گزارش‌های «توسعه ایرانی» از رویارویی ترکیه با ایران و روسیه بر سر ادلب؛ و شروع درگیری نظامی آنکارا و مسکو در سوریه
مثلث شکسته//خودزنی در ادلب!
محبوبه ولی
مثلث ایران، ترکیه و روسیه سه سال است که برای پیدا کردن سازوکاری جهت خروج سوریه از بحران شکل گرفته است. این سه کشور در جریان رسیدگی به پرونده امنیتی و نظامی سوریه، اواخر اسفند 95، مبتکر مذاکرات آستانه شدند تا طی آن راهکاری سیاسی برای سوریه پیدا کنند.
طی این مدت بارها مذاکرات متعددی داشته‌اند؛ آذر 96 در سوچی روسیه، فروردین 97 در آنکار، شهریور 97 در تهران، بهمن 97 دوباره در سوچی روسیه و تیرماه امسال نیز در استانبول؛ در تمام این مذاکرات ولادیمیر پوتین، رجب طیب اردوغان و حسن روحانی دست در دست یکدیگر جلوی دوربین‌ها حاضر شده و بر ضرورت یافتن یک راهکار سیاسی و نه نظامی برای غلبه بر بحران سوریه تاکید می‌کردند.
اما حالا با بالا گرفتن آتش جنگ میان ارتش ترکیه و نیروهای سوری در ادلب به نظر می‌رسد تلاش‌ها برای اجتناب از اقدام نظامی نتیجه‌ای نداشته است؛ تا جایی که حتی اضلاع مثلث ایران، ترکیه و روسیه در ادلب رودرروی یکدیگر قرار گرفته‌اند.
ادلب؛ در آرزوی صلح
ادلب در سال 2011 یکی از اولین شهرهای معترض علیه بشار اسد بود. به دنبال آن مدت کوتاهی پس از شروع جنگ، این شهر در اختیار مخالفان اسد قرار گرفت. در مارس 2012 اما ارتش سوریه، ادلب را از کنترل مخالفان خارج کرد. در مارس 2015 شهر مجددا از دست ارتش اسد خارج شد و به دست «جیش الفتح» افتاد. دو سال بعد نیروهای تحریر الشام هم نیروهای احرارالشام را از ادلب خارج و شهر را به تصرف خود درآوردند.
در تمام این سال‌ها ادلب به طور مداوم میان مخالفان و موافقان اسد و گروه‌های نظامی مختلف دست به دست می‌شود و هر چند وقت یک بار صحنه درگیری‌های خونین است. مذاکرات مکرر آستانه نیز نتوانسته یک آرامش و صلح پایدار در ادلب ایجاد کند.
جنگ چگونه شکل گرفت
انتهای بهمن، ترکیه و روسیه دور سوم مذاکرات خود بر سر ادلب را آغاز کردند، اما این مذاکرات پیش از آنکه به پایان برسد، متوقف شد و هیأت ترکیه‌ای دست خالی به آنکارا بازگشت.
روسیه برقراری امنیت و ثبات بلندمدت در ادلب را منوط به «پایبندی به حاکمیت سوریه و استقلال، وحدت و تمامیت ارضی» آن دانست اما ترکیه سرسختانه مخالفت و اعلام کرد که حاضر به خروج نیروهای خود از ادلب نیست. سخنگوی ریاست جمهوری ترکیه تاکید کرد: در صورتی که نیروهای ارتش ترکیه در ادلب هدف هرگونه حمله‌ای قرار بگیرند، این ارتش به شدیدترین شکل ممکن پاسخ خواهد داد. به فاصله چند روز رسانه‌های ترکیه خبر دادند که معارضین سوری با حمایت‌های آنکارا توانسته‌اند یک بار دیگر، کنترل شهر سراقب در نزدیکی ادلب را در اختیار بگیرند. این اقدام منجر به واکنش نظامی روسیه شد.
اردوغان به دولت اسد تا پایان فوریه (فردا) مهلت داده و گفته است که «ترکیه مصمم است تا نظامیان سوری را تا این تاریخ، به پشت پایگاه‌های دیدبانی ترکیه بازگرداند.»
سوریه اما عقب ننشست و اردوغان روز پنجشنبه از کشته شدن سه سرباز ترک در حمله‌ای هوایی در ادلب خبر داد و وزرت دفاع ترکیه نیز گفت که در واکنش به این حادثه اهداف رژیم سوریه را گلوله‌باران کرده است. اکنون جنگ در ادلب به وضعیت قرمز رسیده و سازمان ملل هشدار داده که «نبردی تمام عیار برای گرفتن ادلب می‌تواند حمام خون به راه اندازد.»
