آنچه به عنوان «مناظره» برگزار شد؛
ناموزون در فرم، تهی از محتوا
محبوبه ولی
مناظره‌های انتخاباتی مثل بسیاری از پدیده‌های دیگر وارداتی است. اولین مناظره تلویزیونی -انتخاباتی را مربوط به مناظره سال 1960 ریچارد نیکسون از حزب جمهوریخواه و جان اف کندی نامزد حزب دموکرات آمریکا می‌دانند.
رفته رفته سنت مناظره به دیگر کشورها هم کشیده شد و نقشی تعیین‌کننده در رقابت‌های انتخاباتی ایفا کرد. در ایرانِ پس از انقلاب، از همان ابتدا با نشستن بهشتی و مصباح یزدی رو در روی کیانوری و احسان طبری، مناظره شکل گرفت. برگزاری مناظره‌های انتخاباتی به صورت جدی اما بازمی‌گردد به انتخابات سال 88 و آن همه حواشی که با قلم پررنگ در تاریخ ثبت شد. بعد از مناظره‌های پر سر و صدای سال 88، مجریان و سیاستگذاران برگزاری انتخابات در ایران، مناظره‌ها را ادامه دادند تا همین شنبه‌شب گذشته که اولین مناظره سیزدهمین دوره از انتخابات ریاست جمهوری به صورت زنده از تلویزیون پخش شد؛ مناظره‌ای که بیش از صاحبان هفت کرسی آن، فرم و محتوای خودش مورد نقد قرار گرفت به طوری که محل طعن و طنز و تمسخر بود و برخی هم گفتند که اساسا آنچه به نام «مناظره» از رسانه ملی به ملت قالب شد، اصلا مناظره نبود.
اولین نقدها به فرم مناظره بود و اینکه تعریف مناظره یک رودررویی دو نفره است؛ تقریبا چیزی شبیه همان مناظره‌های سال 88 که کاندیداها دو به دو در برابر یکدیگر می‌نشستند و یکدیگر را به چالش می‌کشیدند تا از دل آن چالش‌ها سره و ناسره قابل تشخیص شوند. تجربه مناظره‌های سال 88 گرچه به تعریف مناظره نزدیک‌تر بود اما هزینه‌بر هم بود و قطعا آن هزینه خوشایند نظام نبود و نخواهد بود.
از همین روست که در انتخابات بعدی، طراحی مناظره‌ها محتاطتر و محتاطتر شدند. در دوره‌های بعد، همه کاندیداها پشت میزهای مناظره در معرض سوالات از پیش تعیین شده و در شرایطی قرار می‌گرفتند که کمترین امکان ایجاد تنش وجود داشته باشد؛ با این حال انتخابات دو دوره قبلی یعنی سال‌های 92 و 96 خالی از تنش نبود و کلیدواژه‌هایی مانند گازانبری شاهدی بر همین تنش‌هایی هستند که علی‌رغم تدابیر اندیشیده شده از دست در رفتند و بروز کردند.
هراس از یک مناظره چالشی
در این دوره از انتخابات اما به نظر می‌رسد مجریان برگزاری مناظره‌ها محتاطتر هم شده‌اند. در بسیاری از کشورها متولی برگزاری مناظره‌ها دانشگاه‌ها یا شبکه‌های معروف خبری هستند و سعی می‌کنند مناظره به گونه طراحی و اجرا شود که متهم به جهت‌گیری حزبی یا حمایت از جریان و نامزد خاصی نشوند.
در ایران مناظره‌ها از صدا و سیما به عنوان بزرگترین و اصلی‌ترین رسانه تصویری کشور پخش می‌شود. در مناظره شنبه‌شب گوی‌ها و آن شیشه‌های بلورین و مجری منفعل نشانی از همان احتیاط بود و البته تلاش بر متهم نشدن به جانبداری. اما این تلاش به مذاق هیچ یک از طرفین خوش نیامده است. خبرگزاری مهر به عنوان رسانه‌ای اصولگرا در واکنش به نحوه برگزاری مناظره نوشت: «بی‌طرفی» خنثی بودن نیست!
اساسا مناظره‌ها برای خارج کردن آرای خاکستری از انفعال برگزار می‌شوند تا آن بدنه خاکستری را تحریک کرده و به میدان بیاورند. اما آیا مناظره شنبه‌شب توفیقی در این امر حاصل کرد؟ نظرسنجی‌ها تغییر چندانی در این مورد نشان نمی‌دهند
رسانه‌های اصلاح‌طلب هم اشاره کردند به اینکه کار مرتضی حیدری، مجری مناظره را یک ربات یا برنامه رایانه‌ای هم می‌توانست انجام دهد.
خبرگزاری ایسنا در یادداشتی به سوالات متفاوت از کاندیداها در هر دور از قرعه‌کشی پرداخت و نوشت: «اگر قرار باشد که یک مناظره واقعی انجام شود باید از هر هفت کاندیدا «یک سوال مشخص» پرسیده شود و با پاسخ‌های کاندیداها، مخاطب بتواند نوع رویکرد و برنامه‌شان را با یکدیگر مقایسه کند. وقتی سوالات متفاوتی از کاندیداها پرسیده می‌شود طبیعتا امکان مقایسه بین کاندیداها هم وجود نخواهد داشت و یکی از دلایل سردرگمی بسیاری از مخاطبان و انتقاداتشان در فضای مجازی همین موضوع بود.»
