چرا انتخابات تناسبی تهران برای هر دو طیف سیاسی جذاب شده است؟
محفوظ ماندن کرسی بازنده‌ها در مجلس
حسام‌الدین اسلاملو
نخستین بار هشتم خرداد امسال بود که خبر رای مجلس اصولگرای انقلابی به تناسبی شدن انتخابات در تهران منتشر شد.
طرحی درخصوص برگزاری انتخابات تناسبی که زیرمجموعه‌ی اصلاح قانون انتخابات است و ابتدا قرار بود برای همه کلان‌شهرها اجرا شود اما با ایرادهایی از سوی شورای نگهبان روبرو شد و مجلس در تغییرات اصلاحی، سازوکار انتخابات تناسبی در تهران را تعیین کرد. شیوه برگزاری این انتخابات، چگونگی قرار گرفتن نامزدها در لیست‌ها و چگونگی تقسیم کرسی‌ها بین لیست پیروز و شکست خورده نیز تعیین شد. براین اساس نامزدها مجبور نیستند فقط در لیست‌ها قرار بگیرند و به شکل انفرادی هم می‌توانند وارد گود انتخابات شوند یا اینکه هر نامزد فقط باید در یک لیست حضور داشته باشد.
در نهایت 30 خرداد خبرگزاری فارس از اصرار نمایندگان مجلس بر تناسبی شدن انتخابات تهران و اینکه به منظور تامین نظر شورای نگهبان با اصلاح ماده ۹۶ طرح اصلاح موادی از قانون انتخابات مجلس شورای اسلامی موافقت کرده‌اند؛ خبر داد.
بنابراین در حوزه انتخابیه تهران، ری، شمیرانات، اسلامشهر و پردیس، هر داوطلب تأیید صلاحیت شده (نامزد) می‌تواند به صورت منفرد و یا به عنوان عضوی صرفاً از یک فهرست، نامزد شرکت در انتخابات شود و به عنوان آزمایشی مختص اجرای نخستین بار در تهران شد. حالا به نظر می‌رسد این موضوع با موافقت شورای نگهبان روبرو شده اما وزارت کشور همچنان با آن همدل نیست.
درحالی که سخنگوی شورای نگهبان تناسبی شدن انتخابات مجلس را تایید کرده وزیر کشور از شرط و شروط اجرای آن به شرط قانون شدنش می‌گوید.
طحان نظیف درباره برگزاری انتخابات تناسبی مجلس شورای اسلامی در تهران به ایسنا گفت: «ما در مرحله قبل بررسی طرح اصلاح قانون انتخابات، نسبت به اصل برگزاری انتخابات تناسبی ایرادی نداشتیم، اما ابهاماتی داشتیم که در رفت و آمد آن ابهام نیز برطرف شد. ما اکنون هیچگونه ایراد و ابهامی درباره برگزاری انتخابات تناسبی نداریم و با آن موافق هستیم.»
این درحالی‌ست که احمد وحیدی، وزیر کشور که اخیرا بر سر موضوع معاون سیاسی‌اش با نمایندگان مجلس هم‌طیف به چالش افتاد، درباره مخالفت خود با این طرح در جلسه هیات نظارت مجمع تشخیص مصلحت نظام تصریح کرد: «نه مخالفت نبود بلکه بابت شیوه اجرایی و شفاف‌تر شدن این طرح بود تا در اجرا دچار مشکل نشویم. ما در شیوه اجرا صحبت داشتیم ولی اینکه در چارچوب اسناد بالادستی است یا نه ورود نکردیم. برای ما مهم است که در اجرا، مشکل نداشته باشیم.»
معنای تناسبی شدن
انتخابات تناسبی در کشورهای دارای احزاب قوی برگزار می‌شود بدین معنی که مردم نه به افراد که به حزب مورد علاقه خود رای می‌دهند و نسبت رای احزاب، درصد افرادی که از یک حزب وارد مجلس می‌شوند، مشخص می‌شود.
