ایران در فضای سیاسی دوگانه حول برجام به سر می‌برد؛
مرز باریک فشار و بن‌بست
محبوبه ولی
مرز باریک فشار و بن‌بست، یعنی همان جایی که می‌تواند فشار را آنقدر زیاد کند که جایی برای بازگشت باقی نماند، برجام را در دوراهی «پایان و احیا» قرار داده است.
ایران درباره برجام و آمریکا بر سر یک دوراهی است؛ گرچه که نهایتا حاکمیت درباره این دوراهی تصمیم خواهد گرفت اما به هر حال برجام و روابط ایران و آمریکا، در یک فضای دوگانه با استانداردهای کاملا متفاوت دست و پا می‌زنند.
شاهد مثالش واکنش کیهان به توئیت دو روز پیش وزیر خارجه ایران است. محمدجواد ظریف بعد از آنکه ریچارد میلز، نماینده آمریکا در سازمان ملل خبر داد که آمریکا نامه دولت ترامپ به شورای امنیت مبنی بر بازگشت خودکار تحریم‌های این شورا علیه ایران را پس گرفته است، در توئیتر نوشت: «آمریکا اذعان کرد که ادعاهای پمپئو درباره قطعنامه 2231 هیچ اعتباری ندارد.» او ادامه داده بود که اگر آمریکا در پایبندی به این قطعنامه همه تحریم‌های دولت ترامپ علیه ایران را بردارد، ما نیز فورا کاهش تعهدات خود را به عقب برمی‌گردانیم.
عباس عراقچی دیروز اعلام کرد که به دنبال مصوبه مجلس نظارت‌های آژانس بین‌المللی انرژی اتمی بر فعالیت هسته‌ای ایران 20 درصد کاهش خواهد یافت. او گفت که ایران در حال بررسی پیشنهاد جوزف بورل برای جلسه با آمریکاست
حسین شریعتمداری اما در کیهان به شدت نسبت به این موضوع واکنش نشان داد و یادآوری کرد که نامه دولت ترامپ به شورای امنیت قبل‌تر از سوی اعضای این شورا رد شده بود و اساسا آنچه ریچارد میلز به عنوان یک امتیاز برای ایران مطرح کرده اصلا وجود خارجی ندارد.
تصمیم نهایی با مجلس است نه دولت
شریعتمداری در بخش دیگری از یادداشت خود درباره توئیت وزیر خارجه نوشت: «این بخش از توئیت برادر عزیزمان آقای ظریف که نوشته‌اند «ما فوراً تمام اقدامات اصلاحی (کاهش تعهدات) را به عقب برمی‌گردانیم» نیز با شرایط اعلام شده ایران ناهمخوان است و یا دست کم اینکه می‌تواند برای حریف سخنی «دوپهلو»! تلقی شود. چرا که توقف مسیر کاهش تعهدات برخلاف نوشته ایشان «فوراً» نخواهد بود، بلکه باید واقعی بودن لغو تحریم‌ها از سوی جمهوری اسلامی ایران راستی‌آزمایی شود.»
نه تنها مدیرمسئول روزنامه کیهان، بلکه مجلسی‌ها هم همین اختلاف دیدگاه را با دولت دارند. پس از شریعتمداری، مجتبی ذوالنوری، رئیس کمیسیون امنیت ملی و سیاست خارجی مجلس هم طی اظهارات مشابهی، تاکید کرد: «آقای ظریف یا آقای رئیس‌جمهور وعده‌هایی می‌دهند که اگر طرف مقابل امروز برگردد ما فردا برمی‌گردیم، چنین وعده‌هایی پشتوانه قانونی ندارد و خلاف قانون است.»
ذوالنوری هرگونه بازگشت به تعهدات را منوط به گزارش دولت و پس از آن راستی‌آزمایی و تشخیص مجلس عنوان کرد.
