چالش «واکنش سیاسی مناسب» در برابر استکهلم و کپنهاک؛
راست افراطی و دردسرآفرینی‌هایش برای دیپلماسی
محبوبه ولی
اهانت راست‌های افراطی در اروپا به قرآن کریم، نه تنها خشم و انزجار جمعیت مسلمانان را برانگیخته، بلکه روابط و مناسبات سیاسی را نیز با چالش جدی مواجه کرده است. پنجشنبه گذشته سلوان مومیکا، شهروند عراقی- سوئدی که هشتم ماه جاری، در روز عید قربان، کتاب مقدس مسلمانان را سوزانده بود، برای دومین بار در مقابل سفارت عراق و با مجوز و حمایت پلیس این کشور به قرآن کریم اهانت و پرچم عراق را لگدمال کرد.
اقدام او مراودات سیاسی عراق و سوئد را وارد بحران کرده است. در پی آن، عراق سفیر سوئد را اخراج و اعلام کرد که روابط دیپلماتیک خود با استکهلم را قطع خواهد کرد.
علاوه بر این، جمعیت خشمگین عراقی که در کنار قرآن به پرچم کشورشان نیز اهانت شده بود، با یورش به سمت سفارت سوئد در عراق، آن را به آتش کشیدند. وزارت خارجه سوئد با انتشار بیانیه‌ای، تاکید کرد: «ما تمامی حملات به دیپلمات‌ها و کارمندان نهادهای بین‌المللی را محکوم می‌کنیم، حملات به سفارتخانه‌ها و دیپلمات‌ها به منزله نقض جدی توافقنامه وین است.» نه تنها وزارت خارجه سوئد، بلکه اتحادیه اروپا نیز با انتشار بیانیه‌ای، حمله به سفارت سوئد در پی اهانت به کتاب مقدس مسلمانان را محکوم کرد.
«سفارت اهانت تعطیل باید گردد»
نه تنها در عراق، بلکه طی روزهای گذشته تجمعات و تظاهرات خشمگینانه بسیاری در کشورهای مسلمان شکل گرفته که خواهان برخورد جدی دولت‌های مسلمان با سوئد شده‌اند. این اعتراضات در برخی کشورها مانند لبنان به حدی بوده که پلیس بیروت ناگزیر به اجرای تدابیر شدید امنیتی در اطراف سفارت شده و به نوشته رسانه‌ها، سفیر سوئد نیز این کشور را ترک کرده است.
در سطح سیاسی البته واکنش اغلب کشورهای مسلمان مانند قطر، مراکش و عربستان احضار سفیر بوده است. در مقابل اما چهره‌هایی چون سیدحسن نصرالله، دبیرکل حزب‌الله لبنان خواهان اهتمام همه کشورهای عربی و اسلامی برای اخراج دیپلمات‌های سوئد از کشورشان و فراخواندن سفرای خود از سوئد هستند.
به همین ترتیب در ایران نیز تجمع‌ها و تظاهراتی با شعار «سفارت اهانت تعطیل باید گردد»، شکل گرفته و بسیاری از چهره‌ها و تشکل‌ها خواستار تعطیلی سفارت سوئد در ایران شدند.
در پی این فشارها، حسین امیرعبداللهیان، وزیر امور خارجه ایران، روز جمعه طی اظهاراتی از تشکیل جلسه فوق‌العاده شورای معاونین وزارت خارجه برای تصمیم‌گیری پیرامون واکنش مناسب به اقدام دولت سوئد خبر داد.
وی با بیان اینکه ماموریت سفیر سوئد در ایران پایان یافته، توضیح داد که به دستور ابراهیم رئیسی، رئیس‌جمهور تا زمانی که دولت سوئد اقدام موثری برای حفظ حرمت کتب آسمانی و قرآن مجید صورت ندهد و برخورد جدی با فرد یا جریانی که چنین اهانتی را برای دومین بار در سوئد تکرار کرده، انجام نشود، ایران سفیر جدید سوئد را که قرار بود طی روزهای آینده وارد ایران شود، نخواهد پذیرفت و روند اعزام حجت‌الله فغانی به عنوان سفیر جدید ایران به سوئد نیز متوقف شده است.
