ترکش‌های ادامه‌دار حملات موشکی

طهمورث حسینی

واکنش‌ها در عراق درباره حمله موشکی ایران به اقلیم کردستان همچنان ادامه دارد و این درحالی است که ایران بار دیگر از حملات اخیر به عراق و سوریه دفاع کرده است.

سخنگوی وزارت امور خارجه روز گذشته گفت که حملات هفته گذشته علیه عراق نبوده و به دلیل «تهدیدات و دشمنان ایران» صورت گرفته است. ناصر کنعانی تاکید کرد:«اقدام اخیر جمهوری اسلامی ایران علیه مقر موساد، تنبیه علیه نیروهای تروریستی بود و علیه عراق نبود.» او در در نشست خبری هفتگی خود تصریح کرد که روابط ایران و عراق، روابطی «قوی و مستحکم» است و دو کشور دارای «همکاری‌های همه‌جانبه در زمینه‌های مختلف مورد علاقه و مورد اهتمام» هستند.

سپاه پاسداران انقلاب اسلامی سه‌شنبه هفته گذشته، ۲۶ دی‌ماه در اطلاعیه‌ای از حمله به عراق خبر داد و اعلام کرد که در این حمله «مقر جاسوسی اسرائیل» با موشک‌های بالستیک نابود شده است.

تظاهرات در اربیل، قطع روابط اقتصادی و چالش سیاسی

تصاویر منتشر شده در شبکه‌های اجتماعی حاکی از آن است که تعداد کثیری از شهروندان اقلیم کردستان عراق در دو روز گذشته علیه حملات موشکی ایران تظاهرات کرده‌اند. 

این تجمعات اعتراضی بیشتر در دو شهر آکره و زاخو اقلیم کردستان برگزار شده است. همچنین شهروندان کرد ساکن سوئیس، آلمان، نروژ، فنلاند، و سوئد در روزهای گذشته در اعتراض به اقدام ایران چند تجمع اعتراضی ترتیب دادند.

گهدار شیخو، شهردار زاخو با حضور در این تظاهرات اعلام کرد: «ما خواستار صلح هستیم. پیام مردم زاخو به سازمان ملل، دولت عراق و جامعه بین‌المللی منتقل خواهد شد.» همچنین اتاق بازرگانی و صنایع اربیل از شهروندان و بازرگانان این شهر خواست واردات و استفاده از کالاهای ایرانی را تحریم کرده و همه روابط اقتصادی و تجاری خود را با ایران متوقف کنند.

گیلان حاجی سعید، رئیس اتاق بازرگانی اربیل گفته است که این منطقه کالاهای متعددی از جمله مواد صنعتی و محصولات بهداشتی و پزشکی را از ایران وارد می‌کند، اما اکنون گزینه‌های دیگری نیز وجود دارد.

با این حال اتاق بازرگانی، صنایع، معادن و کشاورزی تهران در واکنش به درخواست تحریم کالاهای ایرانی از سوی اتاق بازرگانی اربیل عراق تلاش کرد با انتشار بیانیه‌ای فضای تنش‌زای موجود را کمی تلطیف و به عنوان نماینده بخش خصوصی از دستاوردهای روابط گذشته محافظت کند.

در بیانیه اتاق بازرگانی تهران به پیوندهای تاریخی دیرینه و علقه‌های فرهنگی هزاران ساله دو ملت از جامعه تجار و بازرگانان ایران و عراق اشاره و از عراقی‌ها خواسته شده که رنج‌های دیرینه برای دستیابی به میراث امروز را فراموش نکنند و با چنگ زدن به بندهای مودت، با سینه‌ای گشاده آینده درخشان توسعه همکاری‌های دوجانبه را مدنظر داشته باشند.

