اعرافی از مبنای جدید برای حرکت و پیشرفت خبر داد؛
حوزه علمیه به دنبال بازگشت قدرتمند به عرصه
آیدا فراهانی
تنها چند روز پس از سفر ابراهیم رئیسی به قم و درخواست او از حوزه علمیه برای ارائه راهکار برای حل مشکلات کشور؛ آیت‌الله علیرضا اعرافی، مدیر حوزه‌های علمیه کشور گفته است: ورود قاعده‌مند حوزه علمیه به حوزه اقتصاد را وظیفه خود می‌دانیم، مثلا اوقاف باید با طرحی‌نو حیات تازه پیدا کند تا منابع پایداری برای تقویت فرهنگ کشور فراهم شود.او این سخنان را در دیدار جمعی از نمایندگان مجلس مطرح کرده و گفته است: حوزه علمیه مبنای جدیدی را برای حرکت و پیشرفت طراحی کرده و در وهله اول، نیازسنجی و آمایشی انجام شد. بنابراین نیازسنجی کارکردهای روحانیت مشخص شده و بر آن مبنا، اسناد بلندمدت و چشم‌انداز حوزه تعریف شد.به نظر می‌رسد باتوجه به این سخنان و اظهارات رییسی در جریان سفر به شهر قم، شاهد تعریف جدیدی از ارتباط حوزه و دولت در دوران ریاست جمهوری ابراهیم رئیسی هستیم. این بازتعریف از نقش و ارتباط حوزه با دولت براساس اظهارات اعرافی فراتر از قوه مجریه بلکه بازیابی نقش حوزه و قدرت گرفتن این نهاد درون نظام است. قدرتی که شاید در دولت‌های گذشته رو به تضعیف گذاشته و کمرنگ‌تر شده بود.
آنچه مسلم است در انتخابات اخیر حوزه‌های علمیه حامی ابراهیم رئیسی بودند؛ دور از ذهن نیست که رئیس دولت سیزدهم گامی در جهت تقویت این نهاد بردارد. کما اینکه در دولت‌های گذشته نیز به نسبت ارتباط روسای دولت با حوزه این رابطه فراز و فرودهایی داشته است . به نظر می‌رسد مهمترین جلوه تقویت یا تضعیف حوزه علمیه در اختصاص سهم بودجه سالانه، کمک‌های دولتی، تاثیرپذیری و بازتاب نظرات این نهاد در تصمیمات روسای جمهور بوده است.
در سال‌های اخیر بودجه به‌عنوان حربه‌ای برای تعریف رابطه دولت و قدرت بخشی یا تضعیف حوزه علمیه استفاده شده است. شاید بتوان گفت در دولت محمود احمدی نژاد بیش ازهر زمان و دولتی شاهد کاهش چشمگیر بودجه نهاد حوزه و همچنین تضعیف این نهاد بوده‌ایم
ابراهیم رئیسی اما در سفر اخیر خود به قم رابطه دولت خود با حوزه علمیه را ترسیم کرد و گفت: ارتباط دولت با حوزه علمیه بسیار ضروری است و دولت این ارتباط را برای پشتوانه فکری، اندیش‌ای و کارهای پژوهشی خود لازم می‌داند.
او همچنین گفت: صدها مرکز پژوهشی در سطح حوزه علمیه قم و کشور با حضور پژوهش‌گران و فرهیختگان بسیاری وجود دارد و طلاب می‌توانند دربارۀ مسایل پیش‌رو بحث کنند و راهکارهای برو‌رفت از مشکلات را با پیشنهاد ارائه دهند.
افزایش 100 درصدی بودجه حوزه علمیه در سال 1401
رئیسی اما پیش از این سخنان در لایحه بودجه سال 1401 توجه ویژه خود و دولتش به حوزه علمیه را به نمایش گذاشته بود. بر اساس لایحه بودجه ۱۴۰۱، بودجه مرکز خدمات حوزه‌های علمیه نسبت به سال گذشته ۱۰۰ درصد افزایش داشته است. بودجه مرکز خدمات حوزه‌های علمیه دو هزار و ۸۰۹ میلیارد تومان است و در سال ۱۴۰۰، هزار و ۴۰۱ میلیارد تومان بوده است.آنطور که در این لایحه آمده سهم بودجه مرکز خدمات حوزه‌های علمیه از سازمان حفاظت محیط‌زیست بیشتر است.۴۳ دستگاه مذهبی در بودجه سال ۱۴۰۰، ۷۲۵۲ میلیارد و ۶۰۰ میلیون تومان بودجه گرفتند که سهم برخی از آنها به طور جداگانه بیشتر از بودجه سازمان‌هایی چون ستاد کل بحران کشور بود. درلایحه دولت البته میزان بودجه سازمان‌های اوقاف و امور خیریه، فرهنگ و ارتباطات اسلامی و موسساتی مانند جامعه‌المصطفی العالمیه، دفتر تبلیغات اسلامی حوزه علمیه قم، حوزه هنری سازمان تبلیغات اسلامی و... برای سال 1401اعلام نشده است .این میزان بودجه نهادهای حوزه علمیه در حالیست که از پرداخت مالیات نیز معاف هستند.
