پس از تحریم‌های ۱۳ آبان یوکیو آمانو گزارش پایبندی ایران به برجام را ارائه کرد
پایبند به تحدید و پای در بند تحریم
تحریم‌های ۱۳ آبان نیز از راه رسید و یوکیو آمانو در تازه‌ترین گزارش خود اعلام کرده که ایران همچنان در حال اجرای تعهدات هسته‌ای خود ذیل برجام است؛ به عبارت بهتر ایران همچنان یک جهان سومی متعهد است در برابر جهان اولی‌های بی‌تعهد. پس از خروج ترامپ از برجام ایران اعلام کرد که نمی‌تواند همزمان تحت تحریم‌ها و نظارت اتمی قرار داشته باشد و اکنون شش ماه است که همزمان هم تحریم است و تحت نظارت اتمی! اما سوالی که شاید کسی نتواند پاسخ روشنی به آن بدهد این است که این شش ماه قرار است چه مدت دیگر ادامه پیدا کند؟ بند دوجانبه تحریم اقتصادی و تحدید هسته‌ای دست کم تا شش ماه آینده بر پای ایران خواهد بود و چه‌بسا پس از آن نیز ادامه پیدا کند و راهکار دولت روحانی در این مورد همچنان خرید زمان است تا شاید از این ستون به آن ستون فرجی بشود در برابر منافع حداقلی، پایبندی ایران به برجام از نوع حداکثری است. یوکیا آمانو، مدیرکل آژانس بین‌المللی انرژی اتمی روز گذشته در بیانیه‌ای برای هفتاد و سومین نشست عمومی مجمع عمومی سازمان ملل متحد، تاکید کرده که ایران همچنان به تعهداتش پایبند است
محبوبه ولی، روزنامه نگار
شاید اگر ترامپ آنگونه که ادعا کرده بود فروش نفت ایران را به صفر می‌رساند، تکلیف روشن‌تر بود اما عاجزانه یا عامدانه پرده تازه‌ای از بازی خود را رو کرد و چین، کره جنوبی، ترکیه، هند، ایتالیا، یونان، ژاپن و تایوان را برای 180 روز از تحریم نفت ایران معاف کرد.
کمترین میزان فروش نفت ایران مربوط به دوران محمود احمدی‌نژاد است. او دولت را با صادرات روزانه دو میلیون و 691 هزار بشکه نفت در روز تحویل گرفت و هشت سال بعد به دلیل تحریم‌های نفتی اتحادیه اروپا، با صادرات روزانه یک میلیون و 680 هزار بشکه نفت به حسن روحانی تحویل داد.
دولت حسن روحانی در ماه‌های آپریل و می 2018 یعنی میانه فروردین تا میانه خرداد سال جاری، دو میلیون و 700 هزار بشکه نفت خام و میعانات گازی صادر کرد اما این مقدار در همین ماه گذشته یعنی مهرماه به 35 درصد کاهش یافت.
اسحاق جهانگیری ابتدای آبان گفته بود که فروش نفت ایران نباید به زیر یک میلیون بشکه در روز برسد. حالا با این معافیت‌ها فروش نفت ایران به زیر آن خط قرمزی که جهانگیری گفته نخواهد رسید و حتی بسیاری معتقدند که نسبت به ماه گذشته افزایش نیز خواهد داشت زیرا کشوری مانند کره جنوبی که خرید نفت از ایران را به طور کامل متوقف کرده بود، با گرفتن معافیت اکنون دوباره می‌تواند از ایران نفت بخرد اما از سوی دیگر ترامپ این هشت کشور را موظف به کاهش تدریجی خرید نفت از ایران نیز کرده است.
لقمه چرب نفتی
با وجود اعطای معافیت‌ها، فروش نفت ایران به میزانی که ابتدای سال داشت نخواهد رسید و با توجه به تحریم بانکی ایران، دریافت پول همین مقدار نفت فروشی نیز چالشی جدی برای دولت است. روزنامه اعتماد روز گذشته گفتگویی با «یو جانگ هیانگ»، سفیر کره جنوبی در ایران منتشر کرده است. وی که کشورش موفق به دریافت معافیت برای خرید نفت ایران شده، در این گفتگو درباره نحوه پرداخت پول نفت به ایران گفته است که کره جنوبی درباره استفاده از «وون» برای مبادلات مالی با ایران نیز معافیت گرفته و می‌تواند با استفاده از سیستم پرداخت با واحد پول «وون» تجارت دو کشور را ادامه دهد.
او ادامه داده که ایران پول زیادی در حساب‌های کره دارد اما پول نفت در حساب‌های کره می‌ماند و پول کالاهای کره‌ای که ایران می‌خرد، از این حساب پرداخت می‌شود. به گفته آقای سفیر کره‌ای این پول امکان تبدیل به ارز دیگری را ندارد و مستقیم هم به ایران پرداخت نمی‌شود و علاوه بر آن ایران کالاهایی که در لیست تحریم هستند را نیز نمی‌تواند از کره بخرد. هفت کشور دیگری که از تحریم نفت ایران معاف شده‌اند نیز برای خرید و پرداخت پول آن به ایران شرایط مشابهی دارند و این یعنی ایران نفت خود را می‌فروشد اما «فروشی حداقلی و سخت» و در عین حال لقمه‌ای چرب برای هشت کشوری که از تحریم نفت ایران معاف شده‌اند.
