۱۰روز پس از گام پنجم ایران؛
انگشت اروپا روی ماشه رفت
محبوبه ولی
بسیاری بر این باور بودند که اروپا برای به راه انداختن مکانیسم ماشه، منتظر تعیین تکلیف استیضاح دونالد ترامپ در آمریکا یا نتیجه انتخابات ریاست‌جمهوری 2020 خواهد ماند؛ اما اروپا دیروز با اعلام آغاز فرآیند مکانیسم ماشه، نشان داد که تا آن زمان صبر نکرده است.
فرانسه، انگلیس و آلمان یا همان تروئیکای اروپایی، دیروز به طور رسمی با انتشار بیانیه‌ای از آغاز روند اجرای مکانیسم ماشه با هماهنگی سرویس روابط خارجی اتحادیه اروپا، خبر دادند و دلیل آغاز آن را «نقض توافق از سوی ایران» اعلام کردند.
ایران پانزدهم ماه جاری، دقیقا دو روز پس از ترور سردار قاسم سلیمانی، گام پنجم خود در کاهش تعهدات برجامی را برداشت و طی بیانیه‌ای تاکید کرد که به هیچ یک از محدودیت‌های برجام پایبند نمی‌ماند. سازمان انرژی اتمی نیز در پی این تصمیم اعلام کرد که «از این پس برنامه هسته‌ای ایران از جمله میزان اورانیوم غنی شده دیگر با هیچ محدودیت عملیاتی روبرو نخواهد بود.»
هراس از گام پنجم
گام پنجم ایران بیش از چهار گام قبلی نگران‌کننده بود، زیرا محدودیتی که ایران در این گام، خود را از قید آن رها کرد، مربوط به شمار سانتریفیوژهای فعال است.
مطابق برجام ایران تنها می‌تواند پنج هزار سانتریفیوژ نسل اول فعال داشته باشد. این میزان سانتریفیوژ توان صنعت هسته‌ای برای ساخت بمب اتم را محدود می‌کند اما اکنون با عدم تعهد ایران به این محدودیت، ایران می‌تواند تعداد بسیاری سانتریفیوژ جدید نصب و اورانیوم بیشتری را با سرعت بالاتری غنی‌سازی کند که برای ساخت بمب اتم کافی است. هرچند که ایران بارها اعلام کرده قصد ساخت بمب اتم را ندارد، اما با برداشتن گام پنجم اروپا از این موضوع ابراز نگرانی می‌کند. از سوی دیگر، اروپا هشدار می‌دهد که چنین وضعیتی، منجر به رقابت در منطقه و تلاش دیگر کشورها برای دستیابی به بمب اتم خواهد شد.
بر همین اساس تروئیکای اروپایی به‌رغم فعال کردن مکانیسم ماشه، تاکید کرده که قصدش از این کار بازگرداندن تحریم‌های شورای امنیت علیه ایران یا همان «اسنپ بک» نیست، بلکه قصدش حل اختلافات است. در بیانیه دیروز اتحادیه اروپا آمده است: «با توجه به اقدامات ایران ما هیچ انتخاب دیگری نداشتیم جز اینکه امروز نگرانی‌های خود را در رابطه با اینکه ایران دیگر به تعهدات خود در برنامه جامع اقدام مشترک (برجام) عمل نمی‌کند، نشان دهیم و طبق مکانیسم حل اختلاف، مطابق با بند 36 در برجام این مسئله را به کمیسیون مشترک ارجاع دهیم.»
یک فرآیند 65 روزه
اما مکانیسم ماشه دقیقا چگونه عمل می‌کند؟ این مکانیسم (Snapback) در راستای حل اختلاف در برجام پیش‌بینی شده و فرآیندی است که اگر یکی از طرف‌های برجام به این جمع‌بندی برسد که طرف دیگر به تعهدات ذکر شده در این توافق پایبند نیست، می‌تواند به کمیسیون مشترک شکایت کند. اگر در بازه زمانی ۳۵ روزه، موضوع شکایت آنگونه که شاکی می‌خواهد حل و بررسی نشود، شاکی می‌تواند موضوع حل نشده را به عنوان دلیلی برای توقف اجرای تعهدات برجام در نظر بگیرد. همچنین شاکی می‌تواند با آگاه‌سازی شورای امنیت سازمان ملل درباره حل نشدن موضوع شکایت، عدم اجرای چشمگیر آن را متضمن شود. پس از آن، شورای امنیت نیز ۳۰ روز فرصت دارد تا درباره استمرار تعلیق تحریم‌ها یا بازگرداندن آن‌ها قطعنامه صادر کند. اگر در این مدت، شورای امنیت نتواند در این خصوص قطعنامه صادر کند، تمام تحریم‌های شورای امنیت سازمان ملل که قبل از برجام برقرار شده بودند، به طور اتوماتیک بازمی‌گردند. به این ساز و کار، مکانیسم ماشه (Snapback) یا بازگشت سریع تحریم‌ها هم می‌گویند. نکته مهم این سازوکار، این است که بازگشت تحریم‌ها، قابل وتو نیست.
