دردسرهای جدید با دولت خودخوانده همسایه

طهمورث حسینی

بار دیگر ماجرای چالش ایران با دولت موقت خودخوانده طالبان در افغانستان در مرز شرقی خبرساز شده است. در روزهای گذشته اخبار و تصاویری از تقابل نیروهای گروه تروریستی طالبان با مرزبانان ایران دوباره رسانه‌ای شد، تنش‌هایی که کار را به بستن مرز اسلام‌قلعه نیز رساند. پس از آن خبر استقرار نیروهای لشکر ۸۸ زرهی زاهدان در مرز منتشر شد. در ادامه مقامات ایران توضیحاتی درباره ماجرا دادند، اما کار پس از گفت‌وگوی سفیر ایران در افغانستان با مقامات طرف مقابل، به سفر یکی از مقامات دولت موقت خودخوانده طالبان به تهران رسیده است. وزارت خارجه و وزارت کشور البته اوضاع را تحت کنترل توصیف کرده‌ و بی‌اطلاعی و ناآشنایی طالبان با وضعیت مرز را علت این اتفاقات خوانده‌اند، اما در این صحبت‌ها، نشانه‌هایی از هشدارهای ضمنی نیز به چشم می‌خورد. به نظر می‌رسد علاوه‌بر سابقه تروریستی طالبان، بی‌سابقگی این گروه در حکومت‌داری نیز به چالشی برای ایران تبدیل شده است. به‌علاوه، این مسائل در حالی بین ایران و افغانستان پیش آمده‌اند که اختلافات دو کشور بر سر حقابه نیز از زمان دولت قانونی سرنگون‌شده افغانستان همچنان ادامه دارد.

ماجرای استقرار نیروهای لشکر ۸۸

خبری که البته توجهات بسیاری را به خود جلب کرد، اعزام نیروهای لشکر ۸۸ زرهی زاهدان در مرز ایران و افغانستان بود. ماجرای درگیری اخیر البته با واکنش مرزبانی ایران ظاهرا حل شده است و یک روز پس از این تنش‌ها وزارت دفاع طالبان نیز اعلام کرد که تنش‌های مرزی پایان یافته و فعالیت گذرگاه اسلام‌قلعه بعد از یک روز توقف دوباره به حالت عادی برگشته است. اما ویدئویی که در فضای رسانه‌ای از جمله از سوی خبرآنلاین منتشر شد ظاهرا تعدادی تانک و دیگر تجهیزات زرهی را در حال حرکت به سوی مرز نشان می‌داد. مقامات ایران البته گفته‌اند حضور و تحرکات این نیروها به این معنا نیست که طالبان در حال تهدید مرزهای کشور است، چون نیروی زمینی به صورت شبانه‌روزی در مرزهای شرقی مستقر و در حال گشت‌زنی است و این کار برای حفظ و حراست از این مرزها مداوم است. پیشتر، امیر سرتیپ کیومرث حیدری، فرمانده نیروی زمینی ارتش در سخنرانی پیش از خطبه نماز جمعه در روز 26 فروردین تاکید کرد: «حضور ما در مرزها به معنای این نیست که خطری نظام ما را تهدید می‌کند بلکه این حضور به معنای اشراف اطلاعاتی بیشتر و آماده به کار نگهداشتن و پای در رکاب نگه داشتن نیروهای ما است.» ایسنا درباره وضعیت نیروها در مرز نوشته است از 5 سال پیش با دستور ستاد کل نیروهای مسلح، تامین امنیت مرزهای شرق کشور به ارتش سپرده شده و یگان‌های مختلف این نیرو در این مرزها مستقر شدند. نیروی زمینی از همان مقطع حضور دائمی در مرزهای کشور داشته و ماموریت حراست از مرزهای کشور را عهده‌دار شده است.

دیدار مقام سفارت ایران  با مقام طالبان

در ادامه تماس‌ها برای بررسی موضوع، معاون سفارت ایران در افغانستان و رئیس کارگروه وزارت دفاع دولت طالبان دیدار و درباره امنیت مرزی گفت‌وگو کردند. سفارت ایران در افغانستان در توئیتی اعلام کرد: «سیدحسن مرتضوی، معاون سفارت ایران در کابل با مولوی شبیر احمد، رییس کارگروه وزرات دفاع افغانستان در خصوص ارتقای حسن همجواری در مرزهای مشترک با کشورمان  دیدار و درباره اتفاقات پیش آمده در مرز دوغارون ـ اسلام قلعه گفت‌وگو و تبادل نظر کردند.» طبق این گزارش، دو طرف بر حل موضوع از طریق گفت‌وگو و مذاکره تاکید و توافق کردند هیأت‌های دو طرف در مرز مشترک نشستی برگزار کنند. ضمنا مقرر شد هیأت‌های تخصصی دو طرف پس از ماه رمضان، در تهران یا کابل با هدف «تحکیم امنیت و ثبات» در مرزهای مشترک اجلاسی برگزار کنند.

