آغاز فصل سرد ایران- اروپا و برجامی که یخ زد

محبوبه   ولی

تصور می‌شد سرنوشت برجام در خیابان‌های وین رقم بخورد؛ حد فاصل هتل کوبورگ و ریتزکارلتون. اما چنین نشد و نتیجه ماه‌ها رفت و آمد دیپلمات‌های ایرانی، اروپایی و آمریکایی به وین را آنچه در خیابان‌های ایران رخ داد، رقم زد!

اتحادیه اروپا روز گذشته علی‌رغم نامه تهدیدآمیز ایران به کشورهای اروپایی درباره عواقب تصویب تحریم‌های تازه علیه ایران، وعده خود مبنی بر تحمیل تحریم‌هایی جدید به ایران را عملی کرد؛ اقدامی که گرچه کم‌رمق است، اما به زعم بسیاری نشانه دیگری از شروع فصل سرد در روابط ایران و اروپاست.

طی روزها و هفته‌های گذشته مقامات و دولتمردان اروپایی وعده داده بودند که روز دوشنبه با وضع تحریم‌هایی تازه و هدفمند علیه ایران، سطح همبستگی با معترضان در ایران را از قیچی کردن مو در جلسات و صحن‌های سیاسی خود به یک گام عملی ارتقا خواهند داد.

پس از انتشار این وعده، سایت پولتیکو خبر داد از نامه‌های خصوصی ایران به دیپلمات‌های اتحادیه اروپا اطلاع پیدا کرده که در آن ایران آنها را تحت فشار گذاشته تا اعمال تحریم‌های جدید علیه تهران به دلیل آنچه سرکوب اعتراضات نامید را کنار بگذارند.

 بنا بر گزارش پولتیکو، تهران در این نامه هشدار داده بود که در صورت عملی شدن وعده تحریم، عواقب آن برای اروپا جدی خواهد بود و ممکن است روابط دوجانبه قطع شود.

با تجمعات بزرگی که طی چهار هفته اخیر در بسیاری از شهرهای اروپایی برگزار شد، دولتمردان اروپایی تحت فشار برای قطع روابط خود با تهران بودند. زیر این فشارها دولتمردان اروپایی به ویژه فرانسه و آلمان به طور مکرر ایران را متهم به نقض حقوق بشر کردند و آنچه در اظهارات آنها بیش از بقیه جلب توجه می‌کرد، تاکید آنها بر این نکته بود که «ایران را پاسخگو خواهند کرد.»

در میان 11 فرد تحریم‌شده اتحادیه اروپا، نام عیسی‌ زارع‌پور، وزیر ارتباطات ایران به چشم می‌خورد که اظهاراتش دیروز نیز خبرساز شده بود. او درباره خسارات وارد شده به کسب و کارها در جریان قطعی اینترنت گفته بود ‌کسب و کارها خسارتشان را از اغتشاشگران بگیرند

 اروپا صرفا یک لیست قدیمی را طولانی‌تر کرد

نهایتا دوشنبه موعود اتحادیه اروپا فرا رسید و جوزپ بورل، مسئول سیاست خارجی اتحادیه اروپا صبح دیروز به رسانه‌ها گفت که «بسته تحریمی علیه ایران از قبل مورد بحث قرار گرفته و آماده شده است و اطمینان دارم که امروز تصویب می‌شود.»

همزمان ناصر کنعانی، سخنگوی وزارت خارجه ایران در نشست خبری خود هشدارهای قبلی را تلویحا تکرار کرد و گفت: «ایران آماده تعامل است ولی در صورت اتخاذ رفتارهای گزینشی و سیاست‌های دوگانه، ایران واکنش متناسب و متقابل صورت خواهد داد این هم در ارتباط با تک تک این کشورها خواهد بود و هم در خصوص اتحادیه اروپا.»

ساعاتی بعد مصوبه اتحادیه اروپا منتشر شد و شورای وزیران اتحادیه اروپا در واکنش به آنچه سرکوب اعتراضات در ایران خواندند، 11 فرد و چهار نهاد نظامی- امنیتی که به گفته آنها در سرکوب این اعتراضات دخیل هستند را به فهرست تحریم‌های حقوق بشری خود اضافه کردند.

اتحادیه اروپا این چهار نهاد را پلیس امنیت اخلاقی یا همان گشت ارشاد، قرارگاه دفاع سایبری سپاه پاسداران، نیروهای شبه‌نظامی وابسته به سپاه پاسداران و فرماندهی انتظامی جمهوری اسلامی ایران اعلام کرده است.

در میان 11 فرد تحریم‌شده نیز نام عیسی‌ زارع‌پور، وزیر ارتباطات ایران به چشم می‌خورد که اظهاراتش دیروز نیز خبرساز شده بود. او درباره خسارات وارد شده به کسب و کارها در جریان قطعی اینترنت گفته بود ‌کسب و کارها خسارتشان را از اغتشاشگران بگیرند. معاون او، محمود لیایی نیز در جلسه‌ای خطاب به روستاییانی که از پلتفرم‌های خارجی برای فروش محصولات خود استفاده می‌کردند، گفت که باید از قبل به فکر چنین روزی و محدودشدن اینستاگرام می‌بودند و به هشدار مسئولان برای کوچ به پلتفرم‌های داخلی توجه می‌کردند.

