از نقد شروط ضمن عفو تا امید به ایجاد آشتی ملی

حسام‌الدین اسلاملو

فرمان عفو عمومی محکومان و متهمان حوادث اخیر ازسوی رهبر انقلاب می‌تواند در نفس خود روزنه‌ امیدی به تغییر رویکردها باشد و ضرورت نگاه داشتن جنبه‌های مقبولیت به عنوان نیاز مبرم هر نظام سیاسی را به گروه‌های تندرو گوشزد کند.

اما شرایط این عفو مشروط چیست؟ به این معناست که هسته قدرت صدای اعتراض مردم را شنیده است؟ و آیا می‌تواند نقطه آغازی برای برداشتن گام‌های بعدی در جهت پاسخ به مطالبات معترضان و مردم باشد؟

شروط ضمن عفو

یکی از ویژگی‌های منحصر به فرد اعلام عفو اخیر رهبری نام بردن از زندانیان اعتراضات اخیر به طور خاص بوده است که مسبوق به سابقه نیست.

عفو زندانیان بازداشت شده در اعتراضات اخیر در جمله‌ی بخشش‌های معیاری است و شامل مواردی می‌شود که به طور کلی می‌توان از آن‌ها بدین شرح نام برد: جاسوس نبودن، تابعیت ایرانی داشتن، پشیمانی فرد، نداشتن سابقه، نداشتن شاکی خصوصی، متهم یا محکوم نبودن به انواع خشونت منجر به قتل و ضرب و جرح و تخریب در هنگام اعتراض، لیدر اغتشاش نبودن، مفسد فی‌الارض و محارب شناخته نشدن، عدم عضویت در گروه‌های معاند و برانداز و...

معاون قضایی قوه قضائیه درباره جزئیات عفوی که به درخواست رئیس قوه قضاییه و تایید و موافقت رهبری صادر شده است به رسانه‌ها گفت: «بخش اول عفوِ امسال، معطوف به متهمان و محکومان حوادث اخیر بوده است که از تاریخ ۲۵/۰۶/۱۴۰۱ تا زمان ابلاغ این عفو در جریان حوادث اخیر دستگیر، بازداشت شده و یا تحت تعقیب قرار گرفته‌اند. این افراد با داشتن شرایط در هر مرحله‌ای که باشد اعم از این که حکم صادر شده و یا در جریان باشد با این عفو پرونده آنان مختومه می‌شود.»

واکنش‌های متفاوت و تحلیل‌های رنگارنگ

واکنش فعالان سیاسی و تحلیلگران در مورد فرمان عفو رهبری گوناگون بود. یک طرف طیف کسانی چون محمود صادقی نماینده پیشین مجلس و حسین دهباشی هستند و در توییتر اشاره به تعداد بی‌شمار شروط تعیین شده کرده‌اند که در عمل عفو رهبر و هدف آن از آشتی ملی را برآورده نمی‌کند.

در طیف مقابل اما اسدالله بادامچیان، دبیرکل  موتلفه و احمد راستینه، سخنگوی کمیسیون فرهنگی مجلس شورای اسلامی هستند که معتقدند این فرمان عفو تمام نقشه‌های دشمن را نقش بر آب کرده و موجب داغ شدن تنور انتخابات سال آینده نیز خواهد شد.

زیاد بودن موارد استثنا، عفو را   از معنا تهی کرده

موضع اصلاح‌طلبان اما بینابین بود؛‌ نظر عباس عبدی شباهت‌هایی به نظر حسین دهباشی دارد و دیدگاه علی مطهری هم مرزهای مشترکی با حرف‌های بادامچیان.

عباس عبدی عفو اخیر رهبری را در نوع خود بی‌سابقه می‌داند و با اشاره به ریشه‌های داخلی اعتراضات خطاب به قوه قضاییه می‌نویسد: «جهتی مطلوب است و اقدامی در جهت نفی ناراضی‌تراشی». سپس قلم نقد عبدی تیز می‌شود و می‌نویسد: هنگامی که موارد استثنای عفو را می‌خوانیم این پرسش برای ما مطرح می‌شود که پس چه کسانی مشمول هزاران زندانی هستند که مرتکب هیچ یک از اقدامات مزبور نشده باشند و عفو شوند؟ آنان مرتکب چه کار دیگری می‌توانستند بشوند، بجز اعتراض و شعار دادن؟ اگر چنین است آیا باید برای اعتراض و شعار دادن، کسی را محکوم کرد که امروز بخواهیم عفو وی را به عنوان یک اقدام منت‌آور مطرح کنیم؟

