دستگاه دیپلماسی چگونه کشور را از ترکش موشک‌های روسیه به اوکراین رها می‌کند؛
حمله تحریم به آسمان و دریای ایران
نهال فرخی
انگار قرار نیست تحریم‌های پیاپی دست از سر ارکان مختلف در سیاست و اقتصاد ایران بردارد و اگر سال‌های گذشته بهانه، تاسیسات هسته‌ای ایران بود؛ چند سالی است که جنگ روسیه علیه اوکراین نیز به آن اضافه شده و با اینکه دو کشور کیلومترها دورتر از مرز ایران قرار دارند؛ لهیب آتش‌های این جنگ در قالب تحریم‌ها بر ایران اصابت می‌کند.
در جدیدترین اقدام، این بار وزارت خزانه‌داری آمریکا روز سه‌شنبه ۲۰ شهریور(۱۰ سپتامبر) اعلام کرد که ۱۰ فرد، ۶ نهاد و ۴ کشتی در ایران و روسیه را در ارتباط با ارسال موشک از تهران به مسکو تحریم کرد. واشنگتن و متحدان آن می‌گویند روسیه از این موشک‌ها در جنگ اوکراین استفاده می‌کند. در بیانیه وزارت خزانه‌داری آمریکا گفته شده که این کشور در واکنش به حمایت‌های نظامی مداوم ایران از روسیه در جنگ علیه اوکراین که تحویل اخیر موشک‌های بالستیک به مسکو نمونه تازه آن است این تحریم‌ها را اعمال کرده است.
حمله تحریم از آسمان و دریا
به ایران
در واقع بخش شاید عجیب‌تر بیانیه، تحریم یک شرکت مهم هواپیمایی ایران در جهان است و در یکی از عجیب‌ترین و شدیدترین تحریم‌های بین‌المللی علیه یک شرکت هوانوردی مسافری و باری؛ ایالات متحده آمریکا، تصمیم برای تحریم شرکت هواپیمایی جمهوری اسلامی ایران «ایران‌ایر» را اعلام کرد. به این ترتیب ایران ایر به عنوان یکی از مهم‌ترین شرکت‌های هواپیمایی ایرانی در جهان در لیست تحریم‌ها قرار گرفت. در کنار ایران ایر، شبکه شرکت حمل و نقل آزادگان، شرکت مهندسی آماد بهینه‌ساز، شرکت بازرسی مهندسی و کنترل کیفیت سنجش گستر دانا که همگی در امور مکانیکی و الکترونیک تولید تسلیحات ایران شراکت دارند نیز مشمول تحریم‌های جدید آمریکا شده‌اند.
تروئیکا اروپایی در برابر ایران ایر
همچنین روز سه‌شنبه انگلستان همراه با فرانسه و آلمان با صدور بیانیه‌ای با اشاره به اقدام ایران در ارسال موشک‌های بالستیک به روسیه بیانیه مشترکی صادر کردند که ناظر بر تحریم‌های جدید علیه ایران است. در بیانیه تروئیکا صادرات موشک‌های بالستیک ایران به روسیه به شدت محکوم شده و از آن به عنوان افزایش حمایت نظامی ایران از جنگ تجاوزکارانه روسیه علیه اوکراین یاد شده است. در بخشی از این این بیانیه آمده است: «ما برای لغو قراردادهای دوجانبه خدمات هوایی با ایران اقدامات فوری انجام خواهیم داد. علاوه بر این، افراد و اشخاص مهم مرتبط با برنامه موشکی ایران و کسانی که در زمینه انتقال آن و سایر تسلیحات به روسیه نقش داشته‌اند، تحریم خواهیم کرد. همچنین برای اعمال تحریم‌ها علیه ایران ایر کار خواهیم کرد.»
تحریم‌های تازه به نوعی شاهرگ‌های ارتباطی ایران را هدف گرفته و یکی از مسیر هوایی ایران و دیگری از مسیر دریایی تلاش دارند انزوای ارتباطی ایران را حتی با همسایگانش افزایش دهند. در همین راستا نیز اکنون دستگاه دیپلماسی کشور وظیفه‌ای سخت‌تر از همیشه بر عهده دارد
منطقه آزاد بندر انزلی
در فهرست تحریم بریتانیا
اما تحریم‌های پرهزینه تحمیل شده به «ایران ایر» همه ماجرا نبود و در ادامه این روند بریتانیا نیز روز سه‌شنبه با بهانه ارسال موشک به روسیه، هفت نام جدید به تحریم‌های جمهوری اسلامی و سه نام جدید به تحریم‌های روسیه اضافه کرد.