نام حسین رحیمی، فرمانده انتظامی تهران، عباس عبدی فرمانده نیروی انتظامی دیواندره در استان کردستان، احمد میرزایی فرمانده گشت ارشاد تهران، علی صفری فرمانده انتظامی سقز، علیرضا ادیانی رئیس سازمان عقیدتی سیاسی نیروی انتظامی نیز در میان تحریم‌شدگان از سوی اتحادیه اروپا دیده می‌شود.

بنا به اعلام منابع خبری، این تحریم‌ها شامل ممنوعیت سفر، ممنوعیت معامله و توقیف دارایی احتمالی در کشورهای اروپایی است. اتحادیه اروپا اعلام کرده که با این مصوبه، اکنون فهرست تحریم‌شدگان جمهوی اسلامی ایران از سوی این اتحادیه، شامل 97 فرد و هشت نهاد است.

بسیاری اذعان می‌کنند که اتحادیه اروپا نخواسته به چالش جدی با ایران تن دهد و صرفا قصد رفع تکلیف داشته است. از همین رو روز گذشته ایرانیان مخالف جمهوری اسلامی در خارج از کشور در ادامه تحرکات هفته‌های اخیر خود، کارزار اخراج سفرای ایران از کشورهای اروپایی را راه انداختند

 اقدامی کم‌رمق برای رفع تکلیف

واکنش‌ها به این تحریم‌های تازه اما ناظر بر کم‌رمقی آنهاست. پس از آن همه هیاهو و تبلیغات رسانه‌ای برای تحریم ایران، اتحادیه اروپا، دیروز دیروز صرفا لیست تحریم‌های قانونی مربوط به سال ۲۰۱۱ را طولانی‌تر کرد.

بسیاری اذعان می‌کنند که اتحادیه اروپا نخواسته به چالش جدی با ایران تن دهد و صرفا قصد رفع تکلیف داشته است. از همین رو روز گذشته ایرانیان مخالف جمهوری اسلامی در خارج از کشور در ادامه تحرکات هفته‌های اخیر خود،‌ کارزار اخراج سفرای ایران از کشورهای اروپایی را راه انداختند تا واکنش منفی اروپا در قبال جمهوری اسلامی ایران را به سطح قطع روابط افزایش دهند.

 برجام؛ مرده‌ای که مرگش اعلام نمی‌شود

نکته قابل تامل در این میان اما وضعیت برجام است. گرچه اقدامی که دیروز اتحادیه اروپا تحت عنوان تحریم‌های جدید علیه ایران انجام داد، چندان قابل اعتنا و حائز اهمیت نبود، اما وضعیت برجام در این میانه، مسئله مهمی است که کاملا تحت تاثیر شرایط چند هفته اخیر است.

اگر گشت ارشاد، مهمان کُرد تهران را با خود به کلاس توجیهی نمی‌برد و او در آنجا جان نمی‌باخت و کشور یک ماه اخیر را در اعتراض، احضار، بازداشت و قطع اینترنت نمی‌گذراند، احتمالا کماکان برجام احیا نشده بود؛ اما قطعا رفت و آمدها به وین و امید دادن‌های معمول درباره آن همچنان ادامه داشت.

حالا اما علاوه بر مشاور امنیت ملی آمریکا و رئیس‌جمهور این کشور که اعلام کرده‌اند برجام دیگر برای آنها در اولویت نیست و نگاه آنها متوجه اعتراضات در ایران است، جوزپ بورل، مسئول سیاست خارجی اتحادیه اروپا هم که میانجی ایران و آمریکا برای احیای برجام بود، فعلا امیدی به پیشرفت مذاکرات در برجام ندارد. او تصریح کرده که مذاکرات برجام به بن‌بست خورده است.

 پهپادها بهانه فشارهای بعدی

در این میان مسئله دیگری که چالش ایران و اروپا و بن‌بست برجام را جدی‌تر کرده، ماجرای پهپادهاست. شماری از دیپلمات‌های اروپایی روز گذشته با تکرار ادعای مشارکت ایران در جنگ روسیه علیه اوکراین با دادن پهپاد به مسکو، خواستار فشار و تحریم‌های بیشتر علیه ایران شده‌اند.

فرانسه اخیرا فروش احتمالی پهپادها یا هواپیماهای بدون سرنشین از سوی جمهوری اسلامی ایران به روسیه برای استفاده علیه اوکراین را نقض قطعنامه 2231 شورای امنیت خوانده و تاکید کرده بود که این اقدام متعاقبا نقض توافق هسته‌ای برجام نیز هست.

در واکنش به اصرارها برای تحریم‌های شدیدتر ایران بابت کمک تسلیحاتی به مسکو، جوزپ بورل دیروز گفت که ما به دنبال شواهد محکمی در این باره هستیم که ایران با قوی‌ترین لحن ممکن آن را رد کرده است.