آمریکا بر تروریستی دانستن شاخه قدس سپاه پای می‌فشارد
توقف خطرناک در نقطه‌ای خاص
طهمورث حسینی
از مذاکرات احیای برجام یک سال گذشت اما دست‌اندازها و چاله‌های بزرگ و کوچک آن اجازه احیای این توافق بین‌المللی را نداده است. تازه‌ترین ناهمواری، نظر رئیس‌جمهور آمریکا به حذف سپاه قدس از فهرست تروریستی منفی است. پس از اظهارات رئیس ستاد مشترک ارتش آمریکا در جلسه کمیته نیروهای مسلح سنا درباره مخالفتش با حذف سپاه از فهرست سازمان‌های تروریستی از سوی ایالات متحده، یکی از سخنگویان وزارت خارجه آمریکا نظر جو بایدن را مشابه نظر این فرمانده نظامی خواند. این در حالی است که در هفته‌های گذشته موضوع قرارداشتن سپاه در فهرست سازمان‌های تروریستی از موضوعات اصلی اختلاف بین ایران و آمریکا در مذاکرات احیای برجام عنوان شده و به همین دلیل کار به پرس‌وجوی سنا از این فرمانده نظامی کشیده است. اکنون اما اعلام این موضوع تردیدی جدی در احتمال موفقیت این گفت‌وگوها می‌افکند. سپاه قدس یکی از نیروهای پنچ‌گانه سپاه است که مسئولیت فعالیت‌های نظامی برون‌مرزی این نهاد را برعهده دارد. اواسط سال ۲۰۱۹ در دوران ریاست‌جمهوری دونالد ترامپ، دولت آمریکا سپاه را وارد فهرست سازمان‌های تروریستی کرد و این اکنون یکی از چالش‌های اصلی در گفت‌وگوهای احیای برجام شده است. جمهوری‌خواهان و حامیان اسرائیل ازجمله گروه‌هایی هستند که با حذف این فهرست‌گذاری مخالف هستند اما گزارش‌ها حاکی است طرف ایرانی روی این موضوع اصرار دارد. در این بین برخی منابع خبری مدعی شده‌اند که آمریکا حذف نام این نهاد از فهرست تروریستی را منوط به تضمینی از سوی ایران در کاهش فعالیت‌های منطقه‌ای و کنترل نیروهای نزدیک به ایران در منطقه کرده است. چالشی که این موضع‌گیری تازه ایجاد می‌کند در حالی به وجود آمده است که این هفته مذاکرات احیای برجام یک ساله شد.
موافقت وزارت خارجه پس از اظهارنظر ژنرال میلی
جالینا پورتر، سخنگوی وزارت خارجه آمریکا در آنچه واکنشی به پرسش و پاسخ انجام شده در جلسه کمیته نیروهای مسلح سنا بود، اعلام کرد که بایدن نیز همچون رئیس ستاد مشترک نیروهای مسلح معتقد است که «نیروی قدس سپاه پاسداران تروریستی است.» پورتر در جواب به سوال یک خبرنگار درباره سخنان ژنرال مارک میلی گفت: «رئیس‌جمهوری درباره تروریست بودن نیروی قدس سپاه پاسداران با رئیس ستاد مشترک هم‌نظر است.» پورتر همچنین با تاکید بر حتمی و قریب‌الوقوع نبودن توافق با ایران گفت: «از ۱۰۷ تحریم اعمال شده علیه ایران به وسیله دولت بایدن، ۸۶ مورد به اعضای سپاه یا وابستگان این نهاد مربوط است.» اشاره پورتر به افزایش تحریم‌ها علیه ایران در دوران بایدن است. نکته قابل‌توجه در این میان این است که با این ترتیب موضع‌گیری، عملا تبیین نگاه دولت آمریکا درباره سپاه قدس در وهله اول از سوی یک فرمانده نظامی کلید خورده و پورتر به عنوان یک سخنگوی دستگاه دیپلماسی موافقت بایدن را با این موضع‌گیری اعلام کرده است.
