اختلاف در موضوع سپاه همچنان باقی است
برجام؛ بدون پیشرفت، بدون پیشنهاد
طهمورث حسینی
اخبار برجام روزبه‌روز ناامیدکننده‌تر می‌شوند. چالش بر سر قرارداشتن نام سپاه در فهرست سازمان‌های تروریستی از نگاه ایالات متحده ظاهرا به بن‌بست مطلق رسیده است. تازه‌ترین خبر این است که کاخ سفید پیشنهاد دیگری برای مصالحه با ایران نخواهد داشت و تصمیم به تهران واگذار شده است. با توجه به اخبار متعددی که از نارضایتی ایران از گزینه‌های موجود برای احیای برجام حکایت دارند این خبر ممکن است حاکی از آخرین گام‌ها به سمت فروپاشی مذاکرات به جای احیای برجام باشد.
کاخ سفید گزینه دیگری مقابل ایران نمی‌گذارد
لارا روزن، خبرنگار سیاست بین‌الملل است که برای رسانه‌هایی مثل المانیتور نیز می‌نویسد. او که از ابتدای ماجرای مذاکرات هسته‌ای آن را پوشش می‌داده است؛ در خبرنامه شخصی خود در وب‌سایت ساب‌استک نوشت دولت بایدن ظاهرا تصمیم گرفته است پیشنهاد متقابل دیگری درباره چگونگی رسیدن به توافق بر سر اختلافات باقیمانده به ایران ندهد. او می‌نویسد که یک مقام ارشد دولت از ارائه پاسخ واضح در این زمینه خودداری کرده است، با این توضیح که دولت در صحنه علنی مذاکره نمی‌کند. این مقام در عین حال با اشاره به این که بایدن تصریح کرده است آن چه را به بهترین شکل در خدمت امنیت ملی ایالات متحده خواهد بود انجام می‌دهد، به روزن گفته است: «در این مرحله مسئولیت با ایران است، به‌خصوص در این مسئله» یعنی موضوع قرار داشتن سپاه در فهرست تروریستی. روزن همچنین مدعی است که پیش‌نویس توافق احیای برجام عملا آماده است، اما بن‌بست بر سر موضوع سپاه ادامه دارد.
آخرین پیام ایران بی‌جواب ماند
این خبرنگار می‌افزاید هفته گذشته انتظار می‌رفته است در واکنش به پیشنهادی که ایران از طریق انریکه مورا به واشنگتن فرستاده است، آمریکا پاسخی بدهد و اروپا نیز هفته گذشته منتظر این پاسخ بوده است. اما اکنون به نظر می‌رسد کاخ سفید تصمیم گرفته است پاسخی ندهد. انریکه مورا، دیپلمات اتحادیه اروپاست که در جایگاه هماهنگ‌کننده مذاکرات احیای برجام و نماینده این اتحادیه در گفت‌وگوهای وین حضور داشته است و در این مذاکرات، به‌خصوص از زمانی که ماجرای تجاوز روسیه به اوکراین وضعیت این کشور را در این گفت‌وگوها پیچیده کرد، از واسطه‌های مذاکره غیرمستقیم ایران و آمریکا درباره احیای برجام بوده است. اکنون اما طبق این گزارش، آخرین پیامی که او از ایران به آمریکا رسانده است، پاسخی دریافت نخواهد کرد.
قدس به جای سپاه، مخالفت ایران یا آمریکا
هفته گذشته بود که ژنرال مارک میلی، رئیس ستاد مشترک ارتش آمریکا در پاسخ به سؤالی در یک جلسه با نمایندگان کنگره درباره خارج‌کردن سپاه از فهرست تروریستی آمریکا گفت با خارج‌کردن نیروهای «قدس» از این فهرست مخالف است. جالینا پورتر، یکی از سخنگویان وزارت خارجه آمریکا نیز در پاسخ به سؤالی درباره اظهارات این فرمانده نظامی گفت رئیس‌جمهور آمریکا نیز درباره تروریستی‌دانستن سپاه «قدس» با میلی هم‌نظر است. این در نگاه اول مشخصا مخالفت واشنگتن با حذف این فهرست‌بندی به نظر می‌رسید، اما برخی رسانه‌ها تأکید بر سپاه «قدس» به عنوان شاخه برون‌مرزی سپاه به جای خود سپاه را مورد توجه قرار دادند و گمانه‌زنی کردند که شاید آمریکا حاضر شده است، با جایگزین‌کردن نیروهای قدس به جای سپاه نوعی مصالحه درباره قرارگرفتن این نهاد در فهرست تروریستی را بپذیرد. اکنون رویترز مدعی شده است که چنین پیشنهادی مشخصا در تعاملات غیرمستقیم واشنگتن با تهران به ایران ارائه شده است و چنان که به سادگی قابل پیش‌بینی بود، ایران این پیشنهاد را نپذیرفته است. البته این ادعای رویترز در حالی است که علی واعظ، تحلیلگر ایرانی و مدیر برنامه ایران در گروه بین‌المللی بحران، روایت دیگری از ماجرا دارد. او ابراز تأسف کرده است که دولت راه‌حل بینابینی ممکن، یعنی خارج‌کردن سپاه از فهرست تروریستی و قراردادن قدس به جای سپاه را در نظر نمی‌گیرد. این درست برعکس روایت رویترز است و نشان می‌دهد که واشنگتن نه‌تنها چنین پیشنهادی به ایران نداده بلکه خود مخالف این ایده است.
واعظ می‌گوید: «یا ایران به توافقی دست خواهد یافت که در آن سپاه در فهرست سازمان‌های تروریستی می‌ماند یا به توافقی نخواهد رسید.» او البته خود بلافاصله تصریح می‌کند که یکی از دو گزینه از نگاه او شانسی ندارد: «من این طور هم فکر می‌کنم که بسیار بعید است ایران در این باره کوتاه بیاید.»
