نامه‌ای مرموز از نخجوان و یک تروریست تبعه آذربایجان در شاهچراغ؛
کار تهران - باکو به کجا خواهد کشید؟
محبوبه ولی
هاشمی رفسنجانی در خاطرات خود مربوط به اوایل دهه 70 شمسی، از آذربایجان ضعیفی می‌گوید که در جنگ با ارمنستان عاجز شده، تمنای کمک از ایران دارد و حتی پیشنهاد می‌دهد که ایران، جمهوری آذربایجان را اداره کند!
او در خاطراتش نوشته است: «پیشنهاد مشخص با اصرار این است که ما در جنگ به نفع آنها شرکت کنیم. صریحا مى‌گویند ما همه آذربایجان را در اختیار شما مى‌گذاریم و آماده‌ایم جمهورى اسلامى در آذربایجان تشکیل شود.»
آذربایجان امروز اما از آنچه هاشمی رفسنجانی در خاطرات خود توصیف کرده، بسیار متفاوت شده است. در کنار حمایت‌های ترکیه و روسیه دست به کشورگشایی زده، بر قره‌باغ مسلط شده، روابط خود با اسرائیل را به سطح بسیار بالایی رسانده و حسن همجواری ایران را نیز زیر سوال می‌برد.
واکنش‌های ایران؛ از هشدار روی ارس تا لحن ملایم امام جمعه
ایران اما همچون همیشه می‌کوشد از تندی با آذربایجان بپرهیزد؛ به ویژه که با وجود انبوهی از چالش‌های سیاست خارجی از برجام و تحریم گرفته تا موقعیت ایران در میان کشورهای حوزه خلیج فارس، شرایط به گونه‌ای است که حتی یک دشمن هم برای ایران زیاد است؛ مخصوصا که این دشمن بخواهد از منطقه قفقاز باشد.
در جهت همین تلاش برای پرهیز از منازعه با آذربایجان، آیت‌الله حسن عاملی، امام جمعه اردبیل در خطبه‌های نماز جمعه دو هفته پیش گفت: «در خصوص مانور سپاه و ارتش در شمال کشور در مرز آذربایجان چند کلمه لازم است به ملت بزرگ کشور آذربایجان عرض کنم با شروع این مانور سیل‌آسا هجوم به کشور ما در رسانه‌ها و روزنامه‌های آذربایجان شروع شد و هنوز هم ادامه دارد؛ ملت آذربایجان توجه کند این مانور تهدید آذربایجان نیست اظهار قدرت در برابر آذربایجان نیست قصد ورود به خاک آذربایجان نیست مانور، مانور تدافعی است نه تهاجمی.»
از فحوای کلام او دلجویی از جمهوری آذربایجان و اطمینان‌بخشی به آن بابت رزمایشی که سپاه اخیرا در ارس برگزار کرده، برمی‌آید.
نماینده ولی فقیه در اردبیل در این دلجویی پیشتر رفته و ادامه داده: «ایران هیچ وقت نگفته ارمنی ناموس ماست یا ارمنی خط قرمز ماست؛ خط قرمز ما قره‌باغ است و هیچ کس مثل من در این تریبون از تمامیت ارضی قره‌باغ و لزوم عودت قره‌باغ به آذربایجان صحبت نکرده است. من بارها گفتم راه چاره جنگ است نه گروه مینسک و نه مذاکره، جنگ هم اتفاق افتاد و الحمدالله قره‌باغ آزاد شد.»
صدای تنش از باکو
باکو اما طی هفته‌های اخیر نشان داده که برنامه‌اش برای منطقه قفقاز به قره‌باغ ختم نمی‌شود و در گام دوم در پی اشغال جنوب ارمنستان و مرز مشترک آن با ایران است؛ اقدامی که منجر به تغییرات ژئوپلتیکی در منطقه قفقاز جنوبی و حذف یک همسایه ایران شده و تبعات بسیار منفی سیاسی و اقتصادی برای ایران خواهد داشت.
محمد جمشیدی، معاون سیاسی دفتر رئیس‌جمهوری در واکنش به همین تصمیم باکو، هفته گذشته در صفحه توئیتر خود نوشت: «جمهوری اسلامی ایران از آزادسازی سرزمین‌های اسلامی و بازگشت آنها به جمهوری آذربایجان حمایت کرد. اینک که آزادسازی محقق شده، هرگونه تصرف سرزمین‌های دیگر، اشغالگرانه است.»