گام نخست، اما بسیار مهم است

ولی دیدگاه دبیرکل حزب کارگزاران سازندگی متفاوت از دیدگاه عباس عبدی بود. حسین مرعشی به خبرآنلاین گفت: به نظر من این گام نخست اما بسیار مهم است که مقام رهبری برداشتند. و ان شاالله در ادامه همه مقامات کشور و همه فعالان سیاسی و اجتماعی همسو و در جهت حل نارضایتی‌ها حرکت کنند و به تدریج فضای حاکم بر کشور آرامش رو به تزاید و دستیابی به اهداف بر زمین مانده باشد.

مرعشی با اشاره به مشکلات اقتصادی ایران گفت: حال که رهبری این گام مهم را برداشته‌اند، و نشان داده‌اند که به خواست مردم اهمیت می‌دهند، انتظار آن است که کشور به سمت نظام جمعی خردمندانه حرکت کند تا از زمین بلند شود.

او تاکید کرد کسی با جمهوری اسلامی دشمنی ندارد ولی «مردم دیگر طاقت تورم ۵۰ درصدی و افزایش روزافزون قیمت‌ها را در سال ۱۴۰۲ ندارند. مردم نمی‌توانند زندگی خود را اداره کنند و همه مایلند ایران با سربلندی کامل اداره شود. اما مشکلات و مسایل مردم هم جز با رجوع خرد ملی و جلب همکاری همگان شدنی نیست.»

بازداشت یک خبرنگار در بحبوحة طرح موضوع عفو

شهردار سابق تهران، و صاحب امتیاز روزنامه هم میهن، با استقبال از فرمان اخیر عفو رهبری معتقد است بدنه قوه قضاییه باید از منویات ریاست آن در برخورد با معترضان متابعت کند.

غلامحسین کرباسچی  معتقد است عفو مقام رهبری و تلاش‌های ریاست قوه قضاییه برای آزادسازی معترضان پاییز 1401، با عملکرد عجیب بازداشت یک خبرنگار در همان روزها، حکایت از آن دارد که میان راس و بدنه قوه قضاییه هماهنگی لازم وجود ندارد و این می‌تواند نگران کننده باشد.

عفو، فرصتی برای آشتی ملی

علی مطهری نیز درباره موافقت رهبری با عفو محکومان و متهمان حوادث اخیر به ایسنا گفت: این اقدام مثبت و هوشمندانه بوده و فرصت خوبی است تا بسیاری از کدورت‌ها که پیش آمده است، از بین برود. عفو رهبری فرصت خوبی برای آشتی ملی است.

«موضوع کمتر سابقه داشته» در فرمان عفو رهبری

از نظر محمدعلی ابطحی اما این عفو از این جهت اهمیت دارد که برای اولین بار به صورت رسمی اعلام شده آزادشدگان در ارتباطات با حوادث اخیر بوده‌اند و این موضوع کمتر سابقه داشته است که به صورت رسمی در مورد زندانیان امنیتی و سیاسی اعلام شود.

به گفته‌ی وی: این عفو می‌تواند گشایشی باشد برای فهم و شنیدن حرف معترضان و گشایشی باشد در امور سیاسی کشور زیرا کسانی که حرف آزادی آن‌ها مطرح شده است، کسانی هستند که به معنای واقعی به وضع موجود اعتراض و انتقاد داشته‌اند.  این فعال سیاسی توصیه کرد: «کسانی که دیدگاه افراطی در خصوص معترضان دارند، نگاه رهبری را مورد توجه قرار دهند»،

عفو رهبری فضا را آرام می‌کند

مجید انصاری، عضو تشخیص مصلحت نظام با اشاره به موافقت رهبر انقلاب با عفو و تخفیف مجازات قابل توجهی از متهمان و محکومان اعتراضات اخیر اظهار کرد: این موضوع خبر خوشحال‌کننده‌ای است و امیدوارم سرآغاز الفت و همبستگی بیشتری در جامعه شود.

انصاری این رویکرد را برای جامعه آرامش بخش خواند و افزود: باید بین معترضین و اقلیت محدودی که سعی داشتند با انحراف اعتراضات دست به انجام اقدامات خرابکارانه و براندازانه بزنند و از موج اعتراضات بحق مردم سوءاستفاده کنند فرق قائل شد.