تهران امروز میزبان نشست وزرای خارجه ۳+۳ است؛
دیپلماسی برای قفقاز، زیر سایه «پیچیدگی‌ها»
محبوبه ولی
دقیقا آبان سه سال پیش وقتی از ولادیمیر پوتین خواستند متن آتش‌بسی را که برای پاشینیان و علی‌اف نوشته بود، بازخوانی کند، گفت: «چرا باید آن را بخوانم؟ این را من نوشتم.»
نویسنده متن آن آتش‌بس اما حالا بیش از یک سال و نیم است که درگیر جنگ در اوکراین است و به این واسطه، بیش از آن تحت فشار است که بتواند بر منازعات تازه باکو- ایروان متمرکز شود. وزیر خارجه‌اش اما امروز میهمان تهران است. وزارت خارجه روسیه دیروز اعلام کرد که سرگئی لاوروف، وزیر خارجه روسیه روز دوشنبه به ایران سفر خواهد کرد.
خبرگزاری ترند جمهوری آذربایجان نیز گزارش داد که دومین نشست سه کشور منطقه قفقاز یعنی جمهوری آذربایجان، گرجستان و ارمنستان به همراه سه همسایه قفقاز یعنی ایران، روسیه و ترکیه در قالب 3+3، دوشنبه 23 اکتبر (اول آبان) در تهران برگزار می‌شود.
اولین نشست این گروه سال گذشته بدون حضور گرجستان و در سطح معاونین وزارت خارجه در مسکو برگزار شده بود. حالا اما تهران میزبان دومین نشست 3+3 است که این بار در سطح وزرای خارجه برگزار می‌شود.
نقشه‌هایی علیه مرزهای ایران
ایران در جریان جنگ دوم قره‌باغ، نه دور آن میزی که پوتین، علی‌اف و پاشینیان آتش‌بس را اعلام کردند، حضور داشت و نه در مناسبات پشت صحنه آن. انفعال ایران در آن غائله و بی‌توجهی به تهدیداتی که علیه مرزهای ایران مطرح می‌کرد، بارها مورد اعتراض و هشدار کارشناسان و تحلیلگران قرار گرفت؛ هشداری که رفتار علی‌اف طی ماه‌های گذشته نشان داد که بیجا نبوده است.
تهران امروز میزبان نشست 3+3 است تا بتواند انفعال ایران در جریان جنگ دوم قره‌باغ را جبران کرده و نقشی فعالانه در مناقشات قفقاز جنوبی که ارتباط مستقیم با منافع کشور دارند را بازی کند
در آن روز تاریخی آتش‌بس، گرچه پاشینیان مغبون و مغموم بود، علی‌اف اما سرمست از پیروزی، تاکید کرد که مرحله نظامی به پایان رسیده و حالا می‌توان به مسائل سیاسی پرداخت.
در مرحله سیاسی، باکو به پشت‌گرمی ترکیه، تصرف استان سیونیک ارمنستان را دنبال کرد؛ استانی که هم‌مرز با ایران است و تصرف آن به معنای قطع مرز ایران و ارمنستان و در واقع از دست رفتن یکی از همسایگان ایران که از قضا همسایه‌ای امن و آرام به شمار می‌رود نیز هست.
مرز ایران و ارمنستان یکی از کریدورهای مهم ایران برای اتصال زمینی به اروپاست که مسیری امن برای انتقال انرژی نیز محسوب می‌شود. نقشه دیگر اتحاد باکو- آنکارا از بین بردن این کریدور و جایگزینی آن با کریدور زنگزور است.
در این طرح قرار است، کریدور زنگزور، باکو، نخجوان و ترکیه را به یکدیگر متصل کند؛ اتصالی که صرفا با نگاه به عواید اقتصادی و تجاری صورت نمی‌گیرد، بلکه پروژه‌ای در خدمت ترک‌سازی قفقاز جنوبی، قوم‌گرایی و رویای کشورگشایی اردوغان است.
موضع ایران درباره زنگزور
تغییر خواهد کرد؟
رجب طیب اردوغان اما اوایل ماه گذشته پس از سفری که به نخجوان داشت، با بیان اینکه «گشایش این کریدور، باعث تقویت بیشتر روابط ترکیه و آذربایجان خواهد شد»، گفت: «این کریدور به هر نحوی به سرانجام خواهد رسید؛ اگر از طریق خاک ارمنستان نشود و اگر دولت ایروان موافقت نکند، ایران از این ایده که این کریدور از قلمرو این کشور عبور کند، استقبال می‌کند.»
پیچیدگی نشست 3+3 اینجاست که ارمنستان اکنون هم چشم امید به آمریکا دارد، هم با توجه به مخالفت‌های ایران با اشغال استان سیونیک و احداث کریدور زنگزور، روی فشار تهران به جبهه باکو حساب می‌کند. اسرائیل نیز متحد آمریکایی است که از ایروان حمایت می‌کند
اظهارات او در حالی بود که ایران همواره با احداث چنین کریدوری مخالفت کرده است، چراکه این کریدور خط اتصال شمال به جنوب بین ایران و دریای سیاه و روسیه را قطع می‌کند و خطوط مرزی ایران را بر هم می‌زند.