موضع ترکیه به دو ضلع دیگر مذاکرات آستانه یعنی ایران و روسیه، موضع مثبتی نیست و آنها را متهم به نقض توافقنامه سوچی می‌کند. همچنین نسبت به آنچه حمایت ایران از نیروهای شبه‌نظامی اعلام می‌کند، معترض است
ترکیه؛ رودرو با ایران و روسیه
شمار کشتگان این جنگ رو به افزایش است. روز گذشته «دیده‌بان حقوق بشر سوریه»، وابسته به معارضان سوری مدعی شد که ۳۴ سرباز ترکیه در استان ادلب کشته شده‌اند. استاندار «هاتای» در ترکیه که با «ادلب» هم‌مرز است نیز کشته شدن ۳۳ سرباز را تأیید کرده است. در این میان موضع ترکیه نسبت به دو ضلع دیگر مذاکرات آستانه یعنی ایران و روسیه، موضع مثبتی نیست. ترکیه با اشاره به حمایت ایران و روسیه از اسد، این دو را متهم به نقض توافقنامه سوچی می‌کند و نسبت به آنچه حمایت ایران از نیروهای شبه نظامی اعلام می‌کند، معترض است.
وزارت دفاع روسیه نیز روز پنجشنبه ترکیه را متهم کرد که با حمایت از شورشیان توافق صلح ادلب را نقض کرده است.
ایران چه می‌گوید؟
ایران اما در این بین سعی کرده است همچنان درهای مذاکره و دیپلماسی را باز نگه دارد. روز گذشته وزارت امور خارجه ایران بیانیه‌ای صادر کرد که حاوی پیام «گفتگو» بود. در این بیانیه آمده است: «جمهوری اسلامی ایران با توجه به تصمیم قبلی سران روند آستانه مبنی بر برگزاری این نشست در کشورمان، بر تداوم تلاش‌های خود جهت برگزاری آن در شرایط حساس کنونی تاکید دارد و معتقد است این نشست می‌تواند در تداوم توافقات پیشین این روند مبنی بر مبارزه با تروریسم، اجتناب از هرگونه آسیب به غیر نظامیان و حل و فصل سیاسی اختلافات گام موثری بردارد.»
این بیانیه همچنین با تاکید بر اینکه جمهوری اسلامی ایران از نزدیک و با حساسیت در حال رصد و پیگیری تحولات میدانی و پیامدهای منطقه‌ای جاری در ادلب است، اقدامات طرف‌های ثالث را در این غائله محکوم و در این باره به ایالات متحده آمریکا اشاره کرده و افزوده است که «آمریکا به صورت غیرمسئولانه‌ای همواره به دنبال بروز تنش در منطقه بوده و هدف از حضور خود در سوریه را نیز غارت منابع نفتی این کشور اعلام کرده است.»
ترکیه به دنبال «طرف‌های ثالث»
با توجه به مذاکرات روزهای اخیر اردوغان با آمریکایی‌ها و اروپایی‌ها، می‌توان گفت که نگرانی ایران و روسیه از مداخله طرف‌های ثالث در ماجرای ادلب بیراه نیست.
دست نیاز اردوغان به سوی آمریکا و اروپا و حتی تهدید آنان، این گمان را تقویت کرده که ترکیه اگر از حمایت‌های آمریکا و اروپا اطمینان حاصل کند، این جنگ را پیش خواهد برد. طی چند روز گذشته تماس‌های تلفنی بسیاری میان مقامات ترکیه و آمریکا صورت گرفته است.
خلوصی آکار، وزیر دفاع ترکیه پس از تحولات ادلب، در گفتگوی تلفنی با مارک اسپر وزیر دفاع آمریکا، خواهان موضع‌گیری واشنگتن در مورد کشته شدن نظامیان ترکیه در ادلب شد.
چاووش اوغلو، وزیر امور خارجه نیز پس از انتشار خبر کشته شدن 33 نظامی ترکیه در ادلب، در تماسی تلفنی با استولتنبرگ دبیرکل ناتو، خواهان توجه ناتو به تحولات ادلب و شرایط دشوار ترکیه شد.