برخی از روحانیون و اساتید برجسته البته وابستگی حوزه به بودجه دولتی را دلیلی برای عدم استقلال حوزه دانسته و نسبت به آن معترض هستند. آیت‌الله محقق‌داماد، عضو هیئت علمی دانشگاه شهید بهشتی، از آن جمله است. او با انتقاد از وابستگی مالی حوزه‌های علمیه به دولت معتقد است: آیت‌الله بروجردی حوزه را در برابر حکومت با هر مشکلی اداره کرد؛ اما امروز یکی از مشکلات حوزه این است که وابسته به دولت و حکومت شده است. این حقوق‌دان تأکید کرد: حوزه باید از بودجه مردمی استفاده کند که با طیب خاطر پول را بدهند، حوزه باید استقلال داشته باشد. در مقابل برخی موافق دریافت بودجه دولتی از سوی حوزه هستند. سید ابوالحسن نواب، رئیس دانشگاه ادیان و مذاهب و رئیس هیأت مدیره مرکز خدمات حوزه‌های علمیه از آن جمله است. او در گفت‌وگو با اعتمادآنلاین نسبت به انتقاداتی که این روزها درباره بودجه اختصاص‌یافته به نهادهای وابسته به حوزه علمیه مطرح می‌شود، با دفاع از دریافت بودجه گفته است:آن آقایانی که می‌گویند استقلال حوزه از دولت، البته نمی‌دانم متوجه نظام اسلامی هستند یا نه؟ در نظام اسلامی که حوزه نباید از نظام مستقل باشد. حوزه و نظام اسلامی یکی هستند و باید در کنار هم باشند.
در واقعیت اما بخشی از مناسبات دولت‌ها با حوزه علمیه از طریق همین کمک‌های مالی رقم خورده است. در سال‌های اخیر بودجه به‌عنوان حربه‌ای برای تعریف رابطه دولت و قدرت بخشی یا تضعیف حوزه علمیه استفاده شده است. شاید بتوان گفت در دولت محمود احمدینژاد شاهد کاهش چشمگیر بودجه نهاد حوزه و همچنین تضعیف این نهاد بیش از هر زمان و دولتی بوده‌ایم.
در دوران دولت اصلاحات که از سوی مخالفان به لیبرال مسلکی متهم می‌شد برای اولین بار برای حوزه علمیه ردیف بودجه در لایحه سالانه در نظر گرفته شد. برخلاف اتهامات لیبرالگرایی روابط خوبی با مراجع و حوزه علمیه وجود داشت، دولت نهم که بر سرکار آمد؛ اختلافات دولت و حوزه‌های علمیه و مراجع تقلید شروع شد و کار تا جایی پیش رفت که برخی مراجع حتی وقت ملاقات به رئیس دولت نهم و دهم نمی‌دادند.