پاسخ به چراغ سبز یا اصرار بر موضع فشار
روز گذشته نیز 220 نماینده مجلس طی بیانیه‌ای تاکید کردند مصوبه مجلس درباره لغو تحریم‌ها باید از 5 اسفند اجرا شود و دولت به هیچ وجه حق به تأخیر انداختن اجرای آن را ندارد.
این اصرار و تاکیدها در حالی است که گروهی دیگر معتقدند که ایران باید پاسخ چراغ سبزهای بایدن را بدهد. احد رضایان قیه‌باشی، کارشناس مسائل بین‌الملل با همین اعتقاد به «دیپلماسی ایرانی» گفته است: «به هرحال جو بایدن با وجود تمام مخالفت و به رغم تمام فعالیت‌ها، تلاش‌ها و تحرکات دیپلماتیک مخرب مخالفان احیای برجام، پنج‌شنبه هفته گذشته سه گام مثبت را برداشته که علاوه بر تصویرسازی مثبت از آمریکا توپ را در زمین ایران انداخته است.»
او با بیان اینکه قطعاً باید ایران واکنش مثبتی را در دستور کار قرار دهد و اتفاقا آن را منعکس و رسانه‌ای کند، ادامه داده: «اگر این اقدامات در دستور کار قرار نگیرد ضمن نشان دادن چهره‌ای مخرب از ایران باعث خواهد شد که تهران از هدف غایی خود برای رسیدن به منافع برجام باز بماند. یعنی قطعاً پافشاری و لجاجت سیاسی و دیپلماتیک بر لغو تحریم‌ها به عنوان تنها پیش شرط به منظور بازگشت از اقدامات کاهش تعهدات برجامی، نه تنها باعث لغو این تحریم‌ها نخواهد شد بلکه آمریکا و دیگر اعضای برجامی در یک اجماع در برابر ایران قرار خواهند گرفت و فشارهای بیشتری به تهران وارد کرد.»
عراقچی: نامه آمریکا بیشتر از یک اقدام نمادین است
برخی دیگر مانند کیهان و همفکران آن اما اقدامات هفته گذشته بایدن را نمایشی و فرمالیته و کاملا بدون ارزش تلقی می‌کنند، در حالی که عباس عراقچی دیروز درباره آن گفت که «اقدامی که آمریکا در شورای امنیت انجام داد و نامه‌ای به رئیس این شورا نوشت و تمام نامه‌های قبلی دولت ترامپ را پس گرفت، درست است آثار عملیاتی در رفع تحریم‌ها ندارد، ولی بیشتر از یک اقدام نمادین است.»
او با بیان اینکه این اقدام نوعی توبه از رفتارهای گذشته است، آن را دارای ارزش سیاسی و حقوقی خواند. هرچند که تاکید کرد چنین اقداماتی وقتی بحث تحریم‌ها می‌رسند ارزشی ندارند.
این رویکرد، رفتار آمریکا را نوعی نرمش و انعطاف تلقی می‌کند اما رویکرد مقابل آنگونه که خبرگزاری اصولگرای تسنیم در نشریه سیاسی خود تیتر کرده، آن را «تله دیپلماتیک بایدن» می‌داند.
دیروز هفته‌نامه انگلیسی ساندی‌تایمز به نقل از یک مقام ارشد امنیت ملی آمریکا نوشت: «رفع تحریم‌ها قطعا در راه است. شاید امروز یا فردا این اتفاق رخ ندهد اما تحقق آن قطعی است.» در این شرایط تصمیم ایران با وجود گروه‌های فشار داخلی چه خواهد بود؟
تجمع اعتراضی نسبت به سفر گروسی به تهران
از این حیث واکنش‌ها به رفتارهای برجامی آمریکا در ایران متفاوت است. این تفاوت را در سفر رافائل گروسی، مدیر کل آژانس بین‌المللی انرژی اتمی به ایران نیز می‌توان دید. دیروز در حالی که او در ایران و در حال گفت‌وگو با علی‌اکبر صالحی، رئیس سازمان انرژی اتمی ایران بود، گروهی در اعتراض به سفر او در برابر سازمان انرژی اتمی تجمع کردند. آنها با پلاکاردها و دست‌نوشته‌هایی در دست و با شعارهای «مرگ بر آمریکا»، «بایدن، ترامپ، اوباما؛ قاتل ملت ما» خواستار اخراج بازرسان آژانس از کشور شدند. یکی از آنها به فارس گفته که «خسارت محض برجام تمام شده، صبر ما هم تمام شده و ما دیگر ساکت نمی‌نشینیم.»
