بن بست در مذاکرات تهران - اوتاوا

محبوبه ولی

می‌توان گفت کانادا یکی از بدترین کشورهایی بود که شهروندانش می‌توانستند در یک سانحه هوایی در ایران با اشتباه پدافند هوایی ایران مورد هدف قرار بگیرند. رابطه با کانادا در طول 40 سال گذشته هیچگاه توأم با اعتماد و آرامش نبوده است. امتداد آن سوء ظن و بی‌اعتمادی تا ماجرای هواپیمای اوکراینی نیز کشیده شد و کار به جایی رسید که مذاکرات میان دو کشور بر سر آن حادثه به بن‌بست رسید و حالا به چالشی تازه و جدی در روابط دو طرف تبدیل شده است.

از میان 176 مسافر هواپیمای اوکراینی که دی‌ماه گذشته مورد اصابت موشک قرار گرفت و سرنگون شد، 55 شهروند و 30 نفر ساکن دائمی کانادا بودند. کانادا همان با سوء ظنی مسبوق به سابقه موضوع را دنبال کرد. ایران برای مذاکره اعلام آمادگی کرد و مذاکراتی نیز میان ایران و طرف‌های دیگر این ماجرا مانند اوکراین و کانادا شکل گرفت.

بهاروند درباره پروسه پرداخت خسارت‌ها، گفت: متاسفانه در این دور از مذاکرات طرف اوکراینی آمادگی ورود به این بحث را نداشت و کانادا نیز با انگیزه‌های سیاسی و یکجانبه خودش مایل نیست که خسارت خانواده‌ها پرداخت شود تا این موضوع مطول شود

گفتگوها با اوکراین ادامه دارد و ماه گذشته هیأتی اوکراینی با ورود به ایران دور دوم این مذاکرات برای بررسی کامل علل و چگونگی حادثه و پرداخت غرامت‌ها را ازسرگرفت. دور بعدی مذاکرات هم قرار است حدود 30 روز دیگر در کی‌یف، پایتخت اوکراین شکل بگیرد.

درباره کانادا اما مذاکرات به بن‌بست رسیده است، تا جایی که سعید خطیب‌زاده، سخنگوی وزارت امور خارجه ایران هفته گذشته، همزمان با حضور هیأت اوکراینی در ایران با انتقاد شدید از اظهارات مقامات کانادایی، گفت که آنها ظرفیت حضور در مذاکرات را ندارند و طرف ما برای جبران خسارت‌ها اوکراین است و مذاکرات با این کشور ادامه می‌یابد.

کانادا از ایران شکایت کرد

اما چه شد که چنین شد؟ سپتامبر گذشته در حالی که طرف‌ ایرانی جعبه سیاه هواپیما را برای بازخوانی به فرانسه سپرده و اطلاعات آن نیز استخراج شده بود و در حالی که ایران برای مذاکره و پرداخت غرامت مکرر اعلام آمادگی می‌کرد، کانادا، هشت ماه پس از حادثه سرنگونی هواپیمای اوکراینی، اعلام کرد که شکایتی را به وزارت امور خارجه ایران تحویل داده است.

این کشور ادعا کرد که اقدامش، مانع حقوقی برای طرح دعوای مدنی درباره سقوط هواپیمای ساقط شده را در دادگاه‌های کانادا برمی‌دارد. البته کانادا ماه‌ها پیش تهدید به شکایت کرده بود اما بعد از اینکه مدتی گذشت و خبری از شکایت نشد بسیاری پنداشتند که این کشور به دنبال حل موضوع از طریق دیپلماتیک است.

ولی ماه سپتامبر همزمان با اعلام این شکایت، مارک آرنولد، وکیل پرونده گفت که کووید 19 روند شکایت را کند کرده نه دلایل حقوقی یا سیاسی. آرنولد همچنین ادعا کرده که سرنگونی هواپیمای اوکراینی یک اقدام تروریستی بوده و در دادخواستی که ارائه کرده نیز ایران متهم به سهل‌انگاری شده است. در دادخواست او از شماری از مقامات ایرانی ازجمله افسران ارشد سپاه پاسداران انقلاب اسلامی نیز نام برده و گفته شده که این دادخواست برای برخی از آنها ایمیل شده است.

حتی اعلام شد که این دادخواست‌ها به کمیساریاهای ایران در استرالیا و انگلیس نیز ارائه شده است.

وکیل کانادایی ادعا کرده که سرنگونی هواپیمای اوکراینی یک اقدام تروریستی بوده و در دادخواست خود از شماری از مقامات ایرانی از جمله افسران ارشد سپاه پاسداران انقلاب اسلامی نام برده است

واکنش تند ایران

وزارت خارجه ایران اما چنین ادعایی را تکذیب کرد. شهریور گذشته سخنگوی وزارت خارجه اعلام کرد: بدیهی است که وزارت امور خارجه نه چنین چیزی را دریافت کرده و نه دریافت خواهد کرد.

او ادامه داد: فارغ از اینکه این اخبار درست باشد یا نه، هر فرد آگاه به مقدمات حقوق بین‌الملل می‌داند که دادگاه کانادایی هیچ صلاحیتی در مورد اتفاقی که خارج از حوزه قضایی آن رخ داده، ندارد.  خطیب‌زاده بار دیگر به غیبت کانادا در روند مذاکرات اشاره و تاکید کرد: این پرونده در دو مسیر مذاکرات با دولت اوکراین و رسیدگی قضایی در داخل ایران به صورت همزمان با دقت و جدیت در حال پیگیری است.

