره‌ای از موضع قدرت و اقتدار باشد.
دیدگاه تان را بنویسید