اما نکته مهم در این بین را باید همین دانست که انگلستان، سازمان منطقه آزاد بندر انزلی را نیز به بهانه واهی «مشارکت در فعالیت‌های خصمانه دولت ایران، از طریق حمایت یا تسهیل بخش دفاعی» تحریم کرده است. در کنار منطقه آزاد انزلی اما نام شرکت‌های بهارستان کیش، چکاد صنعت فراز و سعد سازه فراز شریف نیز وارد فهرست تحریمی انگلستان شده‌اند.
ایران ارسال موشک را رد می کند
افزایش این تحریم‌ها اما در شرایطی است که ایران پیوسته ارسال سلاح به روسیه را تکذیب کرده یا آن را مربوط به دوران پیش از شروع جنگ اوکراین دانسته است. اما در مقابل اوکراین پیوسته از حمله روسیه به این کشور با استفاده از پهپادهای شاهد ساخت ایران خبر می‌دهد و تلاش می‌کند کشورهای اروپایی و آمریکا را به تحریم بیشتر ایران تشویق کند.
هر چند در این میان ناصر کنعانی، سخنگوی وزارت امور خارجه با محکوم کردن شدید بیانیه نماینده عالی اتحادیه اروپا درخصوص جمهوری اسلامی ایران به بهانه ادعای دخالت در مناقشه اوکراین، گفته است که«مجددا به صورت شفاف موضع جمهوری اسلامی ایران را یادآوری می‌کنم. هرگونه ادعایی مبنی بر فروش موشک‌های بالستیک به روسیه از سوی ایران از اساس کذب است»؛ اما به نظر می‌رسد این تحریم‌ها می‌تواند تبعات سنگینی برای ایران ایر در پی داشته باشد.
واکنش وزیر خارجه ایران
به تحریم‌های تازه
سیدعباس عراقچی نیز دیروز به مساله تحریم‌های تازه واکنش نشان داد و گفت: «کشورهای غربی باید بدانند که تحریم یک ابراز شکست خورده است. از طریق تحریم‌ها قادر نیستند که منویات خود را به ایران تحمیل کنند. هم در بحث هسته‌ای و هم در دیگر بحث‌ها.»
عراقچی هم چنین تاکید داشت که «ما همواره اهل گفتگو بوده و هرگز گفتگوهای سازنده برای رسیدن به درک مشترک نسبت به مسائل مورد اختلاف را ترک نکرده‌ایم، ولی گفتگو باید بر اساس احترام متقابل باشد و نه بر اساس تهدید و فشار.»
ایران‌ایر مسافری در آمریکا نداشته که تحریم صورت گرفته اثری از این جهت بر آن در آسمان ایالات متحده به وجود آورد، اما تحریم این شرکت از سوی سه کشور اروپایی، می‌تواند منجر به تغییر جدی در برنامه پروازی آن به شهرهای اتحادیه اروپا شود
وزیر خارجه ایران اشاره‌ای نیز به ناکارآمدی این تحریم‌ها کرده و گفت: «کشورهایی که یک روزی ما را برای سیم خاردار تحریم می‌کردند اکنون به جایی رسیدند که خودشان ادعا می‌کنند ایران سلاح‌های پیشرفته صادر می‌کند. این نتیجه تحریم‌ها بوده است.»
حمله هوایی و دریایی
به رگ‌های ارتباطی ایران
اما چرا تحریم‌های تازه از جمله تحریم شرکت هواپیمایی ایران ایر و منطقه آزاد انزلی آن قدر دارای اهمیت است که باید برای برداشتن آن مذاکره و تلاش کرد؟
ایران ایر پیش از این نیز توسط آمریکا تحریم شده است. در زمان دولت ترامپ و در آبان۱۳۹۷، براساس فرمان اجرایی ۱۳۵۹۹ رییس‌جمهور آمریکا، ایران‌ایر تحریم شد. این دستور اجرایی مربوط به مشخص کردن دارایی‌های دولت یا تحت کنترل و مالکیت دولتی جمهوری اسلامی ایران است که براساس آن، مبادله افراد و نهادهای آمریکایی با آن ممنوع است. ایران‌ایر سال‌هاست پروازی به شهرهای آمریکا یا قلمرو این کشور ندارد. حتی روسای‌جمهوری ایران که برای شرکت در مجمع عمومی سازمان ملل با هواپیمای اختصاصی به نیویورک می‌روند، این هواپیمای تشریفاتی را از زیر‌مجموعه ایران به‌دلیل تحریم خارج کرده‌اند.
