ترامپ، روحانی و چالشی به نام برجام

علی ایوبی

یک ماه دیگر، درست چهارسال از خروج یک طرفه «دونالد ترامپ» رئیس‌جمهور پیشین آمریکا از برجام می گذرد. هر چند او این توافق نامه را فاجعه می داند اما معتقد است اگر همچنان رئیس‌جمهور بود در یک هفته با ایران توافق می کرد؛ کاری که در چهار سال دوران حضورش در کاخ سفید نکرد.

چند ماهی است که وزارت خارجه و تیم مذاکره دولت ابراهیم رییسی در وین بر سر احیای دوباره برجام در حال گفتگو و مباحثه هستند اما روز گذشته نشریه «نیوز مکس» به نقل از رئیس‌جمهور سابق آمریکا نوشت که او گفته برجام فاجعه است و باورکردنی نیست که ما همه چیزهایی را که به خاطرشان با ایران جنگیدیم را با این توافق از دست می‌دهیم. دونالد ترامپ مدعی شده اگر رئیس‌جمهور بود ظرف یک هفته با ایران توافق می‌کرد چون ایرانیها برای توافق بسیار آماده بودند.

ترامپ نفرتش از برجام را در18 اردیبهشت سال 97 همانطور که پیشتر در شعارهای تبلیغاتی خود اعلام کرده بود نشان داد و رسما آمریکا را از توافق «برنامه جامع اقدام مشترک» خارج کرد. هرچند دو سال بعد حسن روحانی رئیس‌جمهور پیشین ایران گفت که ترامپ تحت فشار تندروهای داخلی آمریکا، اسرائیل و عربستان و لجبازی که او با «باراک اوباما» رئیس جمهور قبلی داشت این کار احمقانه را انجام داد.

ترامپ نفرتش از برجام را در 18 اردیبهشت سال 97 نشان داد و رسما آمریکا را از توافق «برنامه جامع اقدام مشترک» خارج کرد. هرچند دو سال بعد حسن روحانی رئیس‌جمهور پیشین ایران گفت که ترامپ تحت فشار این کار احمقانه را انجام داد

هرچند ترامپ این روزها می‌گوید اگر در کاخ سفید بود در یک هفته با ایرانیان توافق میکرد اما تاریخ نشان می‌دهد او در دوران ریاست جمهوری خود بارها تلاش کرد به دولت حسن روحانی نزدیک شود اما شکست خورد. تیر ماه سال 97، چند ماه بعد از خروج آمریکا از برجام، محمود واعظی رئیس‌دفتر وقت حسن روحانی بعد از یکی از جلسات هیات دولت گفت: «در حاشیه مجمع عمومی سازمان ملل در سال 96 رئیس‌جمهوری آمریکا هشت ‌بار تلاش کرده است با رئیس‌جمهوری ایران صحبت کند، اما پاسخ حسن روحانی منفی بوده است.»

فرانسه؛ واسطه شکست خورده ایران و آمریکا

ترامپ حتی یکبار در حاشیه نشست مجمع عمومی سازمان ملل متحد پای رئیس‌جمهور فرانسه را به میان کشید تا واسطه دیدارش با رئیس‌جمهور ایران باشد. امانوئل مکرون تا برقراری تماس تلفنی نیز پیش رفت اما موفق نشد. «رابین رایت» نویسنده نشریه نیویورکر، درباره این اتفاق نوشته بود: «۲۴ سپتامبر رئیس‌جمهوری فرانسه می‌خواست با حسن روحانی در هتل «میلنیوم هیلتون» که روبه‌روی خیابان مقر سازمان ملل در نیویورک است، دیدار کند. امانوئل مکرون در نظر داشت که یک گفت‌و‌گوی تلفنی سه‌نفره با روحانی و ترامپ برقرار کند و یک تیم متخصصان فنی نیز وارد هتل شدند تا برای ساعت ۲۱:۳۰ یک خط تماس امن در اتاق ملاقات روحانی ایجاد کنند.وقتی مکرون وارد هتل شد، روحانی پیش‌تر به اتاق خوابش رفته بود....تماس از طرف خط ترامپ ساعت ۹:۳۰ انجام شد. مکرون گوشی را برداشت، اما روحانی هرگز از اتاقش بیرون نیامد».

حسام الدین آشنا، مشاور آن روزهای حسن روحانی در دولت، در گفتگویی با نشریه «اندیشه پویا» درباره این ماجرا گفته بود: «وقتی آقای روحانی به نیویورک رفت، کار تا جای خوبی پیش رفته بود و دو طرف در حال کار روی «ادبیات» این بندها بودند. اما ناگهان شب، آقای مکرون به هتل آقای روحانی می‌آید و می‌گوید من با دستگاه و تجهیزات آمده‌ام، و آقای ترامپ هم امشب می‌خواهد با رئیس جمهور ایران صحبت کند، بدون این که قرار قبلی وجود داشته باشد یا توافقی شده باشد. وقتی آقای روحانی به مکرون گفت که آیا آن بندها مورد توافق است، آقای مکرون گفت که ترامپ گفته مگر احمق باشم که چنین کاری بکنم. این پیغام آقای ترامپ بود. فارسی این حرف این بود که آقای روحانی باید این ریسک را می‌پذیرفت که با آقای ترامپ وارد مذاکره‌ای شود که برای ایران هیچ نتیجه‌ای نداشته باشد، اما برای ترامپ عکسی داشته باشد که برایش کافی باشد.»