موضع مشترک محسن رضایی و علی لاریجانی
هنوز دولت سوئد این شرط رئیس‌جمهور ایران را به جا نیاورده بود و کماکان انزجار عمومی و واکنش‌ها از سوی جهان اسلام به این هتاکی‌ها ادامه داشت که یک اهانت دیگر طی چند هفته اخیر رخ داد؛ این بار در دانمارک.
«اگر قرار باشد با هر قرآن‌سوزی رابطه با آن کشور قطع شود، سازمان جاسوسی اسرائیل در هر کشور اروپایی خصوصا اسکاندیناوی‌ها کسی را اجیر و این کار را تکرار می‌کند تا حضور مسلمانان و خاصه ایرانیان در آن سرزمین‌ها محدود شود و به هدف غایی خود برسد»
بلافاصله پس از آنچه در سوئد رخ داد، یک گروه راست افراطی که خود را «دانسکه میهن‌پرست» می‌نامند، در مقابل سفارت بغداد در دانمارک، قرآن کریم را به همراه پرچم عراق سوزانده و با در دست داشتن بنرهای ضداسلامی، شعارهایی توهین‌آمیز علیه اسلام سر دادند. آنها تصاویر این اقدام خود را به صورت زنده از فیسبوک پخش کردند.
با تکرار این اقدام در دانمارک، اصرارها برای اخراج سفرا و تعطیلی سفارتخانه‌ها نیز افزایش یافته است. محسن رضایی، دبیر شورای عالی هماهنگی سران قوا روز گذشته طی یادداشتی تاکید کرد که کشورهای مسلمان وظیفه دارند برای جلوگیری از تکرار این اقدامات شنیع و غیرانسانی، کالاهای سوئد و دانمارک را تحریم، سفرای آنها را اخراج و محاکمه هتاکان و عوامل آن را پیگیری کنند.
پیش از او نیز علی لاریجانی گفته بود: «من پیشنهاد آقای سیدحسن نصرالله را مفید و لازم می‌دانم که کشورهای اسلامی سفرای کشور سوئد را اخراج کنند، حتی با این فرض که مملکت سوئد نیز عملی متقابل انجام دهد.»
او اضافه کرده بود: «غرب باید متوجه شود رعایت حریم قرآن در حدی است که روی همه مناسبات کشورهای اسلامی با آنها تأثیر می‌گذارد. علاوه بر این، کشورهای اسلامی با چنین اقدامی از اعمال افراطی متقابل جلوگیری می‌کند و از امنیت جهانی حفاظت خواهد کرد.»
اما و اگرهای «اخراج سفیر»
این پیشنهاد اما علی‌رغم اصرار بر آن، با انتقاداتی نیز مواجه شده است. مهرداد خدیر در عصر ایران در یادداشتی با عنوان «قرآن‌سوزی در سوئد؛ چگونه می‌توان فراتر از احساسات هم مقابله کرد؟» در همین باره نوشته است: «اگر قرار باشد با هر قرآن‌سوزی رابطه با آن کشور قطع شود، سازمان جاسوسی اسرائبل در هر کشور اروپایی خصوصا اسکاندیناوی‌ها کسی را اجیر و این کار را تکرار می‌کند تا حضور مسلمانان و خاصه ایرانیان در آن سرزمین‌ها محدود شود و به هدف غایی خود برسد.»
پرسش این است که آیا اخراج سفیر از سوی یکی دو کشور مانند ایران قدرت بازدارندگی در برابر چنین هتاکی‌هایی به ساحت دین را خواهد داشت؟ این سوال، دولتمردان را با یک چالش سیاسی و اساسی در برابر افراط‌گرایی‌های خطرناک در غرب، رو به رو کرده است
رویداد 24 نیز در مطلبی به تعداد کشورهایی که ایران با آنها رابطه دیپلماتیک ندارد، پرداخته است. بنا بر این گزارش، علاوه بر کشورهایی چون آمریکا، بحرین، اردن، مصر، کانادا و آلبانی که سفارتشان در ایران تعطیل است، کشورهایی چون بربتانیا، آرژانتین، مراکش و فرانسه نیز روابطشان با ایران در سطح کاردار است. برخی دیگر از کشورها همچون سنگاپور، ایرلند، ایسلند و مغولستان یا پاراگونه هم که اصلا فاقد سفارت یا سفارت دوطرفه در ایران هستند.