منافع حداقلی و پایبندی حداکثری
در برابر این منافع حداقلی، پایبندی ایران به برجام از نوع حداکثری است. یوکیا آمانو، مدیرکل آژانس بین‌المللی انرژی اتمی روز گذشته در بیانیه‌ای برای هفتاد و سومین نشست عمومی مجمع عمومی سازمان ملل متحد، تاکید کرده که ایران همچنان به تعهداتش پایبند است. او گفته که این آژانس کماکان به راستی‌آزمایی و نظارت بر اجرای تعهدات هسته‌ای ایران ذیل برنامه جامع اقدام مشترک یا همان برجام ادامه می‌دهد و ضروری است که ایران نیز اجرای کامل این تعهدات را ادامه دهد.
خرداد ماه گذشته، چند روز پس از خروج ترامپ از برجام، مقام معظم رهبری به سازمان انرژی اتمی دستور دادند تا خود را برای غنی‌سازی اورانیم در حد 190 هزار سو آماده کند. مقامات دیگر نیز تاکید کردند که اگر منافع ایران تامین نشود، در برجام نخواهد ماند. اما در عمل راهکار دولت روحانی برای نجات برجام خرید زمان بود و انتظار برای کاری کارستان از سوی اروپا.
تماشاچیان متاسف
عباس عراقچی، معاون سیاسی ظریف دو ماه پیش در یک برنامه زنده تلویزیونی گفت که اروپایی‌ها تا 13 آبان وقت دارند که منافع ایران در حوزه فروش نفت، بازگشت پول آن و مسائل بانکی را حل کنند و اگر چنین نشود، ماندن ایران در برجام دیگر فایده‌ای ندارد.
از اروپایی‌ها در عمل اما کاری برنیامد؛ آنها در این مدت تماشاچیانی بودند که تنها به بیان احساسات خود از تماشای این سریال تحدید و تحریم پرداختند. همین چند روز پیش بعد از 13 آبان که سوئیفت راه‌های ارتباطی تعدادی از بانک‌های ایرانی به این شبکه مالی جهانی را مسدود کرد، کمیسیون اروپا صرفا اظهار «تاسف عمیق» کرد. عباس عراقچی پیش از این گفته بود که سازوکارهای ویژه اروپا تا آبان ماه اجرایی می‌شود. اروپاییان نیز پس از 13 آبان از تلاش خود برای سرعت بخشیدن به این سازوکار سخن می‌گویند، اما تاکنون حتی چیستی و چگونگی این سازوکار نیز به طور مشخص نهایی نشده است.
عراقچی در همان برنامه تلویزیونی مذکور این را هم گفته بود تا زمانی که بتوانیم نفت خود را بفروشیم، ماندن در برجام برای ما منافع خواهد داشت و حتی اگر بعد از 13 آبان که تحریم‌های آمریکا برمی‌گردد قادر باشیم نفت خود را بفروشیم، ممکن است ادامه کار با برجام را مدنظر قرار بدهیم.
دور تسلسل
حالا 13 آبان آمده و ایران می‌تواند نفت خود را به هر جان کندنی که هست بفروشد و با ارجاع به این اظهارات عباس عراقچی به نظر می‌رسد ایران همچنان پایبند برجام می‌ماند. غلامعلی خوشرو، نماینده دائم ایران در سازمان ملل متحد، عصر جمعه‌ای که گذشت در نشست شورای امنیت سازمان ملل گفت که ایران به اجرای برجام متناسب با منافعی که دریافت می‌کند ادامه می‌دهد. اما آیا این میزان انتفاع، جمهوری اسلامی ایران را برای ماندن در برجام راضی نگه می‌دارد؟ تاکنون که در عمل پاسخ به این سوال مثبت بوده؛ به ویژه که بسیاری از کارشناسان و تحلیلگران برخلاف اصولگرایان و دلواپسان، خروج ایران را از برجام به صلاح نمی‌دانند. حال این سوال پیش می‌آید که این همزمانی پایبندی به برجام و پای در بند تحریم‌ها داشتن قرار است تا چه زمانی ادامه پیدا کند؟
هشت کشوری که معافیت شش‌ماهه برای خرید نفت ایران گرفته‌اند، تصریح می‌کنند که قصد دارند پس از پایان این مهلت 180 روزه نیز برای تمدید معافیت خود با آمریکا مذاکره کنند و کارشناسان نیز معتقدند به دلیل شرایط بازار جهانی نفت و ناتوانی از حذف ایران از بازار، آمریکا با خواست آنها موافقت کرده و معافیت‌ها را تمدید خواهد کرد.
با این حساب به نظر می‌رسد این بند دوجانبه دست کم تا شش ماه آینده بر پای ایران خواهد بود و چه‌بسا پس از آن نیز ادامه پیدا کند و راهکار دولت روحانی در این مورد همچنان خرید زمان است تا شاید از این ستون به آن ستون فرجی بشود. بسیاری معتقدند که دولت در شرایط موجود گزینه دیگری ندارد جز اینکه به برجام پایبند بماند و همزمان از بار تحریم‌ها بر دوش کشور بکاهد؛ اما در عین حال او باید گزینه‌ای نیز پیش پای مردمی بگذارد که سفره‌‌هایشان هر روز در حال کوچکتر شدن است.
دیدگاه تان را بنویسید