بنابراین ایران‌ایر مسافری در آمریکا نداشته که تحریم صورت گرفته آن اثری از این جهت بر آن در آسمان ایالات متحده به وجود آورد، اما تحریم این شرکت در دور جدید و از سوی سه کشور اروپایی، می‌تواند منجر به تغییر جدی در برنامه پروازی آن به شهرهای اتحادیه اروپا شود و بدون تردید مسافرانش را تحت‌تاثیر قرار خواهد داد. از سوی دیگر سوخت‌گیری و امکان خدمات‌دهی را می‌تواند برای ایران ایر در هر فرودگاهی در جهان دچار مشکل کند. حسام قربانعلی، سخنگوی این شرکت هواپیمایی نیز اخیرا درباره تبعات تحریم ایران ایر گفته بود: «من هم از تبعات آن بی اطلاع هستم. ما چندین نوع تحریم داریم. هما در برخی از کشور‌ها شرایط خاصی دارد. همین الان اروپا به ما سوخت و خدمات تعمیرات نمی‌دهد و ما شرایط سختی داریم. تمامی فعالیت‌های هما طبق گزارش‌های اتحادیه اروپا و آژانس ایمنی اتحادیه اروپا براساس استانداردهای بین‌المللی است، آنها به خوبی می‌دانند که هما یک مجموعه اقتصادی در حوزه مسافری است. ما تاکنون هیچ اقدام خلاف عرف بین‌المللی انجام نداده‌ایم.»
خطر بیخ گوش
بندر چند صدساله ایران
اما تحریم منطقه آزاد انزلی که فعلا فقط توسط بریتانیا اعمال شده نیز از نظر شاهراه دریایی ایران اهمیت ویژه‌ای دارد.
البته طرف‌های آمریکایی تاکنون گفته‌اند که هنوز مستندی برای استفاده از بندرانزلی به عنوان مسیر ارسال تسلیحات به روسیه ندارند و به این تحریم نیز نپیوسته‌اند اما نمی‌توان با توجه به تحریم بریتانیا به راحتی از این مساله عبور کرد.
کما این که باید توجه داشت که منطقه آزاد انزلی هر چند در سال 1383 با عنوان منطقه آزاد شروع به فعالیت کرد، اما همواره یکی از مراکز مهم اقتصادی و ترابری دریایی ایران بوده است. قدمت ارتباطی این بندر به عنوان یک مسیر دریایی ایران به قرن 15 میلادی می‌رسد و در همان زمان نیز که به عنوان منطقه آزاد انتخاب شد بسیاری این انتخاب را درست نمی دانستند. برخی تحلیلگران بر این عقیده بودند که این بندر خود به اندازه کافی پررونق هست و باید بندری شاید متروک‌تر انتخاب شود تا با این روش رونق بیابد.
منطقه آزاد انزلی با وسعت دو هزار و ۳۰۰ هکتار، دارای دو بندر بزرگ کاسپین و انزلی است و دو شهرک صنعتی با بیش از ۱۶۰ واحد تولیدی را در خود جای داده است. هم چنین این منطقه آزاد در تیرماه سال جاری رکورد بازدید دو میلیون گردشگر را به نام خود ثبت کرد و به عنوان پربازدیدترین منطقه آزاد کشور نیز شناخته می‌شود . از سوی دیگر این بندر در اتحادیه اقتصادی اوراسیا برای ایران بسیار با اهمیت است.
ایجاد اشتغال در کنار مسیر ارتباطی مهم با کشورهای همسایه شمالی و اتحادیه ارواسیا را شاید بتوان از اصلی‌ترین کارکردهای این منطقه آزاد دانست.
حال با توجه به این توضیحات می‌توان به این نتیجه رسید که تحریم‌های تازه به نوعی شاهرگ‌های ارتباطی ایران را هدف گرفته و یکی از مسیر هوایی ایران و دیگری از مسیر دریایی تلاش دارند انزوای ارتباطی ایران را حتی با همسایگانش افزایش دهند. در همین راستا نیز اکنون دستگاه دیپلماسی کشور وظیفه‌ای سخت‌تر از همیشه برعهده دارد و آن یافتن راهی برای بازنگه داشتن مسیرهای ارتباطی ایران با کشورهای منطقه و جهان است.
دیدگاه تان را بنویسید