گذرنامه جاسوس!

محبوبه ولی، روزنامه نگار

خلاصه کلام این ویدئو این است که گذرنامه شما جاسوس شماست و هر جا که بروید توسط آن قابل‌ردیابی هستید، حتی اگر یک فرد عادی باشید؛ این ادعا هولناک و به اندازه دیدن یک فیلم تر و تمیز درباره «عملیات فوق‌سری جاسوسی» دلهره‌آور و پیچیده است.

 میلیون‌ها ایرانی گذرنامه دارند و ردیابی آنها از این طریق آنقدر عجیب است که کاربلدان حوزه فناوری معتقدند چنین اتفاقی فقط می‌تواند در فیلم‌های هالیوودی یا آینده صنعت نظامی جهان متصور باشد.  با این حال تعدادی از آن میلیون‌ها ایرانی دارای گذرنامه پس از شنیدن این خبر مجازی، درست مثل یک مامور مخفی در فیلم‌های هالیوودی که دستگاه شنود در رختخواب یا میز کارش را پیدا و معدوم می‌کند، گذرنامه‌هایشان را مخدوش کرده‌اند تا جی پی اسش را ناکام بگذارند.

برخی دیگر هم گرچه آن را مخدوش نکرده‌اند اما به چشم یک جاسوس خائن به آن نگاه می‌کنند. اما چگونه چنین ادعایی آن هم نه در فضای رسمی، بلکه در فضای مجازی می‌تواند شک بسیاری را نسبت به گذرنامه‌هایشان برانگیزد؟ این هم از همان آفات از دست رفتن اعتماد عمومی است. جامعه‌ای که به پلیسش، به صدا و سیمایش، به اداره گذرنامه‌اش، به مسئولانش و به مراجع رسمی و قانونی‌اش اعتماد ندارد، ادعاهایی شاخدارتر از این را هم باور خواهد کرد. 

درخت‌های جاسوس

همانطور که چند ماه پیش هم ماجرای شنود درختان تهران مطرح شد. داستان از این قرار بود که یک قطعه میخ مانند در درخت‌های تهران کار گذاشته شده بود که از سوی مسئولان گفته شد این قطعه‌ها تگ‌های RFID یا در واقع سامانه شناسایی امواج رادیویی هستند که در درخت‌ها کار گذاشته می‌شود تا تمام اطلاعات درخت از سن، تاریخچه، وضعیت و سابقه بیماری و ... را در خود نگه دارد و به عنوان یک بانک اطلاعاتی در مواقع لزوم محل رجوع باشد. در مرحله اول نیز هشت هزار درخت خیابان ولی‌عصر هدف این طرح بودند. 

اما آنچه که در فضای مجازی گفته شد، این بود که این تگ‌ها دستگاه‌های شنود هستند که قرار است از طریق درخت‌ها در سراسر تهران کار گذاشته شوند! وضعیت به جایی رسید که برخی حتی سعی می‌کردند تا این تگ‌های میخ مانند را از درخت جدا کنند و برخی مسئولان و رسانه‌ها هم مجبور شدند در این مورد توضیح دهند و عاجزانه بگویند که این تگ‌ها هیچ قابلیتی برای شنود ندارند و در صورت برداشتن آنها ممکن است درخت مبتلا به انگل و بیماری‌های دیگر شود، پس شما را به خدا آنها را برندارید!

رئیس پلیس مهاجرت: خنده‌دار است

بعد از درخت‌ها حالا نوبت گذرنامه است و کار آنقدر بیخ پیدا کرده که رئیس پلیس مهاجرت و گذرنامه نیروی انتظامی روز گذشته درباره آن توضیح داده و گفته است که هیچ جی پی اسی در کار نیست، بلکه گذرنامه‌های ایرانی مثل 90 درصد سایر کشورهای دنیا الکترونیکی هستند.  سرهنگ مجید صمدی با اعلام عضویت جمهوری اسلامی ایران در PKD که مرکز آن در کانادا است، به فارس گفته است: بر این اساس گذرنامه‌های صادر شده در جمهوری اسلامی ایران، الکترونیکی بوده که نشانه‌ای از استاندارد بودن این گذرنامه‌ها در مجامع بین‌المللی است. او ادعای نصبGPS  در گذرنامه‌ها را موضوعی غیرتخصصی و خنده‌دار عنوان کرده و توضیح داده که در روی جلد گذرنامه نیز علامتی شبیه دوربین حک شده است که به صورت شفاف اعلام می‌کند گذرنامه الکترونیکی است.