منابع خارجی اعلام کردند که «سرگرد کارلا گلاسون سخنگوی، وزارت دفاع آمریکا در طی این مذاکرات اعلام کرده است: حمایت روسیه و ایران از نیروهای اسد و کشته شدن نظامیان ترکیه در ادلب مورد بررسی قرار گرفته و همچنان که پرزیدنت ترامپ اعلام کرده، آمریکا در کنار ترکیه است.»
این اعلام حمایت اما در حالی است که ژنرال مارک میلی رئیس ستاد کل نیروهای مسلح آمریکا اعلام کرده که واشنگتن قصد ندارد یک بار دیگر نظامیان خود را در مرز سوریه و ترکیه مستقر کند.
فشار با اهرم «مهاجران»
گرچه آمریکا اعلام کرده که «پرزیدنت ترامپ در کنار ترکیه است»، اما باید دید که این همراهی عملی است یا اینکه صرفا کارکرد سیاسی دارد و قرار نیست اقدامی عملی صورت پذیرد.
وزارت دفاع روسیه، ترکیه را متهم کرد که با حمایت از شورشیان توافق صلح ادلب را نقض کرده است. ایران اما در این بین روز گذشته با صدور بیانیه‌ای نشان داد که سعی می‌کند همچنان درهای مذاکره و دیپلماسی را باز نگه دارد
به نظر می‌رسد اردوغان نیز نسبت به این موضوع تردید دارد. از این رو به فشار روی آورده است. ترکیه که مملو از مهاجران سوری است، طی روزهای اخیر مرزهای خود به سوی اروپا را باز کرده تا سیل مهاجران را به سوی اروپا گسیل کند. عمر چلیک، سخنگوی حزب عدالت و توسعه ترکیه در پی این اقدام اعلام کرد که سیاست مهاجرتی ما تغییر نکرده اما در وضعیت جدید قادر به نگهداری مهاجران نیستیم.
او ادامه داد: «اتحادیه اروپا باید در این روند از ترکیه پشتیبانی کند و اقدام عملی انجام دهد. حمله به ترکیه حمله به ناتو نیز محسوب می‌شود.»
ترک‌ها همچنین سیستم موشکی پاتریوت را نیز از آمریکا و ناتو درخواست کرده‌اند اما پاسخی به این درخواست داده نشد. حال باید دید فشارهای ترکیه به اروپا و آمریکا به کجا خواهد کشید. نتیجه این روند قطعا بر مناسبات ایران و ترکیه و به دنبال آن معادلات منطقه‌ای اثر خواهد داشت؛ به طوری که حتی ممکن است پای ایران به صورت جدی‌تری به میانه این جنگ کشیده شود؛ هرچند که ایران سعی می‌کند با ازسرگیری مذاکرات آستانه، آن مثلث شکسته را ترمیم کند و مانع از چنین فرجامی شود.
فرشاد گلزاری
از یک ماه گذشته تاکنون اخبار بسیاری در مورد وضعیت ادلب از سوی رسانه‌های منتسب به بازیگران دخیل در این پرونده منتشر شده است. خبرگزاری‌های ترکیه به صورت مداوم سوریه و روسیه را تهدید و حتی اعلام می‌کنند که اگر قرار باشد اقدام نظامی علیه تروریست‌های مستقر در این منطقه صورت بگیرد، بدون فوت وقت به آن پاسخ می‌دهند. رسانه‌های روس هم به صورت مداوم اظهارنظرهای مربوط به شخصیت‌های سیاسی و نظامی کشورشان را منتشر می‌کنند و در برخی روزها شاهد آن هستیم که اخبار ضد و نقیض در مورد نقل و انتقال متعدد نظامیان و تسلیحات آنها از سوی رسانه‌های روسیه بر خروجی قرار می‌گیرد. از سوی دیگر مطبوعات، شبکه‌های تلویزیونی و خبرگزاری‌های سوریه هم تمرکز خود را بر اخبار مربوط به پیشروی ارتش این کشور در حومه حلب و ادلب قرار داده‌اند و همه این کنشگری‌ها نشان می‌دهد که تعداد زیادی از خبرهای درست و غلط همانند یک بمب در فضای مجازی منفجر می‌شود اما هیچکس نمی‌داندکه آیا این اخبار درست است یا فقط یک سناریوی فریب برای افکار عمومی به حساب می‌آید؟ این روند تا سحرگاه روز گذشته (جمعه) ادامه داشت تا اینکه اخباری متفاوت از سوی خبرنگاران و آژانس‌های خبری آنها منتشر شد. برخی رسانه‌های عربی خبر داده‌اند که در یک حمله هوایی در ادلبِ سوریه، ده‌ها تن از سربازان ترکیه کشته شده‌اند؛ اما ترکیه ابتدا شمار کشته‌ها را ۹ نفر اعلام کرد و در ساعات بعد، مقام‌های ترک از افزایش این آمار به ۲۲، ۲۹ و سپس ۳۳ تن خبر دادند. المیادین به نقل از خبرنگاران خود در سوریه گزارش داد که در این حمله هوایی که در جنوب ادلب رخ داده است، دست‌کم ۳۷ سرباز ترکیه کشته و ده‌ها تن دیگر زخمی شده‌اند. مقام‌های ترکیه طی شش ساعت پس از وقوع این حمله، کشته شدن ۳۳ سرباز ترک را تأیید کردند. این خبرگزاری همچنین به نقل از منابع نزدیک به معارضان دولت سوریه مدعی شد که این حمله توسط ارتش سوریه انجام شده است. کمی بعد فرماندار آنتاکیه (منطقه‌ای در جنوب ترکیه و در نزدیکی مرز سوریه) به الجزیره گفت که شمار کشته‌شدگان این حمله به ۲۲ نفر افزایش یافته است. استاندار هاتای نیز این آمار را تأیید کرد، اما ساعتی بعد استاندار هاتای ترکیه اعلام کرد که در پی جان باختن هفت تن دیگر، شمار کشته‌شدگان حمله هوایی به محل استقرار نیروهای ترکیه در ادلب به ۲۹ نفر رسیده است. وی همچنین اعلام کرد که در حال حاضر ۳۶ تن از نیروهای ترکیه در بیمارستان‌ها تحت درمان هستند و درنهایت از افزایش شمار کشته‌شدگان ارتش ترکیه به ۳۳ نفر خبر داد. همزمان با این تحولات، برخی منابع مدعی شدند که این حملات توسط ارتش روسیه انجام شده است. این در حالیست که کمی قبل‌تر رسانه‌های روس اعلام کرده بودند که تعدادی از جنگنده‌های این کشور در منطقه ادلب، توسط نیروهای ترکیه هدف قرار گرفته‌اند، اما ساعاتی بعد خبرگزاری آناتولی ترکیه این خبر را به نقل از منابع آگاه تکذیب کرد.
پرسشی که پس از اعلام تعداد سربازان کشته شدة ترکیه در ذهن پدید می‌آید این است که اساساً نظامیان ترکیه در ادلب چه می‌کردند؟ پرسش تکمیلی این است که چرا در منطقه‌ای (ادلب) که به کلکسیون تروریست‌ها معروف است، پست‌های دیدبانی ترکیه هیچ اقدامی در قبال تروریست‌ها انجام نمی‌دهند؟
خشم اردوغان: آنکارا به دنبال انحصار توازن!
پرسشی که پس از اعلام تعداد سربازان کشته شدة ترکیه با خواندن اخبار روز گذشته در ذهن پدید می‌آید این است که اساساً نظامیان ترکیه در ادلب چه می‌کردند؟ پرسش تکمیلی این است که چرا در منطقه‌ای (ادلب) که به کلکسیون تروریست‌ها معروف است، پست‌های دیدبانی ترکیه (با وجود توافق آستانه) همچنان فعال است و این کشور هیچ اقدامی برای اجرایی کردن تعهداتش در مورد ادلب انجام نداده است؟ این پرسش‌ها را باید در کنار اظهارات اردوغان که گفته است «خون نیروهای قهرمان ترکیه بر زمین نخواهد ماند» بگذاریم و آنوقت است که مشخص می‌شود ترکیه برای چه منظور سربازان خود را قربانی یک قمار خطرناک در ادلب کرده است! واقعیت این است که آنکارا از روز اول که به هم ریختگی داخلی سوریه از سال 2010 شروع شد به دنبال ساقط شدن نظام بشار اسد بود. اینکه اسد در این بین چه جایگاهی دارد موضوع بحث ما نیست، بلکه ما به دنبال کالبدشکافی نقش ترکیه در این میان هستیم. حدود دو سال پیش حسین راغب الحسین، نماینده پارلمان سوریه اسنادی را منتشر کرد که نشان می‌داد اردوغان و اسد روابط خانوادگی بسیار نزدیکی با یکدیگر داشته‌اند، اما با شروع حرکات خزنده در سوریه، ترکیه اقدام به جلوگیری از ورود کالاهای خود به سوریه کرد و گفته می‌شد برخی از کارخانه‌های ترکیه که در خاک سوریه بود به صورت عمدی و بدون هیچ دلیل قانع‌کننده‌ای (قبل از وخیم شدن اوضاع سوریه) تخلیه و تعطیل شدند!