ژنرال میلی، رئیس ستاد مشترک ارتش آمریکا در کمیته نیروهای مسلح سنای این کشور گفته بود: «من معتقدم که نیروی قدس سپاه پاسداران، یک سازمان تروریستی است و از حذف آن از فهرست سازمان‌های تروریستی خارجی حمایت نمی‌کنم.» مایی با بیان اینکه او در مذاکرات احیای برجام شرکت نمی‌کند، تأکید کرد که سخنانش در سنا فقط نظرات شخصی اوست. او در ادامه با اشاره به جایگاهش گفت که موظف است به سوالات نمایندگان آمریکا پاسخ دهد. مایی همچنین گفت که این موضوع برای سیاستمداران متفاوت است. لوید آستین، وزیر دفاع آمریکا هم که همراه مایلی به کمیته نیروهای مسلح سنا رفته بود، با خودداری از پاسخ به پرسشی در مورد سپاه پاسداران، گفته بود که در مورد مذاکرات جاری یا توصیه‌ای که به جو بایدن، رئیس‌جمهور آمریکا در این باره خواهد کرد، اظهار نظر نمی‌کند.
نظر رئیس‌جمهور آمریکا به حذف سپاه قدس از فهرست تروریستی منفی است. پس از اظهارات رئیس ستاد مشترک ارتش آمریکا در جلسه کمیته نیروهای مسلح سنا درباره مخالفتش با حذف سپاه از فهرست سازمان‌های تروریستی از سوی ایالات متحده، یکی از سخنگویان وزارت خارجه آمریکا نظر جو بایدن را مشابه نظر این فرمانده نظامی خواند
از ماندن تحریم تا ماندن برچسب؟
موضع‌گیری‌های اخیر از سوی مقامات آمریکا البته در حالی است که پیشتر نیز مقامات آمریکا اشاره کرده بودند که در هر صورت، قصد حذف تحریم‌ها علیه سپاه را ندارند. در تازه‌ترین نمونه ابراز این نگاه، پیشتر رابرت مالی، نماینده ویژه آمریکا در امور ایران در نشست دوحه گفته بود که واشنگتن در صورت شکل گرفتن هر توافقی تحریم‌ها علیه سپاه پاسداران را حفظ خواهد کرد. مالی در این نشست اگرچه همزمان که بر حفظ تحریم‌های سپاه تأکید کرد، در مورد حذف یا عدم حذف سپاه از فهرست سازمان‌های تروریستی خارجی آمریکا سخنی نگفت. علاوه‌بر او، آنتونی بلینکن، وزیر خارجه آمریکا هم در خصوص موضوع سپاه پاسداران در مذاکرات غیرمستقیم تهران و واشنگتن، گفته بود که ثبت سپاه در فهرست سازمان‌های تروریستی خارجی آمریکا تنها اقدام کشورش علیه این نهاد نظامی نبوده بلکه «بیشترین تحریم‌ها» علیه آن اعمال شده است.
تفاوت بین «سپاه»
و «سپاه قدس»، معنادار است؟
در عین حال، برخی رسانه‌ها، به‌ویژه رسانه‌های غربی تأکید بر «سپاه قدس» هم در موضع‌گیری میلی و هم در تأییدیه پورتر را به عنوان نشانه‌ای برای امکان مصالحه دیده‌اند. این نتیجه‌گیری بر این استدلال بنا شده است که سازمانی که در فهرست تروریستی قرار گرفته است، کلیت سپاه است اما این دو مقام مشخصا نیروهای قدس که تنها یک شاخه از سپاه است را ذکر کرده‌اند. رسانه‌هایی مثل یورونیوز، دویچه‌وله و خبرگزاری فرانسه در گزارش‌های خود بر این موضع تأکید کرده‌اند. مسئله اما اینجاست که پیامد واقعیت داشتن این تحلیل این است که در مصالحه فرضی، اقدامات تنبیهی آمریکا نه علیه کلیت سپاه که مشخصا علیه نیروهای قدس اعمال خواهند شد یا این که کاهش فعالیت نیروهای قدس از سوی ایران باعث اقناع آمریکا خواهد شد. هر دو این حالت‌ها از نظرگاه ایران به نظر نزدیک به غیرممکن می‌رسند، از آن رو که اساسا چالش ایران و آمریکا نیز بر سر فعالیت‌های داخلی سپاه نبوده است و پذیرش محدودیت نیروهای قدس از سوی ایران به عنوان بخشی از توافق احیای برجام بسیار بعید به نظر می‌رسد.