این درحالی‌ست که در شرایط ضعف احزاب و عدم کارآیی و تعیین‌کنندگی آنها در نظام سیاسی ایران، درست بودن برگزاری انتخابات تناسبی مورد تردید برخی از تحلیلگران قرار گرفته است. زیرا بجز تهران در دیگر استان‌ها و شهرستان‌های ایران هنوز انتخابات به معنای واقعی کلمه غیرحزبی است. حتی در تهران هم در واقع جناح‌ها و لیست‌هایشان حضور دارند و نه احزاب به طور مستقیم.
با این وجود حامیان تناسبی شدن انتخابات تهران معتقدند در همین شرایط ارائه فهرست‌های جناحی نیز برای ماهیت «همه یا هیچ» اتفاق نخواهد افتاد. نمایندگان حامیان انتخابات تناسبی تهران به نوعی رقابتی‌ترشدن انتخابات و احقاق حق رأی‌دهندگان با هر گرایش سیاسی، انتخاب نمایندگان تهران در مجلس تناسبی شده و امکان این که یک فهرست به‌صورت مطلق به مجلس راه نیابد ایجاد شد. اکنون همۀ طیف‌های سیاسی متناسب با میزان مشارکت حامیانشان، شانس کسب کرسی در مجلس را دارند.
انتخابات تناسبی به احزاب و گروه‌های کوچک نیز این امکان را می‌دهد تا به تناسب آرای خود، در قدرت سهیم باشند و دموکراسی تبدیل به دیکتاتوری اکثریت نشود.
مخالفان و موافقان چه می‌گویند؟
درهمین باره پیش از این یکی از نمایندگان مجلس در پاسخ به این سوال که آیا قانون انتخابات تناسبی، تلاشی از سوی نمایندگان کنونی تهران و شخص رئیس مجلس نیست که با احتمال بالا رفتن دوباره مشارکت مردم، بیم رای نیاوردن خود را قوی دیده و می‌خواهند راه ورودشان به مجلس بعدی تسهیل شود؟ گفت:« دور قبل این قدرها هم مشارکت پایین نبود. آقای قالیباف بالای یک میلیون رای آورده و نفر اول لیست بوده است. البته نگاه مجلس نگاه قانونگذاری است. مجلس تشخیص داده خوب است از همه دیدگاه‌ها استفاده بشود و اقلیت هم صدایی و کرسی خودش را داشته باشد.»
این پرسش که نفع انتخابات تناسبی در اسفند امسال را چند نفر اول لیست ائتلاف احتمالا شکست‌خورده اصولگرایان تندرو نخواهند برد؟ سوالی است که ایزدپناه نماینده مجلس در پاسخ آن می‌گوید: «برعکسش را هم ببینید. ممکن است به نفع جریان منتقد جریان انقلابی هم باشد.»
وی انتخابات تناسبی را در بلندمدت به نفع احزاب می‌داند: «خوب است آن فردی رای بیاورد که پاسخگوی حزبش بشود و در چارچوب حزبش حرکت بکند.»
در مورد انتخابات تناسبی میان اصولگرایان اختلاف هم هست. درحالی که پیرهادی، نماینده نزدیک به طیف قالیباف آن را قانونی خوب می‌داند، فعال سیاسی اصولگرای دیگر قانون برگزاری تناسبی انتخابات در تهران را غیرمنصفانه و مغایر با اهداف و آرمان‌های انقلاب توصیف کرد. عزیزی به ایلنا گفت: «انتخابات تناسبی نقش مردم در انتخاب نامزدها را کم‌رنگ‌تر می‌کند. طبیعتا منتخبین نیز خود را موظف و مکلف به پاسخگویی به مردم نخواهند دانست. فرمولی که برای تقسیم آرا در نظر گرفته‌اند قابلیت اجرایی ندارد و در عمل مشکلات و گلایه‌های زیادی را در پی خواهد داشت. البته ما امیدوار هستیم و انتظار داریم شورای نگهبان بنابر وظیفه ذاتی خود که صیانت از حقوق مردم است، مصوبه انتخاباتی مجلس را تعارض منافع تشخیص داده و برای اصلاح اساسی به مجلس ارجاع دهد.»
