مثلث یا املت انتخابات!

هادی طحان نظیف، سخنگوی محترم شورای نگهبان در دفاع از عملکرد این شورا در بررسی صلاحیت‌ها گفته است: اعداد و ارقامی که در انتخابات دوازدهمین دوره مجلس شاهد هستیم (وجود 51 کاندیدا برای هر کرسی) ادعای خالص‌سازی را زیر سوال می‌برد.

جعفر محمدی در عصر ایران به بهانه این سخن و فارغ از شرایط انتخابات پیش‌رو، «نظریه مثلث انتخابات» یا «املت انتخابات» را مطرح کرده است که در پی می‌آید.  «رابرت اشتنبرگ، از دانشمندان معروف در زمینه روانشناسی شناختی است. «نظریه مثلث عشق» او بسیار معروف و کاربردی است. او برای هر رابطه عاطفی، سه ضلع تعریف می‌کند:  «صمیمت»، «شور و شوق» و «تعهد» و می‌گوید اگر در یک ازدواج هر سه ضلع این مثلث وجود داشته باشد، با یک ازدواج آرمانی مواجهیم.  اشتنبرگ تاکید می‌کند که فقدان یکی از  این اضلاع را نمی توان با تقویت ضلع دیگری جبران کرد. با وام‌گیری از این نظریه، به انتخابات برمی‌گردیم. به نظر می‌رسد که هر انتخابات نیز سه ضلع اصلی دارد: «تعدد کاندیداها»، «تکثر فکری و سیاسی کاندیداها» و «شرایط عادلانه رقابت».

آقای طحان نظیف به درستی به ضلع اول اشاره و بر تعدد کاندیداها تاکید کرده است. بدیهی  است در حوزه انتخابیه‌ای با یک کرسی، نمی‌توان با یک نامزد، رأی‌گیری کرد و نام آن را انتخابات گذاشت. اما تعداد بالای کاندیداها، برای یک انتخابات، هر چند لازم است، ولی کافی نیست. مردم باید در بین کاندیداهای پرشماری که در دسترس دارند، افراد همسوی فکری و سیاسی خود را بیابند. هزار کاندیدا هم برای یک کرسی وجود داشته باشد ولی هر هزار نفرشان شبیه هم باشند، ضلع تکثر فکری و سیاسی شکل نمی‌گیرد. کثرت عددی با تکثر فکری و سیاسی معنی‌دار می‌شود. ضلع سوم نیز فضای عادلانه رقابت است که شامل عدالت در بررسی صلاحیت‌ها، عدالت در برخورداری از امکانات عمومی، عدالت قضایی در مواجهه با تخریب‌ها، بی‌طرفی و سلامت برگزارکنندگان و ناظران و تمکین آنها به نتیجه واقعی آراست.

از سه ضلع فوق، تنها یک ضلع که به کاندیداشماری مربوط می‌شود، توسط برگزارکنندگان قابل اعلام و اثبات است و دو ضلع دیگر یعنی تکثر فکری و سیاسی کاندیداها و شرایط عادلانه رقابت، توسط وجدان جمعی ارزیابی می‌شود و مورد قضاوت قرار می‌گیرد. این که برگزارکننده انتخابات بگوید «زمینه مشارکت برای همه اشخاص و گروه‌های سیاسی فراهم است» یا بر بی‌طرفی خود در روند انتخابات تاکید کند، کفایت نمی‌کند و باید مردم در عمل چنین چیزی ببینند و اقناع عمومی شکل بگیرد.

در یک بیان تمثیلی، انتخابات مانند یک املت است. همان طور که املت سه ماده اولیه برای تهیه دارد (روغن، گوجه فرنگی و تخم مرغ) ، انتخابات هم سه لازمه پیش گفته را دارد. اگر برای پختن یک املت، گوجه نداشته باشیم، نمی‌توانیم با افزودن بر تعداد تخم‌مرغ‌ها، فقدان گوجه را جبران کنیم. در انتخابات نیز نمی‌توان به عنوان مثال، فقدان تکثر فکری و سیاسی کاندیداها را با افزایش تعداد کاندیداها جبران کرد. وقتی گوجه نباشد، هر چقدر هم تخم‌مرغ به ماهیتابه بیفزاییم، به املت نمی‌رسیم و حداکثر می‌توانیم به نیمرو برسیم که غذای دیگری است و نمی‌توان ان را به جای املت، روی میز گذاشت.