این گزارش خاطرنشان کرده که «با متوقف شدن فعالیت سفیر سوئد در ایران، تعداد کشورهایی که با ایران رابطه دیپلماتیک ندارند یا آن را متوقف کرده‌اند، از شمار ۳۰ کشور گذشت.»
برخی دیگر اثرگذاری راهکار اخراج سفرا را منوط به هماهنگ بودن و لبیک گفتن همه یا دست کم اغلب کشورهای مسلمان به آن می‌دانند تا بتواند تهدیدی جدی برای دولت‌هایی چون سوئد و دانمارک به حساب آید و برای آنها هزینه‌ساز باشد. منافع و ملاحظات سیاسی اما مانع یک تصمیم مشترک در جهان اسلام در این باره می‌شود؛ از همین روست که برخی کشورها به احضار سفیر و برخی دیگر صرفا به صدور بیانیه بسنده کرده‌اند. در این صورت آیا اخراج سفیر از سوی یکی دو کشور مانند ایران قدرت بازدارندگی در برابر چنین هتاکی‌هایی به ساحت دین را خواهد داشت؟ این سوال، دولتمردان را با یک چالش سیاسی و اساسی در برابر افراط‌گرایی‌های خطرناک در غرب، رو به رو کرده است؛ به ویژه که آنچه طی هفته‌های اخیر رخ داده، اولین نمونه‌ها از اهانت به قرآن کریم نیست و به کرات تکرار شده است.
اجماع بر سر تحریم اقتصادی
عملی‌تر است
دو دهه پیش لبنیات دانمارک به دلیل انتشار کاریکاتورهای توهین‌آمیز علیه پیامبر اسلام در یک روزنامه دانمارکی، از سوی کشورهای مسلمان تحریم شد و بدین ترتیب دانمارک بازار بزرگ خاورمیانه را از دست داد. رهبران روحانی و اتحادیه اتاق‌های بازرگانی مصر به طور رسمی خواستار تحریم کالاهای دانمارکی و نروژی از سوی دولت خود شدند و فروشگاه‌ها و سوپرمارکت‌های عربستان سعودی از فروش محصولات دانمارکی از جمله لبنیات این کشور خودداری کردند.
خبرگزاری فرانسه طی گزارشی نوشت که «در بسیاری از کشورهای اسلامی، کالاهای دانمارکی و نروژی تحریم شد و در صورت ادامه این تحریم‌ها، حدود یک میلیارد یورو به این کشور خسارت وارد خواهد شد.
با مروری بر این تجربه، اکنون نیز بسیاری بر تکرار آن تاکید می‌کنند. در پی اتفاقات اخیر، الازهر مصر در بیانیه‌ای بر تحریم کالاهای سوئدی تاکید و آن را «حمایت از کتاب مقدس خداوند پس از نقض مکرر غیرقابل قبول و تحریکات دائمی توده‌های مسلمانان»، عنوان کرد.
با توجه به ملاحظات سیاسی و تعلل کشورهای مسلمان در اخراج سفرای سوئد و دانمارک و پیچیدگی‌های روابط دیپلماتیک، به باور بسیاری، ایجاد اجماع بر سر تحریم اقتصادی این کشورها در جهان اسلام به مراتب عملی‌تر از اقدام سیاسی علیه آنهاست.
چالش سیاسی در این موضوع اما کماکان به قوت خود باقی است و سیاستمداران از جمله دولت ابراهیم رئیسی در ایران تحت فشار برای شدیدترین واکنش‌های دیپلماتیک نسبت به کشورهایی هستند که مجوز توهین به مقدسات را می‌دهند.
دیدگاه تان را بنویسید