تصاویر منتشر شده در شبکه‌های اجتماعی حاکی از آن است که تعداد کثیری از شهروندان اقلیم کردستان عراق در دو روز گذشته علیه حملات موشکی ایران تظاهرات کردند. همچنین اتاق بازرگانی و صنایع اربیل از شهروندان و بازرگانان این شهر خواست واردات و استفاده از کالاهای ایرانی را تحریم کنند. به نظر می‌رسد تنش‌ها بعد از حملات هفته پیش ایران به خاک عراق همچنان ادامه دارد

 این بیانیه بر ضرورت تداوم همکاری‌های اقتصادی میان دو ملت ایران و عراق تاکید کرده و از اتاق‌های بازرگانی به عنوان خانه فعالان بخش خصوصی خواسته است که با حرکت در مسیر چشم‌انداز توسعه روابط دوجانبه، آینده‌ای درخشان برای دو کشور رقم بزنند: «در کوران حوادث، هیچ مسئولیتی برای ملت‌های ایران و عراق و به ویژه اتاق‌های بازرگانی که پژواک رسا و راستگوی مردمان هستند، بالاتر از آن نیست که رنج‌هایی را که برای ساختن این بنای باشکوه برده‌ایم، به نسیان نسپاریم.»

در واکنشی دیگر، رئیس کمیته حقیقت‌یاب مجلس نمایندگان (پارلمان) این کشور که برای تحقیق درباره حمله موشکی اخیر سپاه پاسداران انقلاب اسلامی به شهر اربیل، مرکز اقلیم کردستان رفته، در یک کنفرانس مطبوعاتی در این باره گفت: ریاست پارلمان اقدام به تشکیل یک کمیته از کمیسیون های امنیت و دفاع و روابط خارجی برای اطلاع از جزئیات این حادثه کرده و (اعضای) کمیته نیز از اماکنی که با بیش از یک موشک بالستیک هدف حمله قرار گرفتند، بازدید کردند.

«عباس الزاملی»، در ادامه نیز گفت که حمله مذکور حاکمیت عراق را هدف قرار داده و اقدام ایران «غیرقابل توجیه» است. او در عین‌ حال تاکید کرد: دولت فدرال (عراق) یا دولت اقلیم (کردستان) می‌توانند به هر مسئله مربوط به امنیت کشور به ویژه آنچه ایران درباره حضور هسته‌های جاسوسی رژیم صهیونیستی یا دیگر تحرکات خصمانه علیه کشورهای همجوار از جمله جمهوری اسلامی ایران گفته، رسیدگی کنند.

رئیس کمیته حقیقت‌یاب پارلمان عراق همچنین خاطرنشان ساخت: دولت‌های بغداد و اربیل روی حل و فصل مسئله عناصر مسلح مخالف که علیه جمهوری اسلامی یا دیگران می‌ایستند و تلاش برای خلع سلاح و اخراج آنها کار می‌کنند.

بالاترین سطح تنش میان ایران و عراق

دولت عراق پیش از این در هیچ‌یک از عملیات‌های مشابهی که پیش از این در خاک آن کشور برای مقابله با گروه‌های تروریستی و تجزیه‌طلب انجام شده بود، واکنشی مانند واکنش به حمله اخیر اربیل نشان نداده است. «ثابت العباسی»، وزیر دفاع این کشور بمباران اقلیم کردستان توسط ایران را غیر‌قابل‌قبول توصیف کرده و حتی از امکان تعلیق توافقنامه امنیتی اخیر بغداد و تهران سخن گفته است. اشاره او به توافق‌نامه امنیتی‌ای است که در 28 اسفند 1401، میان تهران و بغداد و با حضور محمد شیاع السودانی امضا شد.

بسیاری اقدام ایران در خصوص حمله موشکی در خاک همسایه شرقی و غربی خود را متهورانه توصیف کرده‌اند. کارشناسان براین باورند که هرچند این تنش‌ها باعث شده که برخی از کشورهای بی‌تنش جای ایران را در مناسبات منطقه‌ای بگیرند، اما تهران همچنان باید با تبعات رفتار انقلابی خود دست و پنجه نرم کند

البته ناصر کنعانی می‌گوید که رویکرد ایران اجرای کامل این توافقنامه است: «ما بر ضرورت اجرای کامل توافقنامه امنیتی میان دو کشور و تامین نیازها برای رفع نگرانی‌های امنیتی جمهوری اسلامی ایران تاکید داریم. این دیدگاه روشن ماست و می‌تواند با اجرای جزئیات تواقفنامه نگرانی‌ها رفع شوند.»