این اسناد به خوبی نشان می‌دهد که ترکیه از گذشته به دنبال آن بوده تا بتواند نظام حاکم بر دمشق را به نوعی خطاب قرار دهد که البته در این راستا سه عملیات نظامی (سپر فرات، شاخه زیتون و چشمه صلح) را به بهانه وجود تهدید کُردی در خاک سوریه انجام داد. در کنار این وضعیت سه میلیون آواره سوری توسط ترکیه در مرز مشترک با همسایه جنوبی (سوریه) خود اسکان داده شدند، اما باور کنید که اردوغان از اسکان این بی‌خانمان‌ها هم به عنوان یک ابزار و اهرم فشار علیه اروپایی‌ها استفاده کرد و همچنان هم در حال استفاده کردن است. اینکه دیده می‌شود ترکیه به دنبال حفظ ادلب است، بحثی نیست که فقط مربوط به زنده نگه داشتن تروریست‌ها و استفاده از آنها در لیبی باشد؛ اردوغان با شلوغ‌کاری در سوریه می‌خواهد توازن قدرت را به نفع خود تمام کند. مشکل اصلی اینجاست که او با بحران داخلی روبرو است؛ چراکه مخالفان او در پارلمان و خارج از پارلمان همگی با سناریوهای او که میلیون‌ها دلار را به هدر داده مخالف هستند.
روسیه معتقد است اگر در پرونده ادلب بازنده بیرون بیاید، به این معنی است که در پرونده سوریه شکست خورده است و از سوی دیگر معتقد است که باختن به ترکیه در ادلب به معنای مغلوب شدن در برابر آمریکاست
روسیه یا آمریکا:
ترکیه کدام را انتخاب می‌کند؟
ترکیه بارها اعلام کرده که اگر نیروهای ارتش سوریه نزدیکِ ادلب شوند بدون تردید با آنها وارد درگیری می‌شود. این موضوع دقیقاً نشان می‌دهد که اردوغان با قرار گرفتن در کنار ایران و روسیه تاحدودی منافع خود را در مناطق شمالی سوریه و ادلب به دست آورده و از سوی دیگر آمریکا را برای چنین روزی در کنار خود حفظ کرده است تا بتواند با استفاده از جایگاه هر دو طرف منافع خود را تامین کند و بدون پرداخت هزینه، سربازانش را به خانه برگرداند. اینکه ترکیه ناتو را تحریک می‌کند تا وارد پرونده ادلب شود یا اروپا را با اهرم پناهجویان تهدید می‌کند؛ همگی نشان می‌دهد که اردوغان بیش از حد هزینه پرداخت کرده اما یکبار فکر نکرده که بلندپروازی در سیاست خارجی (آن هم در منطقه‌ای پرآشوب مانند خاورمیانه) هزینه‌هایی را به همراه خواهد داشت و در شرایط فعلی درگیری مستقیم میان ترکیه و روسیه کمی بعید به نظر می‌رسد، اما باید توجه داشت که پرونده ادلب نه تنها آنکارا را از تهران و مسکو دور می‌کند بلکه می‌تواند باعث متمایل شدن ترک‌ها به سمت غرب شود؛ چراکه ترکیه عضو ناتو است و حتی ریل‌گذاری نظامی و اقتصادی آن بیش از شرق با غرب هماهنگ است. از جهتی دیگر باید متوجه باشید که روسیه معتقد است اگر در پرونده ادلب بازنده بیرون بیاید، به این معنی است که در پرونده سوریه شکست خورده است. روس‌ها معتقدند که باختن به ترکیه در ادلب به معنای مغلوب شدن در برابر آمریکاست. به همین جهت طی روزهای آینده باید شاهد درگیری‌های متراکم و نقطه‌ای باشیم که البته ترکیه توان رویارویی تمام عیار با مسکو را ندارد. به این جهت آنکارا شلوغ‌کاری خود را ادامه می‌دهد تا جامعه ملل را تحریک کند و کارت‌های بعدی خود را روی میز مذاکره بگذارد. امری که باید آن را به «خودزنی در ادلب» تشبیه کرد!
دیدگاه تان را بنویسید