رزمایش سپاه روی ارس نیز در امتداد همین هشدارها به باکو بود. از جمهوری آذربایجان اما صداهایی مملو از خصومت با ایران به گوش می‌رسد. «سیاوش نوروزوف»، رئیس کمیته امور منطقه‌ای پارلمان جمهوری آذربایجان اوایل ماه جاری با حمله تندی به رزمایش سپاه روی ارس، گفت که «اقدامات اخیر ایران علیه جمهوری آذربایجان را نمی‌توان روابط حسن همجواری تلقی کرد.»
او درباره حساسیت ایران نسبت به تغییر مرزهای تاریخی نیز گفته بود: «امروز، ایران اظهارتی درباره این که مرزها را نمی‌توان تغییر داد، بیان می‌کند. ما درباره مرز ارمنستان و (جمهوری) آذربایجان حرف می‌زنیم. (جمهوری‌های) ارمنستان و آذربایجان بر اساس نقشه برخی دوران‌ها تصمیم‌گیری خواهند کرد و مرزهای بین دو کشور منطبق با آن تعیین خواهد شد. این چه ربطی به یک کشور ثالث از جمله ایران دارد که در این مسائل مداخله می‌کند؟»
اظهارات این نماینده پارلمان آذربایجان در حالی است که ایران از طریق همین مرز 40 کیلومتری با ارمنستان که اکنون از سوی باکو تهدید می‌شود، به قفقاز جنوبی و گرجستان دسترسی دارد و با از بین رفتن این مرز، این دسترسی نیز قطع خواهد شد.
مسئله نخجوان
اصرار جمهوری آذربایجان برای تصرف استان سیونیک به عنوان تنها استان ارمنی هم‌مرز با ایران اما به بهانه متصل شدن به نخجوان و یکپارچه‌سازی جمهوری آذربایجان است.
نخجوان، از اراضی شمال ارس است که به همراه چند منطقه دیگر پس از جنگ‌های ایران و روسیه در دوره قاجار طی عهدنامه ترکمانچای از ایران جدا شد و اکنون یکی از برون‌بوم‌های (سرزمینی متعلق به یک کشور که در خاک یک یا چند کشور دیگر قرار دارد) جمهوری آذربایجان است که ارتباط زمینی با این کشور ندارد.
تنها چند روز پس از گزارش سرویس امنیت ملی آذربایجان مبنی بر بازداشت یک گروه منتسب به جمهوری اسلامی، روز گذشته وزارت اطلاعات ایران طی اطلاعیه‌ای اعلام کرد که هماهنگ‌کننده اصلی جنایت تروریستی اخیر در حرم شاهچراغ تابعیت جمهوری آذربایجان را دارد
آذربایجان می‌خواهد با تصرف اراضی جنوبی ارمنستان و به دنبال آن اتصال به نخجوان، این جمهوری را یکپارچه کند. علاوه بر علی‌اف، اردوغان در آنکارا نیز به دنبال این اتصال است.
به دلیل وابستگی و پیوستگی تاریخی نخجوان به ایران، همواره گروه‌هایی بوده‌اند که خواستار بازگشت این منطقه به سرزمین مادری شده‌اند؛ موضوعی که ایران در سیاست رسمی خود همواره با تاکید بر اصل احترام به حاکمیت دولت‌ها آن را رد کرده است.
اکنون که ایران مخالفت خود با تغییرات ژئوپلیتیکی در قفقاز جنوبی را اعلام کرده، برخی با طرح ادعای قصد ایران برای دست‌اندازی بر نخجوان، انگشت اتهام را به سوی تهران گرفته‌اند. رسانه‌های جمهوری آذربایجان پس از برگزاری رزمایش سپاه روی ارس نوشتند که سپاه ایران می‌خواهد نخجوان را گرفته و ضمیمه خاک خود کند.
رسانه العربیه نیز همان زمان نوشت که سپاه پاسداران ایران مدعی وجود جنبشی مردمی در نخجوان برای پیوستن به ایران شده و خواستار کمک‌های مردمی و نظامی در همین جهت هم شده است.
این دست اخبار غیررسمی که شواهدی نیز بر اثبات آنها ارائه نمی‌شود، بیش از هر چیز تلاشی برای به پا کردن آتش میان تهران و باکو به نظر می‌رسند. در همین ارتباط نامه‌ای نیز دو روز پیش توسط یک فعال رسانه‌ای در فضای مجازی منتشر شد که بر اساس آن ادعا شده بود شهروندان نخجوان با نوشتن این نامه به مقامات ایران خواهان بازگشت خاک این جمهوری به ایران شده‌اند.