ادعای اردوغان اما این گمانه را به وجود آورد که ممکن است در صورت ارائه تضمین‌هایی به ایران مبنی بر عدم قطع خطوط ارتباطی آن با شمال، موضع تهران نسبت به این گذرگاه تغییر کند.
دو هفته پیش اما کمال خرازی، رئیس شورای راهبردی روابط خارجی طی گفت‌وگویی درباره موضع جمهوری اسلامی نسبت به بحران قفقاز و کریدور زنگزور تاکید کرد: «باکو، کریدور زنگزور را به نحوی که در حاکمیت جمهوری آذربایجان باشد و اتصال نخجوان را به خاک اصلی آن تامین کند، در قبال کریدور لاچین مطرح می‌کرد که در اختیار ارمنستان بود و قره‌باغ را به خاک ارمنستان متصل می‌ساخت. اینک که مسئله قره‌باغ حل و طبعا کریدور لاچین بلااثر شده است، دیگر توجیهی برای درخواست چنین کریدور متقابلی وجود ندارد.»
با این اظهارات به نظر می‌رسد سیاست ایران کماکان مخالفت با احداث کریدور زنگزور است. تحلیلگران نیز معتقدند که ادعای اردوغان مبنی بر دریافت سیگنال مثبت از سوی تهران برای عبور کریدور جدید از داخل خاک ایران، فریبی است برای ارمنستان تا به ایروان القا کند که بهتر است با این کریدور موافقت کند، وگرنه فرصت از دست خواهد رفت.
مذاکرات 3+3 شاید بتواند مشخص کند که موضع ایران در خصوص کریدور زنگزور لایتغیر است یا اینکه ایران ممکن است ذیل شرط و شروطی که منافعش را در نظر بگیرد، با آن موافقت کند.
پای دعوای کهنه شرق و غرب در میان است
تهران امروز میزبان 3+3 است تا هم پاسخ این سوالات را بدهد و هم بتواند انفعال ایران در جریان جنگ دوم قره‌باغ را جبران کرده و نقشی فعالانه در مناقشات قفقاز جنوبی که ارتباط مستقیم با منافع کشور دارند را بازی کند.
اما آنچه می‌تواند مسیر مذاکرات را تغییر دهد، واشنگتن است. بله؛ این بار هم مانند همیشه پای آمریکا در میان است.
گذشته از اختلافات مرزی و دعوا بر سر خاک و کریدورهای ارتباطی، بخش بزرگتری از منازعات در قفقاز بر سر جنگ کهنه بلوک شرق و غرب است.
وضعیت پیچیده‌ای است برای مذاکره. ایران خود را متحد مسکو می‌داند و در عین حال بر خلاف همیشه که از جمهوری آذربایجان حمایت کرده، این بار در کنار ارمنستان ایستاده است. مسکو اما از ایروان خشمگین است.
وزارت خارجه روسیه بارها پاشینیان را متهم کرده که در تمام این مدت آگاهانه در تلاش برای فاصله گرفتن از روسیه با هدف جهت‌گیری به سوی غرب بوده است.
متن آتش‌بسی که پوتین در برابر پاشینیان گذاشت و شکستی که بر او تحمیل کرد، تمایل پاشینیان به آمریکا را بیشتر کرده است. ارمنستان مایل است به ناتو بپیوندد. در مقابل ترکیه و روسیه مخالف پیوستن آن به ناتو هستند.
سرگئی لاوروف که امروز برای شرکت در نشست 3+3 به تهران می‌آید، به ایروان هشدار داده که نمی‌تواند منافع روسیه را نادیده بگیرد. دیگر بازیگران بلوک غرب نیز در جبهه پاشینیان هستند. از جمله فرانسه که اعلام کرده برای ارمنستان سلاح ارسال می‌کند.
به دنبال راه‌حل زیر سایه پیچیدگی‌ها
پیچیدگی ماجرا اینجاست که ارمنستان اکنون هم چشم امید به آمریکا دارد، هم با توجه به مخالفت‌های ایران با اشغال استان سیونیک و احداث کریدور زنگزور، روی فشار تهران به جبهه باکو نیز حساب می‌کند.
از سوی دیگر اسرائیل که این روزها سخت مشغول جنایت در غزه است، با توجه به نزدیکی‌اش با باکو، یکی از مهره‌های اصلی در این منازعه است. اسرائیل نیز متحد آمریکایی است که از ایروان حمایت می‌کند.
خبرگزاری ایرنا دیروز ضمن انتشار خبر برگزاری نشست 3+3 در تهران، نوشت: «برگزاری نشست «۳+۳»، گامی مهم در راستای سیاست همسایگی دولت سیزدهم و گسترش روابط دوستانه بین همسایگان و حل مشکلات منطقه بدون دخالت بیگانگان خواهد بود.»
اما باید دید با وجود همه این پیچیدگی‌ها و مداخلات آشکار و پنهان دیگر کشورها و قدرت‌ها، قالب 3+3 می‌تواند منطقه قفقاز را از شعله‌ور شدن دوباره جنگ حفظ کرده و راهی برای حل مناقشات باز کند؟ در این میان انتظار می‌رود خروج ایران از انفعال بتواند مانع هزینه‌سازی این مناقشات برای کشور و تهدید منافع سیاسی و اقتصادی آن شود.
دیدگاه تان را بنویسید