جستجوی شاه کلید در سرزمین آفتاب؟

محبوبه ولی

اولین و آخرین و به عبارتی تنها سفری که یک رئیس‌جمهور از ایران به توکیو داشته است مربوط به سال 1379 و محمد خاتمی است. مفسران، سفر تاریخی او به توکیو را سفری موفق ارزیابی می‌کنند که نه تنها تاثیری چشمگیر بر مناسبات اقتصادی دو کشور داشت، بلکه راه ورود ایران به بازار سرمایه جهان را نیز هموارتر کرد.

محسن امین‌زاده، معاون وزیر امور خارجه در دوره اصلاحات پیشتر درباره این سفر به ایرنا گفته بود: «همکاری مشترک وزارت خارجه و وزارت نفت باعث شد ژاپنی‌ها در طول سفر با اعطای سه میلیارد دلار وام کم‌بهره به ایران موافقت کنند که در سال‌های بعد تا هفت میلیارد دلار افزایش یافت. ژاپن پیش از چین و پیش از همه کشورهای اروپایی درهای بانک‌های خود را به روی اقتصاد ایران گشود. اعطای این وام ارزان‌قیمت و بدون شرط به ایران توسط بانک‌های ژاپنی، باعث شد مسیری به روی اقتصاد ایران گشوده شود که تا پایان دولت آقای خاتمی هیچ مشکلی تحت عنوان سرمایه برای پروژه‌های بزرگ ایران وجود نداشته باشد و ایران با کمترین هزینه، امکان تأمین تمامی نیازهای سرمایه‌ای خود را از بازار جهانی به دست آورد. بعد از ژاپن، چین، کره جنوبی و اروپایی‌ها، یکی پس از دیگری موانع همکاری‌های بانکی و بیمه‌ای را با ایران برطرف کردند و به سرعت همه بازار سرمایه در جهان به روی ایران به‌طور کامل گشوده شد.»

در دولت بعدی و همین طور با سیل تحریم‌هایی که به سوی ایران گسیل می‌شد، این همکاری موفق با ژاپن، کمرنگ  کمرنگ‌تر شد؛ تا وقتی که برجام به ثمر نشست. ژاپنی‌ها بعد از برجام برای سفر به ایران برنامه داشتند و شاید آن تجربه موفق در دوره اصلاحات، می‌توانست دوباره تکرار شود اما با بدعهدی دونالد ترامپ نسبت به برجام، همه چیز عوض شد.

شینزو آبه، نخست وزیر ژاپن، خرداد امسال در میان تب و تاب رسانه‌ای وارد ایران شد و با ارشدترین مقامات کشور و حتی مقام معظم رهبری نیز دیدار کرد. ژاپن از متحدان نزدیک و محبوب ایالات متحده و شخص ترامپ است. دونالد ترامپ پیش از سفر آبه به تهران از این سفر بسیار استقبال کرد اما نتیجه دلخواه خود را از آن نگرفت.

آبه به روحانی چه خواهد گفت؟

حالا حدود شش ماه بعد از آن سفر این روحانی است که چمدان خود را به سوی ژاپن می‌بندد. آنطور که رسانه‌های ژاپنی نوشته‌اند رد پای آمریکا در این سفر هم دیده می‌شود. روزنامه ژاپن تایمز دیروز به نقل از منابع دیپلماتیک گزارش داد که آمریکا با طرح توکیو برای سفر حسن روحانی رئیس جمهور ایران به این کشور موافقت کرده و همینطور یک مقام ارشد آمریکایی به دولت ژاپن پیام داده که واشنگتن از توکیو خواسته است نتیجه دیدار روحانی با «آبه شینزو» نخست وزیر این کشور به اطلاع آنها رسانده شود.

اما پیام آبه از سوی ترامپ در این سفر به روحانی چه خواهد بود؟ آنطور که ژاپن تایمز نوشته: «به گفته منابع دیپلماتیک، نخست وزیر ژاپن احتمالا در این دیدار از ایران خواهد خواست که به برجام پایبند بماند.»

