عربستان در ارتباط با ایران چه راهبردی را دنبال می‌کند؟
از تداوم مذاکره تا ان‌قلت‌های هسته‌ای!
امین مهرآور
وحید جلال‌زاده، رئیس کمیسیون امنیت ملی و سیاست خارجی مجلس شورای اسلامی روز گذشته در دیدار با سفیر ایتالیا در ایران از تداوم گفت‌وگوها میان جمهوری اسلامی ایران و عربستان خبر داد و گفت: «جمهوری اسلامی ایران همواره از روابط مبتنی بر احترام متقابل با همسایگان استقبال کرده است. گفتگوهای فیمابین مقامات عربستان در جریان است. ما روابط سازنده ایران و عربستان را به نفع تقویت صلح و ثبات در منطقه و منافع طرفین ارزیابی می‌کنیم.»
از سوی دیگر یک رسانه آلمانی از سفر امروز ژان ایو لودریان وزیر خارجه فرانسه و «برنارد امیه» مدیر سازمان اطلاعات فرانسه، به عربستان سعودی خبر داد. به گفته این رسانه این دو مقام فرانسوی در این دیدار با محمد بن سلمان ولیعهد سعودی پیرامون موضوعاتی همچون «مسائل لبنان، موضوع هسته‌ای ایران، جنگ در یمن و بحران در افغانستان» رایزنی و گفت‌وگو خواهند کرد.
عزم طرفین برای حل اختلافات
به‌نظر می‌رسد ایران و عربستان این بار عزم خود را جزم کرده‌اند تا به اختلافات میان خود سر و سامان دهند و در شرایطی که یک ماه دیگر در عراق انتخابات بر پا خواهد شد، آن‌ها در تلاش هستند تا از فرصت باقی مانده زمان حضور الکاظمی در قدرت استفاده کنند.
تاکنون چهار دوره از گفتگوها میان ریاض و تهران به صورت رسمی تایید شده است. این گفتگوها در بغداد و با ابتکار دولت عراق شکل گرفته است. اما حالا دو مقام عراقی از دور جدید مذاکرات بین نمایندگان ایران و عربستان سعودی در بغداد خبر داده‌اند. این نخستین مورد از مذاکرات تهران و ریاض پس از آغاز به کار دولت سیزدهم به ریاست‌جمهوری ابراهیم رئیسی است. یکی از این مقامات به خبرگزاری آسوشیتدپرس گفته: «در ملاقاتی که هفته گذشته برگزار شد مذاکرات در مورد طرحی که دو کشور قبلا در مورد آن توافق کرده بودند از جمله گشایش نمایندگی‌های دیپلماتیک دو طرف ادامه یافت.»
ایران و عربستان از ماه آوریل تا امروز تلاش کرده‌اند تا بحران‌های موجود را حل کنند اما با اینحال کار میان ایران و عربستان هنوز به گفت‌وگو در سطح وزیران نرسیده است. در پنج سال گذشته روابط دو کشور تاریک‌ترین روزهای خود را گذرانده و ریاض از زمان ولیعهدی بن سلمان که شمشیر را از رو بسته است، از هیچ تلاشی برای محدود کردن توان سیاسی ایران در منطقه و جهان فروگذار نکرده است.
سیگنال‌های دو کشور در مورد گفتگوها مثبت است با این حال شیطنت‌ها بر جای خود باقی است. ماه گذشته حضور امیرعبداللهیان در نشست بغداد که با حضور همتای سعودی‌اش همراه بود، حواشی داشت که به صورت ویژه از سوی برخی حاشیه‌سازان پررنگ جلوه داده شد. از جمله آنکه وزیرخارجه ایران که جایگاهش در کنار وزیرخارجه عربستان پیش‌بینی شده بود جای خود را عوض کرد تا در کنار حاکم دبی قرار بگیرد. از آن سو ریاض اخیرا بر فعالیت‌های هسته‌ای ایران مانور ویژه‌ای را آغاز کرده و می‌گوید در صورت ادامه این وضعیت خواهان داشتن تکنولوژی هسته‌ای است. امری که نشان می‌دهد برای سعودی‌ها رقابت با تهران کماکان پابرجا و پررنگ باقی مانده است.
اشتیاق بی‌سابقه ریاض برای آشتی
به نظر می‌رسد طی سال‌های گذشته در هیچ زمان دیگری عربستان تا این اندازه مشتاق برقراری ارتباط با ایران نبوده است. به اعتقاد کارشناسان بازگشت روابط بین دو کشور به پیش از سال ۲۰۱۶ به زودی رخ نخواهد داد. اما برقراری روابط دور از دسترس نیست. ایران اعلام کرده که خواهان گسترش روابط با کشورهای همسایه به ویژه در خاورمیانه و شرق آسیاست. بهبود روابط در منطقه بدون در نظر گرفتن نقش ریاض در تعاملات ممکن نیست. چرا که بخش مهمی از کشورهای حوزه خلیج فارس در روابط خود تابع تصمیمات سعودی هستند.
در سوی دیگر اما ایران درگیر گفتگوهایی برای بازگشت به برجام است. هر چند مذاکرات وین متوقف شده اما گفت‌وگوها دیر یا زود از سر گرفته خواهد شد و برای تهران بهبود روابط با کشورهایی که در تعارض با یکدیگر قرار دارند می‌تواند تبدیل به برگ برنده شود. به ویژه آنکه ریاض یکی از مخالفان سرسخت توافق هسته‌ای بوده که ایالات متحده را به طور مداوم برای بازنگشتن به برجام تحت فشار قرار می‌دهد.
