هیاهوی دیپلماسی و آشتی منطقهای، به خسران ایران در میادین مشترک پایان می دهد؟
فرزاد، فروزان...، «آرش» و یک حسرت مدام
محبوبه ولی
کویت دیروز یک بار دیگر منافع و حقوق ایران در خصوص انتفاع از میدان گازی آرش را انکار کرد. سعدالبراک، وزیر نفت و سرمایه‌گذاری کویت در بیانیه‌ای مدعی شد که این میدان «ثروت طبیعی کویت و عربستان است و تا زمان ترسیم مرزهای دریایی، هیچ طرف ثالثی در آن حقی ندارد.»
اختلاف بر سر میدان گازی آرش یا به قول عرب‌ها «الدوره» امر تازه‌ای نیست. این میدان گازی را یک شرکت ژاپنی سال 1346 با سرمایه تحقیقاتی ایران، در شمال خلیج فارس و در استان بوشهر کشف کرد. برآورد شده که میدان آرش، 20 تریلیون فوت مکعب ذخیره درجای گاز طبیعی و 310 میلیون بشکه نفت خام دارد.
ایران اما هر بار که برای عملیات اکتشافی در این میدان خیز برداشت، با تهدیدهای کویت مواجه شد. در دولت محمد خاتمی، پس از سفر امیر کویت به تهران، فعالیت‌های اکتشافی در آرش متوقف و از سکوی ساخته شده برای این میدان هم در میدان‌های دیگر استفاده شد.
در دولت محمود احمدی‌نژاد، قرارداد ایران با یک شرکت هندی برای بهره‌برداری از میدان گازی آرش، به شکایت کویت از ایران ختم شد. سال 1385 کویت و عربستان با تسلیم شکایت‌نامه‌ای علیه تهران به سازمان ملل متحد، ایران را متهم کردند که به حریم دریایی آنها تعدی کرده است.
پایان اختلاف با ریاض و موضعی تازه علیه تهران
کویت نه فقط با ایران، بلکه برای سال‌ها با عربستان نیز بر سر میدان گازی آرش (الدوره) اختلاف داشته است. سال گذشته اما خبری منتشر شد که به معنای پایان اختلاف این کشور با عربستان و آغاز تشدید اختلافش با ایران بر سر آرش بود.
ابتدای فروردین پارسال اعلام شد که عربستان و کویت توافق کرده‌اند که با سرمایه‌گذاری هفت میلیارد دلاری و جذب شرکت‌های بین‌المللی میدان گازی آرش را توسعه دهند و روزانه نزدیک به ۳۰ میلیون متر مکعب گاز و ۸۴ هزار بشکه میعانات گازی تولید کنند.
همزمان با این توافق، کویت تغییر موضع خود درباره میدان گازی آرش را نیز اعلام کرد. در حالی که این میدان گازی همواره مشترک بین مثلث ایران، کویت و عربستان خوانده می‌شد، پس از توافق کویت- ریاض اما وزیر خارجه کویت به خبرگزاری دولتی این کشور گفت که میدان گازی الدوره، صرفا کویتی- سعودی است و ایران در آن طرف نیست!
علی‌القاعده آشتی با دولت‌های عرب منطقه و کاهش تنش‌های سیاسی، باید بتواند برای تفاهمات اقتصادی و حل و فصل اختلافاتی از جنس میادین مشترک بستر فراهم کند. اکنون این سوال مطرح می‌شود که آیا دیپلماسی منطقهای دولت، این کارکرد را برای اقتصاد دارد؟
گرچه ایران به آن اظهارات واکنش نشان داد اما ادعاهای دیروز وزیر نفت و سرمایه‌گذاری کویت، حاکی از آن است که نه واکنش ایران و نه دیپلماسی منطقهای دولت سیزدهم طی یک سال اخیر، تاثیری در موضع کویت نسبت به سهم ایران از میدان گازی آرش نداشته است.
ادعای مرز جدیدی که دست ایران را قطع می‌کند
حال تکرار دوباره آن مواضع از سوی کویت، گویا پاسخی به گفته‌های اخیر محسن خجسته، مدیرعامل شرکت ملی نفت ایران است که با اشاره به آشتی چند ماه پیش ایران و عربستان پس از هفت سال خصومت، گفته است: «هم‌اکنون میدان نفتی مشترک تعیین تکلیف نشده‌ای بین ایران و عربستان وجود ندارد و با توجه به احیای روابط بین دو کشور ایران و عربستان، کارهای مقدماتی برای انجام همکاری دوجانبه آغاز شده است.»
او از آمادگی کامل برای آغاز حفاری در میدان مشترک نفتی آرش خبر داده و تصریح کرده بود که ایران با آماده شدن شرایط، حفاری در این میدان گازی را آغاز خواهد کرد.
دیروز وزیر کویتی از این گفته‌ها اظهار شگفتی کرده و مدعی شده که موضع ایران با ساده‌ترین قوانین روابط بین‌الملل در تضاد است.
