دو دست روی دو ماشه

محبوبه ولی

بیشتر چیزی شبیه به دوئل است؛ دونالد ترامپ سعی دارد دست خود را به ماشه برساند و آن را بچکاند. همزمان ایران هم دستش روی ماشه است و تهدید می‌کند که به محض چکاندن ماشه در شورای امنیت، ایران هم ماشه را خواهد کشید.

ماشه‌ای که دست آمریکا روی آن است، تحریم‌های شورای امنیت علیه ایران را بازمی‌گرداند و ماشه‌ای که دست ایران روی آن است، گزینه‌های متعددی پیش‌رو دارد؛ از خروج از ان‌پی‌تی گرفته و محدود کردن نظارت آژانس بین‌المللی انرژی اتمی تا افزایش سطح غنی‌سازی به 190 هزار سو.

ایران هنوز دقیقا اعلام نکرده که کدام یک از این ماشه‌ها را خواهد چکاند؛ شاید هم همه آنها را همزمان بچکاند، اما به هر حال آمادگی برای این دوئل در حال حاضر نقل محافل سیاسی در ایران است. هرچند که تمام پیش‌بینی‌ها حکایت از شکست دوباره آمریکا دارد.

کمیسیون امنیت ملی می‌گوید: در صورت فعال شدن غیرقانونی مکانیزم ماشه، سازمان انرژی اتمی می‌بایست ضمن بازگرداندن کلیه فعالیت هسته‌ای به سطح پیش از سال ۹۴، به سرعت جهت تأمین نیاز کشور برای تأمین ۱۹۰ هزار سو غنی‌سازی، اقدام کند

جمعه گذشته پیش‌نویس قطعنامه آمریکا برای تمدید تحریم تسلیحاتی ایران که اکتبر منقضی می‌شود، به طور مفتضحانه‌ای شکست خورد؛ به طوری که از 15 عضو شورای امنیت دو عضو به آن رأی منفی و 11 عضو رأی ممتنع دادند. دومینیکن و آمریکا نیز تنها کشورهایی بودند که به آن پیش‌نویس رأی مثبت دادند.

پس از این شکست بی‌سابقه، دونالد ترامپ با این جمله که «هفته آینده خواهید دید»، خط و نشان کشید که هفته آتی مکانیزم ماشه را علیه ایران فعال خواهد کرد.

چین، روسیه و حتی اتحادیه اروپا بلافاصله بیانیه‌هایی داده و تاکید کردند که آمریکا به دلیل خروج از برجام حق استفاده از مکانیزم‌های پیش‌بینی شده در این توافق را ندارد.

روسیه در حال رایزنی است

از سوی دیگر اما برخی دیپلمات‌ها خبر می‌دهند که آمریکا در تدارک حقه‌های حقوقی است تا اثبات کند که همچنان یکی از اعضای برجام است و می‌تواند تحریم‌های پیش از برجام علیه ایران را بازگرداند.

همزمان با تلاش‌های آمریکا، دیگر اعضای برجام مشغول رایزنی با یکدیگر برای نیفتادن در حقه حقوقی ترامپ هستند. روسیه که رئیس‌جمهوری اخیرا پیشنهاد برگزاری نشستی آنلاین میان ایران و 5+1 را داده است، دیروز خبر داد که سرگئی لاوروف، وزیر خارجه روسیه و هایکو ماس، وزیر خارجه آلمان طی تماسی تلفنی با محوریت پیشنهاد پوتین برای برگزاری نشست در مورد ایران و خلیج فارس، با یکدیگر صحبت کرده‌اند.  

آنطور که وزارت خارجه روسیه گزارش داده، لاوروف در این مکالمه بر پایبندی به قطعنامه ۲۲۳۱ که مبنای حقوقی بین‌المللی برای توافق هسته‌ای ایران است، تاکید کرده و گفته است که «امضای برجام دستاورد مهم سیاسی و دیپلماتیک بود که هدف از آن تقویت نظام، منع اشاعه هسته‌ای و ارتقای امنیت منطقه بوده است.»

از اظهارات دیپلمات‌های اروپایی در جلسه روز جمعه شورای امنیت نیز چنین برمی‌آید که حفظ برجام برای اروپایی‌ها بسیار مهم است؛ در حالی که فعال شدن مکانیزم ماشه علیه ایران به معنی مرگ برجام است.