آن تجمع، یکی از علائم گروه‌های فشاری است که قرائت دولت از برجام و رابطه با غرب را نمی‌پذیرند. تحلیلگران و ناظران سیاسی معتقدند که چه بسا این فشار در این برهه به کمک دولت آمده و دست آن را در برابر غرب پُر کند.
بن‌بست بزرگ در مسیر احیای برجام
اما آنها در عین حال تاکید می‌کنند که تداوم و افزایش بیش از حد این فشار، ممکن است، برجام را به بن‌بست بکشاند. در همین ارتباط هادی برهانی، استاد دانشکده مطالعات جهان دانشگاه تهران با اشاره به مصوبه مجلس درباره تعلیق پروتکل الحاقی به «انتخاب» گفته است: «البته اعمال فشار در بسیاری از موارد می‌تواند مفید باشد و چه بسا یک امتیاز و برگ برنده برای بایدن برابر جریان‌های داخلی آمریکا در حین بازگشت به برجام باشد، ولی نکته مهمی که باید در نظر گرفت، این است که فشارها نباید کار را به بن‌بست بکشاند. این فشارها و مواضع می‌بایست دقیق و درست باشد وگرنه شاید یک مانع یا بن‌بست بزرگ را در مسیر احیای برجام ایجاد کند.»
خروج از پروتکل الحاقی نمادین خواهد بود
اما دولت و حاکمیت در برابر گروه‌های فشار و فضای سیاسی دوگانه حاکم بر برجام چه خواهند کرد؟ دیروز هفته‌نامه انگلیسی ساندی‌تایمز به نقل از یک مقام ارشد امنیت ملی آمریکا نوشت: «رفع تحریم‌ها قطعا در راه است. شاید امروز یا فردا این اتفاق رخ ندهد اما تحقق آن قطعی است.» آیا اگر آمریکا یک گام عملی برای لغو تحریم‌ها بردارد، ایران تسلیم این فضای دوگانه خواهد شد؟
قیه‌باشی در این خصوص معتقد است که «ایران در پنجم اسفند یا از توقف اجرای داوطلبانه پروتکل الحاقی منصرف خواهد شد یا اگر این اقدام را عملیاتی کند به صورت نمادین خواهد بود.» او پیش‌بینی کرده که ایران حتی یکی از گام‌های پنجگانه برای کاهش تعهداتش را نیز به عقب بازخواهد گرداند. بعید نیست که این پیش‌بینی درست باشد، چنانچه عباس عراقچی نیز دیروز اعلام کرد که به دنبال مصوبه مجلس نظارت‌های آژانس بین‌المللی انرژی اتمی بر فعالیت هسته‌ای ایران 20 درصد کاهش خواهد یافت.
او حتی گفت که ایران در حال بررسی پیشنهاد جوزف بورل برای جلسه با آمریکاست. اظهارات عراقچی در حالی است که فضای سیاسی موازی حاکم بر برجام، هرگونه مذاکره با آمریکا را نفی می‌کند. باید دید در این جدال چه بر سر برجام خواهد آمد. آیا فشارها مادامی که در خدمت نتیجه باشند، ادامه می‌یابند یا اینکه در پی بستن روزنه‌ها از سر لجاجت و عناد ادامه خواهند یافت!
دیدگاه تان را بنویسید