مچ‌گیری یا سوء تفاهم؟

در عین حال که رئیس پلیس مهاجرت و گذرنامه روز گذشته این ادعا را خنده‌دار خوانده، یکی از معاونان پلیس چند سال پیش همین ادعای خنده‌دار را مطرح و رسانه‌ای کرد که این روزها بسیار مورد استناد قرار می‌گیرد.

سال 86 محمدمهدی محمدی‌فر، معاون حقوقی و پارلمانی نیروی انتظامی در حاشیه یکی از جلسات مجلس شورای اسلامی به خبرنگاران درباره ویژگی‌های گذرنامه هوشمند گفت که در جلد این گذرنامه‌ها تراشه‌های الکترونیکی همانند سیستم جی پی اس قرار می‌گیرد که موقعیت فرد را مشخص خواهد کرد. وی این را هم اضافه کرد که این کار به منظور رعایت مسائل امنیتی و مبارزه با تروریسم صورت می‌گیرد. 

 تعدادی از آن میلیون‌ها ایرانی دارای گذرنامه پس از شنیدن این خبر مجازی، درست مثل یک مامور مخفی در فیلم‌های هالیوودی که دستگاه شنود در رختخواب یا میز کارش را پیدا و معدوم می‌کند، گذرنامه‌هایشان را مخدوش کرده‌اند تا جی‌پی‌اسش را ناکام بگذارند

حالا که ماجرای وجود جی پی اس در گذرنامه‌ها داغ شده، بسیاری با انتشار دوباره این اظهارات معاون حقوقی و پارلمانی نیروی انتظامی، آن را اعتراف پلیس برای صحت این موضوع قلمداد و عنوان می‌کنند که مچ پلیس را گرفته‌اند.

از آن طرف اما مسئولان و کارشناسان این حوزه تاکید می‌کنند این یک برنامه جهانی است و اصلا ربطی به جاسوسی کردن ایران از شهروندانش ندارد، بلکه تمامی کشورهایی که در حوزه پرواز سازمان ایکائو قرار دارند مشمول تعویض گذرنامه و تبدیل آن به نوع هوشمند قرار دارند و آنچه درباره مسائل امنیتی و مبارزه با تروریسم گفته شده در ابعاد بین‌المللی آن است. 

 رئیس پلیس مهاجرت ادعای نصبGPS  در گذرنامه‌ها را موضوعی غیرتخصصی و خنده‌دار عنوان کرده و توضیح داده که در روی جلد گذرنامه نیز علامتی شبیه دوربین حک شده که به صورت شفاف اعلام می‌کند گذرنامه الکترونیکی است

امنیت گذرنامه‌های هوشمند

به طور کلی گفته می‌شود این گذرنامه‌های هوشمند با تراشه‌های جنجالی‌شان، ویژگی‌هایی دارد که منجر به افزایش امنیت اطلاعات آنها می‌شود؛ برخلاف اسکناس دارای سریال نیستند و تمامی کدهای ریزتراشه آنها به صورت تصادفی انتخاب می‌شود، ضریب سرقت داده‌ها در آن کمتر است، هر تراشه دارای یک شماره شناسایی غیرقابل کپی‌برداری است که توسط اسکنر شناسایی می‌شود و دیگر اینکه تراشه در بخش درونی جلد گذرنامه یا یک برگه داخلی قرار گرفته درحالی‌که جنس و ساختار خود جلد گذرنامه به شکلی است که برای خواندن داده‌ها باید گذرنامه را باز نمود؛ بنابراین در هنگام عدم استفاده از تراشه و داده‌ها، گذرنامه بسته مانده و جلد گذرنامه با ایجاد قفس فارادی از دزدی داده‌های الکترونیکی جلوگیری خواهد کرد. ایران تا به حال چندین میلیارد برای صدور این گذرنامه‌های هوشمند هزینه کرده است، اما ناگهان چند ویدئو و ادعای مجازی با طرح موضوع GPSها، می‌توانند بسیاری از دارندگان این گذرنامه‌ها را نسبت به آن بی‌اعتماد و مضنون کنند و پلیس باید تلاش کند تا این اعتماد را بازگرداند؛ اعتمادی که اتفاقا به دلیل فقدان آن است که چنین ادعاهایی اینگونه پر و بال می‌گیرند.