برخی اصلاح‌طلبان با پیش‌بینی اینکه این دور هم انتخابات مشارکت پایینی داشته باشد به وسوسه‌ی کسب کرسی‌های جناح اقلیت مجلس با انتخابات تناسبی اعلام موافقت کرده‌اند
این درحالی ست که آصفری، نایب رئیس کمیسیون شوراهای مجلس اظهار کرد: براساس مصوبه کمیسیون در جریان اصلاح انتخابات تناسبی، اولا انتخابات تناسبی تنها در تهران برگزار می‌شود و احزاب شناسنامه‌دار می‌توانند در انتخابات لیست بدهند. ثانیا براساس این مصوبه اگر احزاب نتوانند کف آرا که ۳۰ درصد است را کسب کنند، انتخابات در مرحله دوم نیز برگزار می‌شود.
طرفداران انتخابات تناسبی بر این اعتقادند که این نوع انتخابات به تقویت احزاب کمک می‌کند اما مخالفان می‌گویند وقتی حزب قوی نداریم، انتخابات تناسبی به محدودشدن انتخاب منجر خواهد شد و با عدالت انتخاباتی در تضاد است. البته موضوع دیگر این است که بجز تهران فقط در چند کلان شهر لیست‌های انتخاباتی وجود دارد و در بیشتر حوزه‌های انتخابیه لیست وجود ندارد.
اصلاح‌طلبان نگران از قانون انتخابات، موافق تناسبی شدن تهران
اما اصلاح‌طلبان از آنجا که ارزیابی دقیقی از شرایط مشارکت مردم در انتخابات پیش رو ندارند، در مقابل موضوع تغییر قانون انتخابات توسط مجلس انقلابی دچار بلاتکلیفی هستند. در حالی که خاتمی در بیانیه اخیر نسبت به تغییر قانون انتخابات و تضعیف بعد جمهوریت نظام هشدار داده است, جبهه اصلاحات ایران در عین اعلام حمایت از این موضع خاتمی و چشم امید داشتن به مخالفت هیات عالی نظارت مجمع تشخیص مصلحت نظام با این تغییر، در عین حال تناسبی شدن انتخابات تهران را از اندک تغییرات مثبت قانون انتخابات ارزیابی کرده است!
اصولگرایان مجلس از بیم بالا رفتن دوباره مشارکت، می‌خواهند با انتخابات تناسبی حداقل چند کرسی را حفظ کرده و حضور رای اولی‌های فهرست اصولگرایان تهران مانند قالیباف را به مجلس بعدی از پیش تضمین کنند
شاید به خاطر اینکه شرایط هر دو گروه اصولگرایان تندرو و اصلاح‌طلبان و اصولگرایان معتدل آن قدری در جامعه‌ی گذر کرده از این مسائل شکننده شده که به نوعی می‌توان گفت انتخابات تناسبی در معنای اینکه بازندگان هم به بهارستان می‌روند، برای هر دو گروه وسوسه‌کننده است و این بدان معناست که صرفا صفر تا صد یک لیست از یک گروه اصولگرا و یا اصلاح‌طلب لزوما وارد مجلس نمی‌شود. موضوعی که اگرچه درصورت تداوم مشارکت پایین، تا‌حدودی به سود فهرست‌های میانه‌رو و اصلاح‌طلب اعتدالی تمام می‌شود تا بتوانند اقلیت مجلس را از آن خود کنند اما روی اصلی و دیگر سکه این است که حتی در صورت اقبال دوباره عموم جامعه به شرکت در انتخابات، پای تندروها هیچگاه از مجلس به طور کامل قطع نمی‌شود و همیشه و در هرحال صاحب کرسی چه اقلیت و چه اکثریت، هستند.
دیدگاه تان را بنویسید