به نظر می‌رسد طی سال‌های گذشته در هیچ زمان دیگری عربستان تا این اندازه مشتاق برقراری ارتباط با ایران نبوده است. به اعتقاد کارشناسان بازگشت روابط بین دو کشور به پیش از سال ۲۰۱۶ به زودی رخ نخواهد داد. اما برقراری روابط دور از دسترس نیست
ایران و عربستان چقدر زمان دارند؟
با نزدیک شدن به زمان برگزاری انتخابات عراق، نگرانی‌هایی درخصوص اینکه ایران و عربستان چقدر فرصت برای بازسازی روابط خود دارند ایجاد شده است. الکاظمی بهبود روابط ایران و عربستان را برای بهبود شرایط در عراق موثر می‌دانست و به همین دلیل موضوع آشتی دو کشور را به صورت جدی دنبال کرد. با این حال عراق در منطقه دارای چنان وزنه‌ای نبود که بتواند نقش میانجی موثر را برعهده بگیرد و نقش این کشور تنها به محلی برای گفتگوهای مقامات نظامی و امنیتی دو کشور محدود شد. از سوی دیگر واسطه‌گری از زمان عادل عبدالمهدی آغاز شده بود و الکاظمی تنها با نگاه جدی‌تری ماجرا را دنبال کرد. به نظر می‌رسد که نتیجه انتخابات در عراق هر چه که باشد، مقامات این کشور در تصمیمات خود به این نتیجه ثابت رسیده‌اند که صلح و ثبات در منطقه و بین همسایگان موثری چون ایران و عربستان به ثبات در عراق و قرار گرفتنش در مسیر پیشرفت و امنیت کمک خواهد کرد.
موضع سایر کشورها نسبت به مذاکرات ایران و عربستان
برای آمریکایی‌ها ماندن ایران و عربستان بر سر میز مذاکره، راهبردی تلقی می‌شود، در همین راستا بهار امسال وقتی نخستین خبرها از انجام مذاکراتی میان مقامات دو کشور منتشر شد، جویی هود، دستیار موقت وزیر امور خارجه آمریکا در یک نشست در اندیشکده بروکینگز گفت «دولت بایدن از تلاش‌های عراق برای میزبانی گفت‌وگوها میان تهران و ریاض حمایت می‌کند اما واشنگتن نقشی در آن نخواهد داشت.» وی همچنین ادامه داد: «حرف زدن همیشه بهتر از جنگیدن است.» همزمان با وی « هوآ چون یینگ» سخنگوی وزارت امور خارجه چین در پاسخ به سوالی درباره اینکه ایران گفت‌وگو با عربستان را تأیید کرده است، گفت: «ما از این مسئله استقبال می‌کنیم.» وی در ادامه بیان کرد: «چین خوشحال است که می‌بیند این کشورها برای بهبود روابط خود که موجب صلح و ثبات منطقه‌ای می‌شود، با هم در ارتباط هستند و گفت‌وگو می‌کنند.»
با نزدیک شدن به زمان برگزاری انتخابات عراق، نگرانی‌هایی درخصوص اینکه ایران و عربستان چقدر فرصت برای بازسازی روابط خود دارند ایجاد شده است و مشخص نیست بعد از انتخابات سرنوشت میانجیگری عراق میان ایران و عربستان چه خواهد شد
همچنین گفته می‌شود جو بایدن عجله دارد تا هرچه زودتر منطقه را به کشورهایش واگذار کند و بر اختلافاتش با شرق آسیا متمرکز شود. در وضعیتی که ریاض و تهران بتوانند به نتایج مثبتی دست پیدا کنند، فرصت کافی برای ایالات متحده باقی می‌ماند تا حواسش را جمع اختلافات اقتصادی و سیاسی خود در دیگر نقاط جهان کند.
همچنین براساس آخرین اخبار وزیر امور خارجه و مدیر سازمان اطلاعات فرانسه، امروز وارد عربستان می‌شوند و مسائل مربوط به ایران یکی از محورهای گفت‌وگو میان آن‌ها و ولیعهد عربستان است.
به نظر می‌رسد گفت‌وگوها و رابطه میان دو قدرت منطقه‌ای از سوی تمامی کشورها به دقت رصد می‌شود چرا که نزدیکی حسن رابطه میان ایران و عربستان می‌تواند آثار مهمی بر تحولات منطقه‌ای و حتی بین‌المللی داشته باشد؛ چراکه ایران و عربستان به عنوان دو کشور بزرگ تولیدکننده نفت قادر خواهند بود با همکاری یکدیگر کنترل قیمت بازار جهانی نفت را در اختیار داشته باشند؛ از سوی دیگر بهبود رابطه ایران با عربستان می‌تواند کلید گشایش قفل رابطه ایران با برخی دیگر از کشورهای منطقه که تحت تاثیر عربستان هستند، باشد.
حال باید منتظر ماند و دید که ایران و عربستان قادر خواهند بود از فرصت باقی‌مانده تا انتخابات عراق و حضور الکاظمی در قدرت به نتیجه‌ای روشن و مشخص دست یابند؟ اگرچه به نظر می‌رسد تلاش برای بهبود رابطه میان ایران و عربستان راهبرد کلان سیاست خارجی عراق است که از زمان عادل عبدالمهدی آغاز شده و در دوران الکاظمی به طور جدی دنبال شده است. اقدامی که ممکن است در دولت آینده عراق نیز همچنان در دستور کار باشد.
دیدگاه تان را بنویسید