در ورای سپر چینی نه چندان مطمئن

محبوبه ولی

بازار دیروز واکنشی جدی به خبر تحریم 18 بانک ایرانی نشان داد. پنجشنبه اعلام شد که آمریکا 18 بانک ایرانی از جمله بانک‌های مسکن، شهر، سامان، سرمایه، پاسارگاد، رفاه کارگران، کشاورزی، اقتصاد نوین، قرض‌الحسنه رسالت، حکمت ایرانیان، سرمایه، توسعه تعاون، گردشگری، سرمایه امین، کارآفرین، تعاون منطقه‌ای اسلامی، قرض‌الحسنه مهر ایران و خاورمیانه را تحریم کرده و صبح شنبه یعنی صبح دیروز دلار و طلا از شوک این خبر به شدت صعود کردند.

جروزالم پست دیروز از قول مایک پمپئو، وزیر خارجه دولت ترامپ نوشت: «تا زمانی که ایران رفتار خود را تغییر ندهد، ایالات متحده به اعمال فشار علیه تهران ادامه خواهد داد.»

آمریکا فقط بقال‌های ما را تحریم نکرده

به نظر می‌رسد این فشارها تا زمان برگزاری انتخابات آمریکا، مدام سخت‌تر خواهند شد. در این میان گروهی مانند محمدجواد ظریف معتقدند که ترامپ با این تحریم‌ها بازار غذا و داروی ایران را نشانه رفته و قصد دارد امکان تبادل این اقلام را نیز برای ایران مسدود کند. برخی دیگر اما تاکید می‌کنند که این تحریم‌ها صرفا جنبه سیاسی و تبلیغاتی دارد، نه عملیاتی.

یکی از اعضای گروه دوم، شریف نظام مافی، رئیس اتاق بازرگانی ایران و سوئیس است که در این باره گفته است: البته سیستم بانکی ما پیش از این قفل شده بود و عملا به دلیل تحریم و FATF ارتباط آنچنانی با دنیای خارج نداشت بنابراین اعلام اخیر تأثیر آنچنانی هم نخواهد داشت.

او با بیان اینکه در واقع آمریکا فقط بقال‌های کشور را تحریم نکرده، افزوده است: باید توجه داشت که 25 روز تا انتخابات آمریکا باقی مانده است از همین روی  بعید می‌دانم در این بازه زمانی دولت ترامپ مانع این مبادلات شود.

سفر ظریف به چین با هدف روان‌سازی تجارت

اما به هر حال بازار دیروز با واکنشی که به خبر تحریم‌های جدید نشان داد، تکلیف را روشن و اثبات کرد که بی‌اعتنا به نظرات کارشناسی، راه خودش را می‌رود.

در این بحبوحه فشار اقتصادی که با تحریم‌های اخیر سخت‌تر خواهد شد، ظریف جمعه راهی پکن شد. ایران پس از خروج آمریکا از برجام و اعمال تحریم‌های تازه و ناامیدی از اروپایی‌ها، سیاست چرخش به شرق را پیش گرفته و مدام در حال نشر و تبلیغ آن است؛ از مانور نظامی مشترک چین و روسیه در آب‌های اقیانوس هند گرفته تا خبر قرارداد بلندمدت 25 ساله ایران با چین.

در سفر اخیر ظریف به پکن هم آنطور که دستیار او در امور آسیا و اقیانوسیه گفته، قرار است وزیر خارجه کشورمان با همتای چینی خود، روان‌سازی تجارت بین دو کشور، اسناد اقتصادی، گمرکی و گسترش روابط بهداشتی را پی بگیرد.

کاهش قابل توجه صادرات ایران به چین

رسانه‌ها در باب سفر او تیتر زده‌اند: «سپر چینی در برابر تحریم آمریکایی!» اما آیا به واقع می‌توان به این سپر چینی اعتماد کرد یا اینکه این سپر به نازکی و شکنندگی چینی خواهد بود؟

نگاهی به داده‌های آماری بده-بستان اقتصادی چین با ایران و آمریکا، تجربه همکاری با چین و همینطور نظرات کارشناسان و تحلیلگران باعث می‌شود که پاسخ به این سوال بسیار محتاطانه باشد.

حجم قرارداد 25 ساله ایران و چین 450 میلیارد دلار تخمین زده می‌شود. در مقابل اما برخی به وابستگی‌های اقتصاد چین به آمریکا اشاره کرده و تاکید می‌کنند که شرکت‌های چینی ریسک ارتباط با ایران را نخواهند پذیرفت

علی‌رغم تبلیغات گسترده از سوی چین و ایران در خصوص ضرورت همکاری اقتصادی دو کشور، صادرات ایران به چین در هفت ماهه اول سال 2020 نسبت به مدت مشابه سال قبل، بیش از 61 درصد کاهش داشته است و ایران در سال جاری با صادرات سه و نیم میلیارد دلاری به چین در رتبه چهل و پنجم صادرکنندگان به چین قرار دارد.