نکته قابل توجه در اظهارات البراک، تاکید او بر تعیین مرز دریایی است. روزنامه کویتی الرای نیز به نقل از یک مقام نزدیک به البراک نوشت: «کویت بار دیگر از ایران برای آغاز مذاکرات ترسیم مرزهای دریایی بین دو طرف کویت و عربستان به عنوان یک طرف واحد و ایران به عنوان طرف مقابل دعوت می‌کند.»
بر اساس این خط مرزی جدید، کل ساختمان میدان آرش در بخش عربی این میدان قرار می‌گیرد. ایران این مرزبندی جدید را نپذیرفته است. کویت اما با تکیه بر مرز ادعایی خود، ضمن آنکه منکر سهم ایران از آرش است، از تهران می‌خواهد که پای میز مذاکره بر سر مرزهای جدید بنشیند
آنچه کویت بر مذاکره درباره آن اصرار دارد، حدودی است که در سال‌های قبل از انقلاب ایران تعیین شد و ایرانِ پس از انقلاب نیز آن را پذیرفت. بر اساس آن، حدود 40 درصد از ساختمان نفتی و گازی میدان آرش در آب‌های ایران واقع شده است. کویت اما طی سال‌های گذشته با استناد به نتایج لرزه‌نگاری‌هایی که مدعی است شرکت شل (شرکت نفت و گاز بریتانیایی چند ملیتی) برای این کشور انجام داده، خط مرزی جدیدی تعریف کرده است.
بر اساس این خط مرزی جدید، کل ساختمان میدان آرش در بخش عربی این میدان قرار می‌گیرد. ایران این مرزبندی جدید را نپذیرفته است. کویت اما با تکیه بر مرز ادعایی خود، ضمن آنکه منکر سهم ایران از آرش است، از تهران می‌خواهد که پای میز مذاکره بر سر مرزهای جدید بنشیند.
از نمد دیپلماسی منطقهای، کلاهی برای اقتصاد درمی‌آید؟
مناقشه بر سر میادین نفت و گاز مشترک، میان همه کشورها وجود دارد. در مورد ایران اما این مناقشات متفاوت است؛ ایران به واسطه تحریم‌ها هم از جذب سرمایه‌گذار و سرمایه ناتوان است و هم با مشکل استهلاک تاسیسات دست و پنجه نرم می‌کند. از این رو توانش برای چانه‌زنی در این مناقشات نیز توانی نابرابر با همسایگانش است.
انتظار این است که دیپلماسی منطقهای تاحدودی بتواند این ضعف ایران را جبران کند. علی‌القاعده آشتی با دولت‌های عرب منطقه و کاهش تنش‌های سیاسی، باید بتواند برای تفاهمات اقتصادی و حل و فصل اختلافاتی از جنس آنچه بر سر میادین مشترک در میان است، بستر فراهم کند.
با این حال، علی‌رغم آشتی تهران و ریاض، این مصائب و کوتاهی دست ایران از ثروت‌های مشترکش با همسایگان همچنان ادامه دارد. در مورد میدان گازی آرش، وزارت خارجه عربستان پیش از این در موضعی مانند کویت، خواستار گفت‌وگو با ایران برای تعیین مرز شده است.
وضعیت در دیگر میادین مشترک با عربستان نیز به همین منوال است. ایران میدان گازی فرزاد A و میدان نفتی فروزان را نیز با عربستان شریک است.
هفته گذشته اما هدایت‌الله خادمی، رئیس هیأت مدیره انجمن شرکت‌های حفاری نفت و گاز ایران با بیان اینکه اکنون نمی‌توانیم بگوییم عربستان چشم‌داشتی به ذخایر ما ندارد، از این میادین و میدان آرش یاد و تصریح کرد: «عربستان به میدان آرش ورود کرده، ما هم ساکت نشسته‌ایم. به طوری که به نظر می‌رسد میادین مشترک را به همسایگان واگذار کرده‌ایم.»
او به ایلنا گفت: «اگر ما امسال برداشت از میادین آرش و فرزاد A و B را شروع نکنیم دیگر قابل برداشت نیستند، چون از نظر اقتصادی فایده‌ای ندارد چراکه عربستان و کشور‌های همسایه در حال تخلیه هستند، بنابراین عربستان رقیبی است که دست ما را خوانده است و متاسفانه با ندانم‌کاری ما توانسته از میادین مشترک با ما بیشترین استفاده را کند.»
بدین ترتیب تا اینجای کار به نظر نمی‌رسد که از نمد دیپلماسی منطقهای دولت، کلاهی برای اقتصاد مفلوک ایران درآمده باشد. حال باید منتظر ماند و دید که برنامه دولت برای ارتقای دیپلماسی منطقهای در ماه‌های آتی، منجر به حل و فصل چنین اختلافاتی خواهد شد یا تراژدی خسران ایران در مسئله میادین مشترک با همسایگان، همچنان ادامه دارد.
دیدگاه تان را بنویسید