ماشه «190 هزار سو»

از این رو ناظران سیاسی صریحا بیان می‌کنند که آمریکا در هفته پیش‌رو نیز مانند جمعه گذشته نخواهد توانست همراهی چین، روسیه و شرکای اروپایی برجام را جلب کند.

اما از آن جایی که فرض محال، محال نیست، ایران در عین حال این احتمال ضعیف را در نظر دارد که به هر دلیل نامعلومی، آمریکا بتواند از سدهای مقابلش عبور کند و تحریم‌ها را باز گرداند. برای چنین وضعیتی گزینه‌های متعددی مطرح شده است.

روز گذشته کمیسیون امنیت ملی و سیاست خارجی مجلس طی بیانیه‌ای تاکید کرد:  «در صورت فعال شدن غیرقانونی مکانیزم ماشه، سازمان انرژی اتمی می‌بایست ضمن بازگرداندن کلیه فعالیت هسته‌ای به سطح پیش از سال ۹۴، با بهره‌گیری از سانتریفیوژهای نسل IR4، IR6، IR8 به سرعت جهت تأمین نیاز کشور برای تأمین ۱۹۰ هزار سو غنی‌سازی، اقدام کند. همچنین در عملیاتی کردن ساخت پیشران هسته‌ای در جهت تجهیز ناوگان‌های دریایی کشورمان تسریع نماید.»

گذشته از این، علی خضریان، سخنگوی کمیسیون اصل ۹۰ مجلس هم دو روز پیش از ارائه طرح دو فوریتی مجلس برای خروج خودکار از برجام در صورت فعال شدن مکانیزم ماشه خبر داد.

دست رد به سینه NPT و آژانس

گزینه دیگر خروج از NPT است که به‌رغم هزینه‌هایی که دارد، قبلا به آن اشاره شده است. زمستان پارسال وقتی سه کشور انگلیس، فرانسه و آلمان تهدید کردند که مکانیزم ماشه را علیه ایران فعال می‌کنند، محمدجواد ظریف اعلام کرد که در این صورت ایران از این پیمان خارج خواهد شد که البته مدت کوتاهی بعد اروپایی‌ها تهدید خود را پس گرفتند.

کارشناسان تاکید می‌کنند که مطابق NPT، اگر حقوق کشوری در این پیمان رعایت نشود و برای دستیابی آن کشور به تکنولوژی‌های صلح‌آمیز اتمی موانعی ایجاد شود دلیلی ندارد که آن کشور تعهدی به غربی‌ها و اعضای NPT داشته باشد، از این رو ایران در صورت بازگرداندن تحریم‌های شورای امنیت علیه آن، حق خروج از این پیمان را دارد.

تنزل سطح همکاری‌ها با آژانس بین‌المللی انرژی اتمی نیز گزینه دیگری است که ایران می‌تواند در پیش گیرد. آنچنانکه برخی تاکید می‌کنند حسن روحانی سال گذشته در نامه‌ای، سران 1+4 را تهدید کرده بود که در صورت  تمدید تحریم تسلیحاتی ایران، کشورمان همکاری با آژانس را تعلیق خواهد کرد.

ایران این احتمال ضعیف را در نظر دارد که به هر دلیل نامعلومی، آمریکا بتواند از سدهای مقابلش عبور کند و تحریم‌ها را بازگرداند و برای چنین وضعیتی گزینه‌های متعددی مطرح شده است

فرصت کوتاه ترامپ

حال باید دید آیا سرنوشت تقلای آمریکا در هفته آینده نیز به سرنوشت تلاش بی‌ثمر هفته گذشته‌اش خواهد انجامید یا اینکه بالاخره راهی پیدا خواهد کرد. اگر ماشه چکانده شود و دوئلی رخ دهد، قربانی این دوئل برجام خواهد بود؛ چراکه با شلیک دو طرف نابود خواهد شد.

در غیر این صورت اما ایران یک پیروزی دیگر را تجربه خواهد کرد؛ پیروزی‌ای که برای ترامپ گران خواهد بود. فرآیند اسنپ بک حدود دو ماه طول می‌کشد و با 13 آبان موعد برگزاری انتخابات ریاست‌جمهوری آمریکا مصادف خواهد شد. آمریکا فرصت زیادی برای بازگرداندن تحریم‌ها علیه ایران ندارد و اگر نتواند به زودی ماشه را بچکاند، با یک ناکامی دیگر وارد رقابت‌های انتخاباتی خواهد شد.