صحبت‌های سخنگوی وزارت امور خارجه ایران درباره اختلاف مرزی اخیر با اشاره به موضوع بی‌اطلاعی طالبان همراه بوده است و البته می‌توان ادعا کرد، رگه‌هایی از تهدید ضمنی نیز در حرف‌های او به چشم می‌خورد

وزیر مهاجرت طالبان  به ایران می‌آید

با اضافه ‌شدن ماجراهای مرزی به چالش‌های مربوط به مهاجرت، طالبان برای گفت‌وگو هیأتی به ایران اعزام می‌کند. وزارت مهاجرین دولت موقت خودخوانده طالبان اعلام کرده است که قرار است یک هیأت به ریاست خلیل‌الرحمان حقانی، سرپرست این وزارت به ایران سفر کند. این سفر قرار است پیش از عید فطر، یعنی تا اوایل هفته آینده، برای بررسی مشکلات مهاجرین افغانستان در ایران و همچنین به منظور گفت‌وگو درباره تنش‌های مرزی میان نیروهای طالبان و ایران صورت بگیرد. حقانی گفته است: «کوشش می‌کنیم که به ایران سفر کنیم تا درباره تمامی مشکلات که افغان‌ها در آن‌جا دارند به گونه کامل صحبت و حل کنیم.»

 نابلدی دردساز

قابل پیش‌بینی بود که تسلط طالبان بر افغانستان و رویکردهای تمامیت‌خواهانه و سابقه تروریستی و قانون‌گریز این گروه به اضافه عقاید تکفیری و افراطی آن‌ها؛ باعث ایجاد چالش برای همسایگانش شود.  چنان که پاکستان نیز علی‌رغم این که همواره حامی مهم طالبان بوده است، در هفته‌های اخیر دچار اختلافاتی ظاهرا جدی با این گروه شده و ترکمنستان نیز در مرز خود همانند ایران با دردسر مواجه است.

یکی از دلایلی که باعث ایجاد مسئله مرزی در چند نوبت بین ایران و افغانستان شده نابلدی و بی‌اطلاعی طالبان از قواعد و قوانین مرزی بین دو کشور است. همین بی‌اطلاعی پیشتر نیز باعث مواجهه نیروهای مرزی ایران با نیروهای طالبان شده بود

اما یک حقیقت دیگر نیز باعث ایجاد مسئله مرزی در چند نوبت بین ایران و افغانستان شده است و آن نابلدی و بی‌اطلاعی طالبان از قواعد و قوانین مرزی بین دو کشور است. همین بی‌اطلاعی پیشتر نیز باعث مواجهه نیروهای مرزی ایران با نیروهای طالبان شده بود. کارشناسان این حوزه همچنین به این نکته اشاره کرده‌اند که بخشی از دیوار مرزی ایران نه دقیقا روی خط مرزی که داخل خاک ایران قرار دارد و آن سوی دیوار نیز محدوده‌ای از خاک ایران است. در واقع چند هفته پیش اتفاقی که باعث تنش شد، حرکت کشاورزان روستاهای منطقه به سمت مزارع خود بود که نیروهای بی‌اطلاع طالبان آن را ورود به خاک افغانستان تصور کرده بودند.

وزیر کشور: تذکر داده‌ایم

احمد وحیدی، وزیر کشور که خود از فرماندهان سپاه بوده است، در نشستی خبری در این باره توضیحاتی داده است. او نیز در توضیحات خود درباره آخرین وضعیت مرز دوغارون به مسئله نابلدی نیروهای طالبان اشاره کرد و گفت: «آنچه که در مرز اتفاق افتاده حاصل سوءتفاهم برخی مسئولان محلی افعانستان درباره محدوده مرزی است و به آنها یادآوری شد که باید محدوده‌های مرزی را رعایت کنند. براداران ما در نیروهای مسلح و نیروی انتظامی تذکرات لازم را دادند و امیدواریم توجه کنند.» وحیدی البته ادامه داد: «مسائل دوستی بین دو کشور را نباید افرادی بر اثر سوءبرداشت و سوءتفاهم دچار خدشه کنند.چرا که ملت افغانستان از این موضوع حتما ضرر خواهند کرد. حمل و نقل جاده‌ای و تامین مایحتاج مردم افغانستان از طریق مرزها صورت می‌گیرد و تجار ما این کار را انجام می‌دهند از همین رو در صورت بروز هر مشکلی اولین کسی که ضربه می‌خورد مردم عزیز افغانستان هستند.»

خطیب‌زاده: تا امروز با خویشتن‌داری برخورد کردیم

صحبت‌های سخنگوی وزارت امور خارجه ایران نیز درباره اختلاف مرزی اخیر با اشاره به موضوع بی‌اطلاعی طالبان همراه بوده است و البته می‌توان ادعا کرد، رگه‌هایی از تهدید ضمنی نیز در حرف‌های او به چشم می‌خورد. خطیب‌زاده در این باره گفته است: «مرزداران ایران در مرز با افغانستان به جهت اوضاع داخلی افغانستان و نااشنایی احتمالی برخی ماموران مرزی طالبان تا امروز با خویشتن‌داری برخورد کرده اند.» او تاکید کرده که تکرار این اختلافات و مشکلات مرزی، جای نگرانی دارد. خطیب‌زاده البته اضافه کرده است که اگر لازم است ایران به نیروهای طرف مقابل رفتار حرفه‌ای را آموزش خواهد داد: «ضمن اینکه مرزداران ما ماموریت دارند با هرگونه ورود غیرقانونی به ایران جلوگیری کنند، ما آمادگی آموزش‌های لازم را در خصوص رفتار حرفه‌ای در مرزها به نیروهای مرزی طالبان داریم.» او ابراز امیدواری کرده است که این خویشتن‌داری نیروهای مرزی ایران، موجب «سوء برداشت» طرف مقابل نشده باشد.