در دوران دولت اصلاحات که از سوی مخالفان به لیبرال‌مسلکی متهم می‌شد برای اولین بار برای حوزه علمیه ردیف بودجه در لایحه سالانه در نظر گرفته شد
اوج اختلافات با حوزه در دولت احمدینژاد
در مقطع سال ۸۴ تا ۹۲ با ظهور طیف جدیدی از جریان اصولگرا که قدرت را در دست گرفته بود و با اقداماتی که این جریان انجام داد، نارضایتی در حوزه عملیه و در راس آن نزد مراجع معظم تقلید ایجاد شد در این بین، تلاش‌های دولت برای ترمیم روابط هم ثمره چندانی نداشت. اختلافات در بهار ۸۵ با دستور احمدی نژاد برای برداشتن موانع پیش پای ورود زنان به استادیوم‌های ورزشی که بدون مشورت و نظرخواهی از مراجع تقلید و بزرگان حوزه صورت گرفته بود شروع شد.ماجرای هاله نور که رئیس دولت نهم مطرح کرد منجر به اعتراض آیت‌الله بهجت و برخی روحانیون دیگر شد. اظهارنظر مشایی مبنی بر دوستی مردم ایران با مردم رژیم صهیونیستی به شدت مورد انتقاد علما و روحانیون و رهبر انقلاب قرار گرفت. پس از وقوع هر یک از این اتفاقات، تلاش‌های ویژه‌ای از سمت روحانیون حامی احمدینژاد برای بهبود روابط به راه می‌افتاد. هرچند در ابتدا، علما نیز نرمتر برخورد کرده و سعی داشتند در دیدار با دولتی‌ها نکاتی را تذکر دهند ولی رفته‌رفته فضا به سمتی رفت که انتقادهای علما از اقدامات دولت تندتر شد. در نتیجه این اقدامات دولت و عدم توجه به حساسیت‌ها و خواسته‌های مراجع و حوزه علمیه، در سفر پرحاشیه سال ۸۹ احمدینژاد به شهر قم، طبق گفته آیت‌الله غروی از نزدیکان آیت‌الله مصباح بسیاری از علما احمدینژاد را به حضور نپذیرفتند. به گفته غلامرضا تاجگردون، رئیس کمیسیون تلفیق وقت احمدینژاد بودجه حوزه علمیه را یک سوم کرد اما دولت تدبیر و امید در حوزه سیاست داخلی، به سمت بازسازی ارتباط خود با مراجع و حوزه علمیه رفت. حسن روحانی همواره در اظهاراتش به مسئولان گوشزد کرد که نظرات بزرگان حوزه‌های علمیه در سیاست‌گذاری‌ها، لحاظ شود. روحانی با تاکید بر تعیین مشاور در امور روحانیت معتقد بود:نظرات مراجع، علما و حوزه باید به دولت منتقل شود. بسیاری از تحلیلگران سیاسی عدم تعیین وزیر زن در دولت روحانی علی‌رغم شعارهای انتخاباتی را به دلیل مخالفت مراجع و حوزه با این مساله می‌دانستند. از دیگر اقدامات دولت تدبیر و امید که به نسبت دولت‌های گذشته کم‌سابقه بود حضور در مراکز حوزه‌ای بود که مخالف تند و تیز اقدامات دولت مخصوصا برجام بودند. در همین زمینه حسن روحانی در قم به دیدار مصباح یزدی رفت.سیدعباس عراقچی، معاون وزیر امور خارجه در بین فارغ‌التحصیلان موسسه امام خمینی (ره) حضور یافت و سخن گفت و با مصباح یزدی دیدار کرد .اما این رابطه نیز نتوانست جلوی انتقادات تند را به رئیس‌جمهور وقت بگیرد. طلاب حوزه علمیه قم در تجمعی اعتراضی درباره وضعیت اقتصادی کشور پلاکارد‌هایی حاوی شعارهای بسیار تندی علیه روحانی در دست داشتند.
تجمع‌کنندگان در این تجمع با سردادن شعار‌هایی از جمله محصل انگلیس، مذاکره کلید نیست، اعتراض خود را مطرح کردند. در تصاویر منتشر شده از این تجمع یکی از طلاب پلاکاردی جنجالی در دست داشت که حاوی تهدیدی عجیب بود. در این پلاکارد آمده بود ای آنکه مذاکره شعارت/ استخر فرح در انتظارات، ظاهرا این پلاکارد به ماجرای درگذشت آیت‌الله هاشمی اشاره داشت اما تهدید حسن روحانی بود. اینگونه روابط دولت روحانی با حوزه بخصوص در ماه‌های پایانی رابطه تعاملی نبود.
اکنون به نظر می‌رسد یک بار دیگر دولتی بر سر کار آمده که رابطه دو طرفه‌ای بین رئیس دولت و حوزه برقرار است. از یک سو حوزه علمیه از مدافعان ابراهیمی رئیسی در انتخابات بوده و اکنون مدافع عملکرد دولت اوست. از سوی دیگر رئیس دولت قائل به تقویت و دخالت حوزه در همه امور و مسایل مهم کشور است. باید منتظر ماند و دید این رابطه دو جانبه مثبت در آینده ادامه می‌یابد یا اختلافات خود را نشان خواهد داد.
دیدگاه تان را بنویسید