گزینه بعید یا بازگشت به عقب
این بحث در حالی است که رویترز معمولا قابل اتکاترین منبع درباره اخبار مربوط به مذاکرات نیست، اما ادبیات انتخابی مقامات آمریکایی نیز حاکی از این بود که چنین گزینه‌ای لااقل در ذهن اهالی واشنگتن هست و همزمان به نظر دور از ذهن نمی‌رسید که اگر آمریکا چنین پیشنهادی داده باشد، ایران به آن پاسخ منفی بدهد؛ چرا که از یک نظرگاه، بخش مهمی از پیامدهای احتمالی واقعی قرارداشتن سپاه در فهرست تروریستی در حالت فعلی نیز به فعالیت‌های نیروهای قدس مربوط می‌شود که در کشورهای دیگر، پتانسیل مواجهه با نیروهای آمریکایی را دارند. از سوی دیگر این بحث در حالی مطرح می‌شود که این راه‌حل بینابینی که واعظ از آن سخن می‌گوید، عملا وضعیتی مشابه وضعیت پیش از تصمیمات دونالد ترامپ در این باره را ایجاد خواهد کرد، یعنی وضعیتی که در آن نیروهای قدس از زمان دولت‌های پیشین آمریکا در فهرست‌های آمریکا قرار داشتند اما سپاه به طور کلی در این فهرست نبود. در واقع واعظ نیز در روایت خود از این گزینه از فهرست‌گذاری «دوباره» قدس سخن می‌گوید.
هفته گذشته انتظار می‌رفت در واکنش به پیشنهادی که ایران از طریق انریکه مورا به واشنگتن فرستاده است، آمریکا پاسخی بدهد و اروپا نیز منتظر این پاسخ بوده است. اما اکنون به نظر می‌رسد کاخ سفید تصمیم گرفته است پاسخی ندهد
یا توافق با ادامه فهرست‌گذاری، یا عدم توافق
واعظ، سال‌ها در گروه بحران در کنار رابرت مالی کار می‌کرده است و هر دو در آن گروه، به‌خصوص در دوران دولت پیشین آمریکا که دشمن اصلی برجام در کاخ سفید بود، حامیان جدی بازگشت آمریکا به برجام، کنار گذاشتن کارزار «فشار حداکثری» و احیای این توافق بودند. مالی حالا نماینده ویژه آمریکا در امور ایران و رئیس هیئت آمریکایی مذاکره‌کننده است و واعظ علاوه‌بر سابقه‌اش در پیگیری این حوزه، به واسطه نزدیکی خود با مالی در جایگاه خاصی برای ارائه تحلیل در این زمینه قرار دارد. موضع‌گیری او اما در واکنش به این آخرین خبر، تصویر تاریکی از چشم‌انداز برجام ارائه می‌دهد. او می‌گوید: «فضای سیاسی برای ارائه پیشنهاد متقابل در چند هفته گذشته بسیار کوچک شده است. این یعنی یا ایران به توافقی دست خواهد یافت که در آن سپاه در فهرست سازمان‌های تروریستی می‌ماند یا به توافقی نخواهد رسید.» او البته خود بلافاصله تصریح می‌کند که یکی از دو گزینه از نگاه او شانسی ندارد: «من این طور هم فکر می‌کنم که بسیار بعید است ایران در این باره کوتاه بیاید.»
دعوایی که حتما سیاسی است
یکی از اختلاف نظرها بین تحلیلگران و ناظران این حوزه، چنان که مطرح شد، درباره اثرگذاری واقعی موضوع اختلافی است. برخی از حامیان احیای برجام معتقدند با توجه به تحریم جداگانه سپاه و نیز قرارداشتن سپاه قدس در فهرست‌ها پیش از ایجاد چالش فعلی، موضوع اساسا بحثی نمادین است و برخی دیگر، از جمله مایکل هرزوگ سفیر اسرائیل در آمریکا از آن سو و گروهی در ایران از این سو ماجرا را واقعی و دارای پیامدهای جدی می‌دانند. کسانی مثل هرزوگ جدی بودن موضوع را انگیزه مخالفتشان با حذف سپاه از فهرست تروریستی می‌خوانند و آن‌ها که در ایران در این باره موضع می‌گیرند، به خاطر جدی‌بودن موضوع مخالف هر گونه توافق بدون تغییر وضعیت سپاه هستند. اما صرف نظر از این که ماجرا نمادین است، یا نظامی است، یا امنیتی است یا همه یا هیچ کدام، یک نکته در این میان واضح است و آن این که ماجرا قطعا سیاسی است. دولت ایران و دولت آمریکا، هر دو ظاهرا به این قطعیت رسیده‌اند که نمی‌خواهند یا نمی‌توانند هزینه سیاسی کوتاه آمدن بر سر موضوع سپاه را در داخل کشور بپردازند. این البته در فضای سیاسی ایران یک معنا و در فضای سیاسی آمریکا زمینه دیگری دارد؛ اما اگر این وضعیت واقعا شکل گرفته باشد، تنها سؤالی که برای مشخص‌شدن سرنوشت بن‌بست فعلی باقی می‌ماند این است: آیا از نگاه دو دولت، هزینه این عقب‌نشینی از هزینه فروپاشی برجام بیشتر به حساب می‌آید؟ اگر پاسخ این سؤال مثبت باشد، دیگر باید برای خداحافظی با برجام آماده شد و حالا، نشانه‌ها می‌گویند، پاسخ مثبت است.
دیدگاه تان را بنویسید