جدای از اتفاقات اخیر، گروه‌های مقاومت در عراق یکی از مهمترین محورهای مناقشات در منطقه هستند. ستاد فرماندهی مرکزی آمریکا، سنتکام در جدیدترین اطلاعیه خود اعلام کرد که گروه‌های شبه‌نظامیان مورد حمایت ایران در عراق با موشک بالستیک و راکت پایگاه هوایی الاسد، محل استقرار نیروهای آمریکایی، را مورد حمله قرار داده‌اند.

پایگاه‌های محل استقرار نظامیان آمریکایی در منطقه طی سال‌های گذشته همواره هدف حملات موشکی و پهپادی قرار گرفته است. یکی از پایگاه‌هایی که در سال‌های اخیر بار‌ها هدف قرار گرفته، پایگاه عین‌الاسد است. ایران همیشه دستور دادن به نیروهای مقاومت در منطقه را رد کرده و حتی سخنگوی وزارت خارجه تلویحا جواب نیروهای نظامی آمریکا را داده که ایران قصدی برای مقابله با آمریکا ندارد. کنعانی اسرائیل را متهم کرده که «به دنبال دامن زدن به ابعاد بی‌ثباتی و ناامنی در منطقه و کشاندن طرف‌های دیگر از جمله ایران به جنگ» به ویژه به جنگ مستقیم با آمریکا است و تاکید کرده که ایران «در نقشه شومی که این رژیم طراحی می‌کند بازی نخواهد کرد.»  با این حال مساله نیروهای مقاومت در عراق همیشه یکی از مهمترین محورهای مناقشات مقامات سیاسی این کشور با ایران بوده است.

شطرنج پیچیده در روابط همسایگی

بسیاری اقدام ایران در خصوص حمله موشکی در خاک همسایه شرقی و غربی خود را متهورانه توصیف کرده‌اند. ابوالفضل خرم روز، کارشناس ارشد دیپلماسی می‌گوید: «خاورمیانه تقریبا به شکل کاملی در وضع طبیعی‌ای که هابز توصیف کرد، قرار گرفته است. این وضعیت حاصل از بر هم خوردن توازن قوای سنتی در این منطقه است. در واقع ما با وضعیتی مواجه هستیم که می‌توان آن را «توازن نامتقارن» نامید. توازن نامتقارن وضعیتی است که در یک طرف کشورهای اتمی قرار گرفته‌اند و در طرف دیگر گروه‌های فروملی که به نام گروه‌های مقاومت شهره هستند.»

این کارشناس ارشد دیپلماسی معتقد است که «به دلیل موضعی که ایران از دوران پسا انقلاب داشته به عنوان یک «تهدید بالفعل» برای رقبایش تبدیل شده است. اسرائیل که با منطق بقا زیست می‌کند از هیچ راهی برای عقب زدن ایران فروگذار نمی‌کند. بنابراین ایران چه کاری انجام دهد چه انجام ندهد، همچنان باید با تبعات رفتار انقلابی خود دست و پنجه نرم کند.» تنش‌های همسایگی مناسبات ایران را در منطقه تضعیف خواهد کرد. فلاحت‌پیشه، رئیس پیشین کمیسیون امنیت ملی و سیاست خارجی مجلس با بیان اینکه متاسفانه روابط ایران با برخی از کشورهای همسایه و منطقه با تنش‌های بالایی همراه است، تصریح می‌کند: «این تنش‌ها باعث شده که برخی کشورهای بی‌تنش جای ایران را در مناسبات منطقه‌ای بگیرند. امروز هیچ کشوری به اندازه ایران دشمن ندارد و متاسفانه در ایران تنش به اصل و همکاری به فرع تبدیل شده است.»