برخی اشکالات در نامه موجب شد که بسیاری آن را یک نامه جعلی تلقی کنند. ضمن آنکه هیچ تایید یا اظهارنظر رسمی در مورد آن نیز صورت نگرفت. اما به هر ترتیب می‌توان آن را در زمره سلسله اقداماتی که به دنبال بالا بردن تب خصومت میان دو کشور است، آورد.
اکنون که ایران مخالفت خود با تغییرات ژئوپلیتیکی در قفقاز جنوبی را اعلام کرده، برخی مقامات در آذربایجان با طرح ادعای قصد ایران برای دست‌اندازی بر نخجوان، انگشت اتهام را به سوی تهران گرفته‌اند
دو گزارش از دو نهاد اطلاعاتی در دو کشور همسایه
گذشته از اختلافاتی که در خصوص مرزهای منطقه قفقاز میان تهران و باکو بروز کرده، در حوزه امنیتی نیز دو کشور در سطح قابل ملاحظه‌ای از تنش هستند. سرویس امنیت دولتی آذربایجان چند روز پیش طی گزارشی ادعا کرد که یک گروه مسلح تحت کنترل جمهوری اسلامی ایران را بازداشت کرده است.
این گزارش ادعا می‌کرد که بازداشتی‌ها عضو گروه «جنبش وحدت مسلمانان» هستند که توسط سرویس اطلاعاتی ایران تامین مالی می‌شوند، آموزش‌های مذهبی رادیکال و آموزش‌های نظامی در ایران و سوریه دیده‌اند و قصد ضربه زدن به امنیت ملی باکو را داشته‌اند.
سرویس امنیت ملی آذربایجان در ادامه ادعاهای خود اضافه کرده بود که یکی از متهمان در حال ارتکاب عمل تروریستی در یک کشور دیگر بازداشت شد.
تنها چند روز پس از این گزارش، روز گذشته وزارت اطلاعات ایران طی اطلاعیه‌ای اعلام کرد که هماهنگ‌کننده اصلی جنایت تروریستی اخیر در حرم شاهچراغ تابعیت جمهوری آذربایجان را دارد.
در این اطــلاعیه آمده است: «عنصر اصلی هدایت و هماهنگ‌کننده‌ی عملیات در داخل کشور، تبعه‌ی جمهوری آذربایجان بوده که از فرودگاه بین‌المللی حیدرعلی‌اف در باکو پرواز و از مرز هوایی فرودگاه امام خمینی (ره) وارد کشور شده است. این فرد پس از رسیدن به تهران خبر حضور خود را به عنصر هماهنگ‌کننده در جمهوری آذربایجان اعلام نمود. بلافاصله از طریق سرپل عملیاتی داعش در افغانستان با شبکه اتباع خارجی داعش نیز ارتباط گرفته و حضور خود در تهران را به اطلاع آنها رسانده است.»
این دست گزارش‌ها با توجه به نزدیکی جمهوری آذربایجان و اسرائیل حساسیت بیشتری نیز پیدا می‌کنند. جمهوری آذربایجان جزو اولین کشورهای مسلمان است که اسرائیل را به رسمیت شناخت و شواهد بسیاری از همکاری‌های سیاسی، نظامی و امنیتی دو کشور علیه ایران وجود دارد تا جایی که بسیاری از تحلیلگران جمهوری آذربایجان را میدان نبرد اسرائیل با ایران می‌دانند.
13 سال پیش شبکه خبری ای.ان.ان در جریان سفر شیمون پرز به جمهوری آذربایجان با تاکید بر شکست ایران برای جلوگیری از این سفر، نوشت: «اسرائیل شبکه‌های جاسوسی قدرتمندی را در آذربایجان سازماندهی کرده و در تلاش است، بتواند عمدتا اطلاعاتی را از راه شنود از مرز آذربایجان با ایران به دست آورد.» دو کشور همچنین سه سال پیش توافقنامه ایجاد یک سیستم اطلاعاتی ملی را امضا کردند.
این نزدیکی نظامی و امنیتی میان اسرائیل و آذربایجان که به دنبال دکترین پیرامونی تل‌آویو شکل گرفته و با بازگشت بنیامین نتانیاهو به صحنه قدرت در اسرائیل تشدید نیز خواهد شد، گره اختلافات ایران و آذربایجان بر سر تغییرات مرزی در قفقاز جنوبی را بیشتر خواهد کرد و بعید نیست منطقه قفقاز را نیز از همسایه‌ای باثبات برای تهران به محل جدیدی برای دردسرهای سیاست خارجی ایران تبدیل کند.
دیدگاه تان را بنویسید