سال گذشته پس از تعطیلات نوروز بود که مذاکرات احیای برجام کلید خورد و اکنون پس از یک سال، امیدها برای موفقیت این مذاکرات بسیار کمتر از آن چیزی است که سال گذشته در همین نقطه احساس می‌شد
بحران حیات برجام در یک‌سالگی مذاکرات احیا
اما نکته جالب توجه در این میان این که این موضع‌گیری‌ها از سوی نهادهای نظامی و دیپلماتیک آمریکا همزمان با یک‌سالگی مذاکرات احیای برجام مطرح شده‌اند. سال گذشته پس از تعطیلات نوروز بود که مذاکرات احیای برجام کلید خورد و اکنون پس از یک سال، امیدها برای موفقیت این مذاکرات بسیار کمتر از آن چیزی است که سال گذشته در همین نقطه احساس می‌شد. اواخر بهار و اوایل تابستان گذشته، منابع مختلف و در صدر آن‌ها، مقامات ایران شامل شخص حسن روحانی رئیس‌جمهور تصریح می‌کردند که توافق برای احیای برجام عملا آماده است اما به دلایلی قابل حدس، مذاکراتی که با حضور سیدعباس عراقچی، معاون سیاسی وزیر وقت خارجه به عنوان رئیس هیأت ایرانی انجام می‌شد، در پایان دور ششم متوقف و ادامه آن به پس از تشکیل دولت جدیدی موکول شد که قرارگرفتن آن در دست سیدابراهیم رئیسی عملا قطعی بود. مذاکراتی که پس از چند هفته تعلل دولت جدید ایران در ازسرگیری، دوباره شروع شدند اما اکنون در حالی که سالگرد شروع مذاکرات رسیده است، مذاکرات در توقف کامل به سر می‌برد، طرف‌های مشغول تبیین مقصر بن‌بست فعلی هستند و عملا درباره هر کدام از مسائل اصلی مربوط به احیای برجام، بخشی به عنوان مسئله اختلافی باقیمانده مطرح می‌شود. هر از گاهی یکی از مقامات یکی از مذاکره‌کنندگان در وین البته نزدیک‌بودن توافق را اعلام می‌کند اما تکرار عبارت «چیزی به توافق نمانده است» در یک بازه زمانی چند ماهه، بیش از این که حاکی از پیشرفت در مذاکرات باشد این معنا را القا می‌کند که روند مذاکرات در نقطه‌ای خاص متوقف مانده است، به‌ویژه اکنون که حتی مذاکرات وین نیز تعطیلات را می‌گذراند و پیغام و پسغام‌های اندک با واسطه تنها حرکتی است که در این رابطه می‌شود. این همه در حالی است که از زوایای مختلف و به تصریح مقامات ذات گذشت زمان در فضای عدم اجرای برجام نیز از ارزش این توافق برای طرف غربی می‌کاهد و البته ادامه تحریم‌ها و نیز بازماندن پرونده هسته‌ای ایران همچنان خسارت‌های خود را به ایران وارد می‌کند و کشور را از فرصت‌های احتمالی در فضای برجامی محروم.
دیدگاه تان را بنویسید