طبق مکانیسم ماسه اگر شورای امنیت نتواند در خصوص اختلاف طرفین برجام، قطعنامه صادر کند، تمام تحریم‌های شورای امنیت سازمان ملل که قبل از برجام برقرار شده بودند، به طور اتوماتیک بازمی‌گردند و نکته مهمتر اینکه بازگشت این تحریم‌ها، قابل وتو نیست
توافق ترامپ، جایگزین برجام شود
در آن 65 روزی که فرآیند مکانیسم ماشه طی می‌شود، اروپا سعی خواهد کرد که ایران را دوباره پایبند به برجام کند و ایران نیز مانند تمام روزهای دو سال اخیر تاکید خواهد کرد که به‌رغم پایبندی به برجام، هیچ برخورداری از امتیازات اقتصادی آن نداشته است. اروپا در این مدت نشان داده که توانایی و عزم مقابله با تحریم‌های آمریکا علیه ایران را نداشته است.
بنابراین نتیجه چه خواهد بود؟ چه تغییری حاصل می‌شود که بتواند دو طرف را به یک نقطه مشترک برساند؟ آیا اروپا ایران را مجبور به مذاکره مجدد به آمریکا خواهد کرد؟
بوریس جانسون، نخست وزیر انگلیس دیروز در گفتگو با بخش صبحگاهی شبکه بی‌بی‌سی، گفت: «نکته من به دوستان آمریکایی‌مان این است باید از یک راهی مانع دستیابی ایران به سلاح هسته‌ای بشویم و این همان کاری است که برجام انجام می‌دهد. اما اگر بخواهیم آن را کنار بگذاریم به یک جایگزین نیاز داریم.»
او پیشنهاد توافق جدید با ترامپ را مطرح کرد و افزود: توافق برجام به دلیل آنچه طرف آمریکایی ناقص می‌داند بایستی با توافق ترامپ جایگزین شود. به نظر من این بهترین راه حل، برای حرکت به جلو است. رئیس‌جمهوری ترامپ در توافق کردن مهارت دارد؛ پس باید با همکاری یکدیگر برای جایگزین کردن برجام با توافق ترامپ کار کنیم.»
چنین اظهاراتی این گمان را تقویت می‌کند که اروپا قصد دارد با چماق بازگرداندن تحریم‌های شورای امنیت، ایران را به میز مذاکره مجدد با آمریکا بکشاند. در عین حال اما جوزف بورل، مسئول سیاست خارجی اتحادیه اروپا دیروز تاکید کرد که جایگزینی برای برجام وجود ندارد. وی طی بیانیه‌ای، با تایید دریافت نامه از وزرای خارجه آلمان، فرانسه و انگلیس درباره نگرانی از انجام تعهدات ایران در برجام به فعال شدن مکانیسم حل اختلافات در برجام اشاره و تصریح کرد: «با توجه به تنش‌های خطرناک فعلی در منطقه، حفظ آن اهمیت دوچندانی دارد.»
سخنگوی وزارت خارجه:
اتفاق جدیدی نیفتاده است
ایران اما پیشتر دیدگاه خود نسبت به فعال شدن مکانیسم ماشه را مطرح کرده بود. در روزهای گذشته زمانی که زمزمه این اقدام از سوی اروپا بلند شده بود، محمدجواد ظریف، وزیر امور خارجه ایران در مورد آن گفت: «مکانیسم ماشه در برجام برای (زمانی است که) خطای اولیه رخ بدهد. ایران خطای اولیه را انجام نداده است. اقداماتی که ایران انجام داده است، اول از همه در پاسخ به تخطی آمریکا و عدم توان اروپایی‌ها برای پاسخ دادن انجام گرفته و این‌ها راهکار محسوب می‌شوند. هیچ کسی نمی‌تواند از یک راهکار در پاسخ به راهکاری دیگر استفاده کند.»
عباس عراقچی، معاون وی نیز تصریح کرد: «من فکر می‌کنم کاملا برای تمام مشارکت‌کنندگان در برجام شفاف ساخته‌ایم که اسنپ‌بک و بازگشت قطعنامه‌های قبلی شورای امنیت خط قرمز ایران است.»
دیروز نیز عباس موسوی، سخنگوی وزارت امور خارجه در واکنش به بیانیه تروئیکای اروپایی تاکید کرد: «اقدام سه کشور اروپایی یک اقدام کاملا انفعالی و از موضع ضعف به شمار می‌رود. فرآیند حل و فصل اختلافات در برجام را جمهوری اسلامی ایران از یکسال و اندی پیش و با ارسال نامه‌های رسمی از سوی وزیر امور خارجه کشورمان به هماهنگ کننده کمیسیون مشترک برجام آغاز کرده و لذا نه به لحاظ فرآیندی و نه به لحاظ عملی اتفاق جدیدی نیفتاده است.»
بوریس جانسون، نخست‌وزیر انگلیس: توافق برجام به دلیل آنچه طرف آمریکایی ناقص می‌داند بایستی با توافق ترامپ جایگزین شود. رئیس‌جمهوری ترامپ در توافق کردن مهارت دارد؛ پس باید با همکاری یکدیگر برای جایگزین کردن برجام با توافق ترامپ کار کنیم
حال باید دید که آیا اروپا از خط قرمز ایران عبور می‌کند و بعد از 65 روز ماشه را می‌چکاند یا سناریوهای دیگری در پیش خواهند بود.
دیدگاه تان را بنویسید