کانادا زمانی که اطلاعات بازخوانی جعبه سیاه هواپیما منتشر شد نیز ایران را متهم کرد به اینکه اطلاعات را محدود و دستچین شده نشر داده و در بیانیه‌ای گزارش ایران را «نمایش مضحکی از پنهان‌کاری و دروغگویی دوباره» خواند.

کانادا با انگیزه‌های سیاسی پرداخت خسارت را مطول ‌می‌کند

همزمان با اینکه اینگونه اقدامات و اتهام‌زنی‌های کانادا ادامه داد، محسن بهاروند، معاون وزیر خارجه که هدایت مذاکرات درباره هواپیمای اوکراینی را بر عهده دارد، دیروز در گفت‌وگویی درباره اینکه روند مذاکرات درباره سانحه مذکور چقدر طول می‌کشد، گفت: از جانب ایران این آمادگی وجود دارد که مذاکرات خیلی سریع‌تر انجام و جمع‌بندی شود. در طرف‌های مقابل بجز کانادا فکر می‌کنیم- نه با آن سرعتی که ما انتظار داریم- ولی بقیه کشورها هم بعد از طی مراحلی آمادگی دارند که مذاکرات با سرعت بیشتری پیش برود.

او همچنین به عدم تمایل کانادا برای پرداخت هرچه سریع‌تر غرامت‌ها اشاره کرد. زمانی که سانحه مربوط به هواپیمای اوکراینی رخ داد، دولت کانادا، اعلام کرد که در حمایت از خانواده‌های کشته‌شدگان، 25 هزار دلار در اختیار آنها گذاشته تا از آن برای انجام سفر به منظور سوگواری استفاده کنند. سپس تاکید کرد که این مبلغ غرامت یا خسارت نیست و دولت تلاش می‌کند غرامت این حادثه را از ایران بگیرد و به خانواده‌های قربانیان بدهد.

حالا اما محسن بهاروند می‌گوید: متاسفانه در این دور از مذاکرات طرف اوکراینی آمادگی ورود به این بحث را نداشت و کشوری مثل کانادا با انگیزه‌های سیاسی و یکجانبه خودش مایل نیست که خسارت خانواده‌ها پرداخت شود تا این موضوع مطول شود.

او در پاسخ به این پرسش که‌ آیا در زمینه خسارت به عدد و رقم مشخصی رسیده‌اید، گفت: هنوز به عدد و رقمی درباره خسارت و غرامت‌ها نرسیده‌ایم، ولی می‌توانیم در مورد معیار صحبت کنیم. معیار پرداخت برای ایران اسناد بین‌المللی و کنوانسیون‌هایی است که ما عضو هستیم- با در نظر گرفتن عرف و رویه بین‌المللی - به نحوی که پرداخت به خانواده‌های جانباختگان حتی‌الامکان «منصفانه» باشد.

زیر سایه توهین و فشار مذاکره نمی‌کنیم

معاون وزیر امور خارجه با تاکید بر اینکه رویکرد یکجانبه‌گرایی کانادا برای ما قابل‌قبول نیست، ادامه داده: طرف کانادایی هر وقت نیاز به اطلاعاتی دارند از ما درخواست مذاکره می‌کنند، ولی به محض اینکه از ما جدا می‌شوند کارهای یک‌جانبه خود را پیگیری می‌کنند. تا زمانی که این رفتار وجود دارد و تا زمانی که کانادا قوانین بین‌المللی را رعایت نکند، من به عنوان مسئول تیم مذاکره‌کننده فکر نمی‌کنم همکاری یا مذاکره‌ای با آنها داشته باشیم.

او با اشاره به اینکه اتفاقاتی از این دست که برای هواپیمای اوکراینی افتاده، چندین بار در نقاط دیگر جهان پیش آمده است، گفت: سابقه، رویه و قوانین خیلی مفصل و جزئی و کافی در چنین حوادثی وجود دارد که بر اساس همان آمادگی کامل داریم که با همه مذاکره ‌کنیم ولی اگر کشوری بخواهد با کارهای یکجانبه یا تبلیغات و یا فشار آوردن یا توهین با ما برخورد کند، مطمئناً ما به هیچ وجه حاضر نیستیم که با آن صحبتی داشته باشیم.

بدین ترتیب به نظر می‌رسد سایه روابط نامطلوب دیپلماتیک میان ایران و کانادا بر پرونده هواپیمای اوکراینی، سایه خود را گسترده است. کانادا سال 1359 پس از تسخیر لانه جاسوسی آمریکا، روابط سیاسی خود با ایران را قطع کرد. 10 سال بعد، یعنی در سال 69 این روابط از سر گرفته شد. اما مجددا در سال 91 به دنبال حمله‌ای که به سفارت انگلیس در ایران شد، کانادا به بهانه عدم امنیت دیپلمات‌هایش، روابط خود را با ایران به طور کامل قطع کرد که تا امروز ادامه دارد. نمونه‌های دیگر از تیرگی روابط دو کشور در طول سال‌های گذشته بسیار است و حالا به نظر می‌رسد «هواپیمای اوکراینی» نیز به این لیست اضافه شده است.