منابع از تاخیر چندین‌ماهه برای ازسرگیری مذاکرات در وین خبر می‌دهند؛
لغو تحریم‌ها؛ کماکان دور از دسترس
محبوبه ولی
یک ماه پیش، در حالی که دولت رئیسی هنوز در پاستور مستقر نشده بود، مجتبی ذوالنوری، رئیس کمیسیون امنیت ملی و سیاست خارجی مجلس درباره سرنوشت برجام و مذاکرات وین در دولت رئیسی، گفت: «آقای رئیسی و دولت وی اگر بخواهند برجام را اجرایی کنند از دولت روحانی نه تنها چیزی کم ندارند بلکه دارای ظرافت‌ها، باهوشی‌های بیشتری هستند و توانایی شناسایی بزنگاه‌هایی را دارند که ممکن است در این توافقات به منافع ملت آسیب بزند.»
او همچنین تصریح کرده بود: «یقین بدانیم اگر قرار بوده در گذشته برجام منفعتی برای ملت داشته باشد در دولت آقای رئیسی نه تنها آن منفعت کاهش نخواهد داشت، بلکه افزایش هم خواهد داشت.»
حالا که دولت رئیسی مستقر شده و وزرایش هم رأی اعتماد را از مجلس گرفته‌اند، این سوال اساسی مطرح است که آن منفعت برجامی زیر سایه «ظرافت‌ها و باهوشی‌های» دولت رئیسی کی و کجا قرار است به بار بنشیند؟
درباره کجا بودنش که باید گفت «وین» اما درباره کِی بودنش، هیچ شواهد و قرائنی مبنی بر اینکه زمان احیای برجام نزدیک است، وجود ندارد.
خود ابراهیم رئیسی با وعده تلاش برای رفع تحریم‌ها در رقابت انتخاباتی حاضر شد. در روز تحلیفش هم گفت «از هر طرح دیپلماتیک که باعث لغو تحریم‌ها شود، استقبال می‌کند.» در روز پایانی بررسی صلاحیت وزرای پیشنهادی‌اش به مجلس نیز اعلام کرد که دولتش موضوع رفع تحریم‌ها و تداوم مذاکرات را پیگیری خواهد کرد. هرچند که در عین حال اضافه کرد سفره مردم را به این حوزه گره نمی‌زند.
بازگشت ایران به بازار نفت هم با تاخیر خواهد بود
با این وعده‌ها، افکار عمومی منتظر اعلام زمان ا سرگیری مذاکرات برای احیای برجام و به تبع آن لغو تحریم‌ها بود. اما آنطور که حسین امیرعبداللهیان، وزیر خارجه دولت رئیسی به تازگی اعلام کرده دست کم تا 10 هفته دیگر خبری از شروع دوباره مذاکرات نخواهد بود.
او در گفت‌وگوی ویژه خبری شبکه دو تلویزیون گفته است: «طرف مقابل خودش این درک را دارد که یک پروسه دو تا سه ماهه زمان می‌برد که دولت جدید مستقر شود و برنامه‌ریزی برای هر گونه تصمیم داشته باشد؛ البته حتما این مورد یکی از موضوعاتی است که در دستور کار سیاست خارجی و دولت قرار دارد.»
احتمالا منظور عبداللهیان از برنامه‌ریزی، مواردی از جمله تعیین تیم جدید مذاکره‌کننده و تهیه یک دستور‌العمل تازه برای مذاکره است؛ به ویژه اینکه مسئولان مربوطه در دولت او و سیاستمداران نزدیک به او طی روزهای گذشته بارها مطرح کرده‌اند که مدل مذاکرات در وین باید تغییر کند.
اما چه بسا این برنامه‌ریزی بیش از اینها طول بکشد. بلومبرگ دیروز با استناد به گفته‌های وزیر خارجه دولت سیزدهم ایران، نوشت که «به این ترتیب ممکن است تا ماه اکتبر یا نوامبر خبری از دور بعدی مذاکرات در کار نباشد.»
این پایگاه خبری همچنین ادامه داده: «با تعویق ازسرگیری مذاکرات، بازگشت احتمالی ایران در صورت توافق و لغو تحریم‌ها به بازار جهانی نفت هم به تاخیر خواهد افتاد.»
برخی این تاخیر در شروع دوباره مذاکرات را مربوط به بازگشت دولت رئیسی به نقطه صفر مذاکرات می‌دانند. اظهارات وزیر خارجه دولت رئیسی، نشانه‌ای از همین بازگشت به نقطه صفر است؛ اظهاراتی که ماه‌ها و چه بسا سال‌ها قبل از مذاکرات وین را تداعی می‌کنند
ماه‌ها شاهد هیچ مذاکره‌ای در وین نخواهیم بود
برخی دیگر اما زمان ازسرگیری مذاکرات در وین را دورتر از اینها پیش‌بینی می‌کنند. کرک دورسِی، استاد علوم سیاسی و روابط بین‌الملل و تاریخ دانشگاه نیوهمپشایر در همین ارتباط به ایلنا گفته است «توافق هسته‌ای امسال احیا نمی‌شود.»