نمایشی تازه از بی‌اخلاقی سیاستمداران
اما علاوه بر این فرم ناموزون و نازیبا، محتوای این مناظره نیز مورد نقد بسیار قرار گرفت. بزرگترین و اصلی‌ترین انتقاد به این محتوا، مربوط به سوالات کلی از نامزدها بود که آنها را به ورطه کلی‌گویی و شعارزدگی می‌انداخت.
انتقاد بزرگ دیگر جای خالی «تحریم» و «کرونا» در میان سوالات بود؛ در حالی که موضوع برنامه اقتصاد بود و هر دوی اینها تاثیر انکارناپذیر در اقتصاد دارند.
گذشته از اینها، رفتار و ادبیات نامزدها نیز بر بی‌مایه بودن محتوای این مناظره افزود. در واقع آن مناظره نمایشی بود از بی‌اخلاقی سیاسی میان سیاستمداران. سیدعباس صالحی در واکنش به همین بی‌اخلاقی‌ها در صفحه توئیترش نوشت: «مناظره نه میدان مبارزه گلادیاتورهاست و نه جای نقاشی مار و تزویر عوام! وقتی که هر چهار سال یک‌بار قاب سیما را برای گفت‌وگو و مناظره می‌گشاییم، نابلدی و هول‌زدگی و بداخلاقی دور از انتظار نیست!»
علاوه بر فرم ناموزون و نازیبا، محتوای مناظره نیز مورد نقد بسیار قرار گرفت. بزرگترین و اصلی‌ترین انتقاد به این محتوا، مربوط به سوالات کلی از نامزدها بود که آنها را به ورطه کلی‌گویی و شعارزدگی می‌انداخت
بی‌سواد خطاب کردن دیگری، تهدید به محاکمه کردن و خط و نشان کشیدن برای یکدیگر شاهدی بود بر عطش نامزدهایی که تشنه تسویه حساب بودند. اما به هر حال مناظره‌ها با هر شکل و شمایل و با هر فرم و محتوایی، تاثیر خود را بر فضای انتخابات می‌گذارند.
ناتوان در برابر آرای خاکستری و چرخش به نفع همتی
این تغییر بیش از هر چیز ناظر بر جلب آرای خاکستری است. اساسا مناظره‌ها برای خارج کردن آرای خاکستری از انفعال برگزار می‌شوند تا آن بدنه خاکستری را تحریک کرده و به میدان بیاورند. اما آیا مناظره شنبه‌شب توفیقی در این امر حاصل کرد؟
نظرسنجی‌ها تغییر چندانی در این مورد نشان نمی‌دهند که البته قابل پیش‌بینی بود چراکه خروجی آن مناظره برای افکار عمومی تقریبا «هیچ» بود. نظرسنجی سایت انتخاب در این مورد نشان می‌داد که بعد از مناظره کماکان حدود 35 درصد و نیمی از شرکت‌کنندگان در نظرسنجی این سایت گفته‌اند که رأی نخواهند داد. این عدد تفاوت چندانی با نظرسنجی ایسپا پیش از برگزاری انتخابات ندارد.
تغییر محسوس اما شاید مربوط شود به آرای عبدالناصر همتی. همتی در این مناظره با توپ پر رو در روی پنج کاندیدای اصولگرا قرار گرفت. نظرسنجی‌ها تعداد آرای او را بعد از ابراهیم رئیسی نشان می‌دهند. در نظرسنجی «انتخاب» 33 درصد گفته‌اند که به ابراهیم رئیسی رأی می‌دهند و پس از او نزدیک 19 درصد همتی را انتخاب کرده‌اند.
سایت عصر ایران هم نتیجه نظرسنجی خود با حدود ۴۹ هزار نفر مشارکت‌کننده را اینگونه اعلام کرده که نفر اول ابراهیم رئیسی با کسب حدود ۶۲ درصد آرا و نفر دوم عبدالناصر همتی با کسب ۲۲ درصد آرا بوده است. با این حساب می‌توان گفت که دست کم بعد از مناظره اول رقابت اصلی میان این دو نامزد است؛ با این حال باید منتظر بود و مناظره‌های بعدی را هم دید. نکته مهم اما در این بین این است که افزایش اقبال به عبدالناصر همتی بیشتر هیجانی به نظر می‌رسد چراکه او نیز مانند دیگر نامزدها برنامه خاصی در مناظره مذکور ارائه نکرد که بتوان با استناد به آن به سوی او متمایل شد؛ از این رو به نظر می‌رسد افزایش آرای او صرفا نتیجه تقابلی باشد که او به نمایش گذاشت. به هر حال شاید کسانی که هنوز کاندیدای خود را انتخاب نکرده‌اند، در جریان این مناظره‌ها تصمیم خود را برای رأی به یک کاندیدای خاص بگیرند اما از سوی دیگر اگر مناظره‌ها به همین شکل پیش روند بعید است بتوانند نظر کسانی که قصدی برای مشارکت ندارند را تغییر دهند چراکه نشانی از «امید» در آن نبود.
دیدگاه تان را بنویسید