بدین ترتیب به نظر می‌رسد، در هیاهوی تبلیغات افزایش مراودات تجاری با پکن، نه تنها این مراودات افزایش نیافته، بلکه کاهش قابل‌ملاحظه‌ای نیز پیدا کرده است. در مقابل آمریکا با صادرات نزدیک به 70 میلیارد دلار کالا به چین، رتبه چهارم را در میان صادرکنندگان به چین در دست دارد.

حتی صادرات عربستان به چین نیز نزدیک به 23 میلیارد دلار و بسیار بیشتر از ایران است؛ همینطور صادرات عراق، کویت، امارات، عمان، قطر و ترکمنستان که همسایگان ایران هستند نیز از 12 تا چهار میلیارد دلار متغیر و بیشتر از میزان صادرات ایران به چین است.

بر این اساس می‌توان دید که ایران دست چندانی در بازار چین ندارد. درباره سرمایه‌گذاری چین در ایران نیز کارشناسان تاکید می‌کنند که موانع بسیاری بر سر این راه وجود دارد.

چین ریسک ارتباط با ایران را نمی‌پذیرد

حجم قرارداد 25 ساله میان ایران و چین از سوی مجله اکونومیست 280 تا 400 میلیارد دلار نوشته شده است. برخی هم آن را 450 میلیارد دلار تخمین می‌زنند. در مقابل اما برخی به وابستگی‌های اقتصاد چین به آمریکا اشاره کرده و تاکید می‌کنند که شرکت‌های چینی ریسک ارتباط با ایران را نخواهند پذیرفت.

چندی پیش که موضوع همکاری چینی‌ها با ایران در حوزه خودروسازی مطرح شده بود، فربد زاوه، کارشناس صنعت خودرو در این خصوص به خط اعتباری چین با آمریکا اشاره کرده و گفته بود: چین به دلیل این خط اعتباری به هیچ عنوان این ریسک را نمی‌پذیرد که با ایران ارتباطی برقرار کند، زیرا قطعا به ضررش خواهد بود.

او توضیح داده بود: چین در حال حاضر ۷۰۰ میلیارد دلار تبادل تجاری با آمریکا دارد؛ در واقع شرکت‌های آن‌ها نیازمند خطوط دلاری با این کشور هستند و اگر دقت کنید پژو از ایران رفت تنها به خاطر اینکه آمریکا با ایران مشکل دارد.

بهزاد شاهنده، استاد مسائل شرق آسیا دانشگاه تهران نیز در اظهارنظری مشابه معتقد است که پکن در برخورد با آمریکا محتاط عمل می‌کند و در مناسبات خود بیشتر جانب احتیاط را خواهد گرفت و در ارتباط با طرح جامع همکاری با ایران، همکاری تمام‌عیار با ایران را در راستای منافع ملی خود تعدیل می‌کند.

او توضیح داده که با توجه به شرایط موجود، چین در روابط خود با ایران ملاحظاتی را مدنظر خواهد داشت و در مواردی مثل گذشته از ایران فاصله مطمئن خواهد گرفت.

صادرات عربستان به چین نزدیک به 23 میلیارد دلار و بسیار بیشتر از ایران است؛ همینطور صادرات عراق، کویت، امارات، عمان، قطر و ترکمنستان که همسایگان ایران هستند

امنیت سرمایه‌گذاری در ایران یکی از مواردی است که منجر به فاصله مطمئن چین از ایران خواهد شد. از سوی دیگر انتخابات در آمریکا نیز برای چین بسیار مهم است و پکن اتخاذ هر رویکردی را موکول به زمان مشخص شدن نتیجه انتخابات خواهد کرد.

مشکل بزرگ دیگر مانع FATF و قرار داشتن ایران در لیست سیاه این نهاد مالی است که نه تنها تجارت با چین، بلکه مراودات مالی با هر کشوری را دشوار می‌کند.

بدین ترتیب به نظر می‌رسد که چین و قرارداد 25 ساله با آن، سپر چندان مطمئنی در برابر موج تحریم‌های آمریکایی باشد. با این حال از سوی دیگر تردیدی نیست که حاکمیت ناگزیر از اتخاذ سیاست چرخش به شرق شده و باید گفت که برای حصول نتیجه از این سیاست، با توجه به موانع موجود، راه سختی در پیش است.