او توضیح داده: «دولت رئیسی هیچ اقدامی انجام نداده تا نشان دهد که واقعاً خواهان دستیابی به توافق با قدرت‌های دیگر است و هرج و مرج در کابل، برجام را به مسئله‌ای کم‌اهمیت‌تر برای ایالات متحده تبدیل کرده است. لازم به یادآوری است سنا و کنگره با برجام مخالفند، بنابراین بایدن نمی‌تواند تصمیم سیاسی خطرناک دیگری را به این زودی پس از فاجعه در افغانستان که به محبوبیت وی لطمه زده است، اتخاذ کند.»
این تحلیلگر مسائل سیاسی ادامه داده: «در واقع، من فکر می‌کنم ماه‌ها شاهد هیچ مذاکره دیگری در وین نباشیم. به نظر می‌رسد که دولت رئیسی هیچ مزیتی در چنین ملاقاتی نمی‌بیند و دولت بایدن تمایلی به ازسرگیری مذاکراتی که وعده موفقیت نداشته باشد، ندارد.»
او همچنین اضافه کرده که هیچ‌گونه بهبود روابط بین ایران و آمریکا در دولت رئیسی را پیش‌بینی نمی‌کند.
بازگشت به نقطه صفر
از سوی دیگر برخی این تاخیر در شروع دوباره مذاکرات را مربوط به بازگشت دولت رئیسی به نقطه صفر مذاکرات می‌دانند. پیش از این حمید ابوطالبی، مشاور سابق حسن روحانی در رشته توئیتی به این موضوع پرداخته و نوشته بود: «خبر سخنگوی دولت از ناسازگار دانستن نتایج بیش از شش ماه مذاکره در وین با مصوبات مجلس، توسط کمیته تشکیل‌شده در شورای عالی امنیت ملی، بدین معنا است که ایران عقب‌گرد کرده، به شرایط ژانویه ۲۰۲۱ بازگشته و می‌بایست مذاکرات را از صفر شروع کند.»
بلومبرگ دیروز با استناد به گفته‌های عبداللهیان، نوشت که ممکن است تا ماه اکتبر یا نوامبر خبری از دور بعدی مذاکرات نباشد. این پایگاه خبری اضافه کرد: بازگشت احتمالی ایران در صورت توافق و لغو تحریم‌ها به بازار جهانی نفت هم به تاخیر خواهد افتاد
اشاره او به اختلافات جدی تیم مذاکره‌کننده ایران با طرف‌های مقابل از جمله آمریکا در وین بود. ابوطالبی در ادامه، افزوده بود: «با توجه به خاتمه مذاکرات وین و شروع احتمالی مذاکرات آتی از نقطه‌ی صفر که احتمالا در مهرماه و در صورتی که اصولا دولت جدید به مذاکره اعتقادی داشته باشد آغاز خواهد شد، مشخص نیست مذاکرات چقدر به طول انجامیده و وضع اقتصادی کشور در اثر تحریم‌ها اصولا به کجا خواهد رسید؟»
این پیش‌بینی از جهاتی معتبر و صادق بود زیرا اظهارات دیپلمات‌های دولت رئیسی، نشانه‌ای از همین بازگشت به نقطه صفر است. برای مثال می‌توان به گفت‌وگوی دیروز امیرعبداللهیان با گردان گرلیچ رادمان، وزیر امور خارجه کرواسی اشاره کرد.
او در گفت‌وگوی تلفنی با این مقام اروپایی در خصوص مذاکرات وین اظهار کرد: «مذاکره برای مذاکره سیاست ایران نیست و مذاکره باید معطوف به تامین منافع مردم ایران باشد، همچنین آمریکا باید بداند تنها با زبان احترام می‌تواند با ملت ایران صحبت کند.»
این اظهارات نه تنها حاوی هیچ پیشرفت و نکته تازه در احیای برجام نیست بلکه ماه‌ها و چه‌بسا سال‌ها قبل را تداعی می‌کند که هنوز ایران بر سر میز مذاکره در وین ننشسته بود و تنها لفاظی‌ها بین طرفین جاری بود.
در آن طرف ماجرا، آمریکا نیز عجله‌ای برای احیای برجام از خود نشان نمی‌دهد. با این تفاسیر به نظر نمی‌رسد که توافق در وین و رفع تحریم‌ها به این زودی‌ها در دسترس باشد. هرچند که مولفه‌های سیاسی، اقتصادی، اجتماعی مدام در حال تغییر هستند و هر آن ممکن است رویدادی تازه، معادلات و پیش‌بینی‌ها را به هم بزند؛ یکی از این مولفه‌ها فشار مضاعف اقتصادی به ایران است که ممکن است به تعجیل دولت رئیسی در احیای برجام منجر شود؛ آنچنانکه لارنس نورمن، خبرنگار وال استریت ژورنال هم دیروز در توئیتی مدعی شد که دولت ایران از اظهارات وزیر خارجه خود مبنی بر تاخیر دو سه ماهه برای بازگشت به وین، عقب نشسته است!
دیدگاه تان را بنویسید