او در ادامه گفته بود: «روحانی حتی با شهامت آمادگی ملاقات هم داشت اما به این جمع بندی نرسید که هدف ترامپ، توافق است. مذاکره بدون پیش‌شرط، در عین وجود تحریم‌ها یعنی تسلیم به همان چیزی که امریکایی‌ها می‌خواستند. در مورد اوباما هم ما همین شرایط را داشتیم. اوباما از روحانی تقاضای ملاقات کرد. آقای روحانی گفت ابتدا باید در مورد بیانیه‌ای که آخر ملاقات می‌خواهیم بدهیم توافق کنیم. و در نهایت چون نتوانستیم در مورد آن بیانیه توافق کنیم، آقای اوباما در هنگام خروج آقای روحانی از نیویورک، به ایشان تلفن زد. وگرنه همان موقع هم آقای روحانی آمادگی این ملاقات را داشت.»

رئیس‌جمهور آمریکا البته مدعی شد که ایران از او درخواست ملاقات کرده بود و او پاسخ منفی داده است. حسن روحانی اما قبل از آن سفر برای مذاکره مجدد با آمریکا پیش شرط گذشته و گفته بود اگر کسی تنها به دنبال عکس‌گرفتن با حسن روحانی باشد، این امکان‌پذیر نیست، مگر آنکه از تمام تحریم‌های ظالمانه دست بردارند و به حقوق ملت ایران احترام بگذارند که در این صورت شرایط عوض خواهد شد.

این روزها، حسن روحانی دولت را به ابراهیم رییسی واگذار کرده اما بر خلاف دونالد ترامپ به دنبال احیای برجام با دستان خود نیست و به هدف نگاه می‌کند. او در دیدار دوستانه جمعی از وزیران دولت سابق گفته امکان احیای برجام هنوز وجود دارد

برجام؛ منزلگاه امن است

این روزها، حسن روحانی دولت را به ابراهیم رییسی واگذار کرده اما بر خلاف دونالد ترامپ به دنبال احیای برجام با دستان خود نیست و به هدف نگاه می‌کند. او در آخرین روزهای اسفند سال پیش در دیدار دوستانه جمعی از وزیران دولت سابق به تحولات مربوط به مذاکرات وین اشاره کرده و گفته بود: «امکان احیای برجام هنوز وجود دارد و هر چند مشکلاتی به وجود آمده و همواره نیز در گفت وگوها و مذاکرات کشورهای مختلف با یکدیگر وجود داشته است اما می توان با مذاکره و تعامل آنها را رفع کرد. مشکل فعلی در زمینه توافق مساله ایران نیست بنابراین باید در میان کشورهای عضو ۵+۱حل شود، منافع مردم و کشور در هر مساله ای همواره مهم است و باید تامین شود. قطعا در موضوع برجام این منافع با مذاکره قابل دسترس و تحقق خواهد بود.»

روحانی همچنین در پیام نوروزی خود به برجام اشاره کرد و گفت: «در ماه‌های گذشته که از سنگینی بار وظیفه کاسته شد، تلاش داشتم تا هیچ چیز، بر کارزار یک ساله برای احیای برجام، اولویت نیابد و اراده‌ها برای رفع‌تحریم‌ تضعیف نشود. امیدوارم که به تدبیر تصمیم‌سازان، احیای برجام که پشتوانه‌ صلح و آرامش است و رفع تحریم‌ها که کلید جهش اقتصادی است هر چه زودتر واقع شود که این مهم‌ترین رخداد مطلوب برای اکنونِ وطن و بزرگ‌ترین مانع‌زدایی از روند توسعه‌ کشور است. برجام نه مقصد که نخستین منزلگاه امن در مسیر درست کاهش تنش و فرصت‌سازی برای صلح است. امیدوارم این روزها که بالاخره ضرورت مذاکره به عنوانی ابزاری برای تأمین منافع ملی، مورد پذیرش همگان واقع شده و از دیگر سو جنون یکجانبه‌گرایی نیز کاهش یافته، همه به مسیر درست بازگردند چرا که این منزلگاه، دستاورد ستایش‌شده‌ی چندجانبه‌گرایی و تنها سرمایه‌ی مشترک در دسترس است. رجای واثق دارم که با احیای برجام و با پایبندی به راهبرد موازنه‌ مثبت که تفسیری موسع از شعار نه شرقی/ نه غربی است می‌توان نقش تاریخی ایران در توازن‌بخشی به جهان در بحران‌ها را احیا کرد و هماره در سوی صلح و ثبات ایستاد.»

باید منتظر ماند و دید در نهایت برجام به دست کدام رئیس‌جمهور و یا دولت احیا می‌شود؛ هرچند به ثمر رسیدن آن برای مردم ایران و اقتصاد ما مهمترین اتفاق خواهد بود.