در مقابل ایران نیز اهداف خود را دنبال خواهد کرد. عباس عراقچی، معاون سیاسی وزیر خارجه ایران اخیرا در مصاحبه با شبکه «ان اچ کی» ژاپن در وین ابراز امیدواری کرد که دیدار احتمالی اواخر ماه جاری رئیس‌جمهور ایران به ژاپن به تقویت روابط اقتصادی دو کشور کمک کند. هرچند که با توجه به نزدیکی توکیو و واشنگتن، این همکاری اقتصادی بدون رضایت ایلات متحده میسر نخواهد بود.

با خبر سفر روحانی به ژاپن، گمانه‌زنی‌ها درباره احتمال توافق میان ایران و آمریکا دوباره بالا گرفته است. علاوه بر آن، دو اتفاق دیگر نیز این امید را تقویت کرده است؛ یکی سفر بن علوی به تهران و دیگری مبادله دو زندانی ایران و آمریکایی در هفته جاری

چراغ سبز روحانی

با خبر سفر روحانی به ژاپن، گمانه‌زنی‌ها درباره احتمال توافق میان ایران و آمریکا دوباره بالا گرفته است. در دو سال گذشته، تب و تاب میانجی‌گری میان ایران و آمریکا و بالا گرفتن احتمال مذاکره دوباره بین دو کشور، فرایندی سینوسی داشته است؛ گاه سیر وقایع و اتفاقات، منحنی سینوس را رو به بالا برده و گاهی هم با برقراری سکوتی سنگین، امیدها برای حل تنش فرو نشسته است.

این روزها، علاوه بر خبر سفر روحانی به ژاپن، دو اتفاق دیگر نیز موج سینوس را بالا برده است. 12 آذر، یوسف بن علوی، وزیر خارجه عمان به تهران آمد و تا فردای آن  روز با مقامات عالی رتبه ایران از جمله حسن روحانی، محمدجواد ظریف، علی لاریجانی و علی شمخانی دیدار و گفتگو کرد.

سفر و دیدارهای او، از آن جهت که عمان سوابق پررنگی در میانجی‌گری میان ایران و عربستان دارد مورد توجه قرار گرفت. اما آنچه بیش از خود سفر جلب توجه کرد، چراغی سبزی بود که روحانی در روز دوم حضور بن علوی در تهران برای مذاکره با آمریکا نشان داد. او طی اظهاراتی گفت: «اگر الان اعلام شود که کل تحریم‌ها برداشته شده، ساعت بعد من ملاقات می‌کنم.»

آغازی به نام «تبادل زندانی»

نشانه پررنگ دیگری که امید دوباره برای حل تنش‌ها را زنده کرد، مبادله دو زندانی ایرانی و آمریکایی در هفته جاری بود که نشان از موفقیت یک تلاش دیپلماتیک بود. هرچند که مقامات ایرانی تاکید می‌کنند این تبادل با کمک و تلاش افرادی خارج از دولت دونالد ترامپ صورت گرفت اما باز هم با این حال کارشناسان این موفقیت را سرفصلی برای مذاکرات قلمداد کردند.

آنچه در حاشیه این تبادل زندانی، احتمال مذاکرات بعدی را بیشتر کرد، پیام‌های مقامات دو کشور ایران و آمریکا بود. مایک پمپئو در توئیتر از رویکرد ایران ابراز خرسندی کرد و ترامپ نیز نوشت: «از ایران به ‌خاطر مذاکرات بسیار عادلانه تشکر می‌کنم. دیدید، می‌توانیم به توافق برسیم!»

اندکی بعد نیز مشاور امنیت ملی آمریکا برای مذاکره درباره سایر زندانیان، اعلام آمادگی کرد و ظریف نیز در پاسخ اعلام کرد که «آماده مبادله جامع زندانیان ایران و آمریکا هستیم.»

روزنامه ژاپن تایمز دیروز گزارش داد: به گفته یک مقام ارشد آمریکایی، واشنگتن از توکیو خواسته است که نتیجه دیدار روحانی با «آبه شینزو» نخست‌وزیر این کشور به اطلاع آنها رسانده شود

در دوره باراک اوباما نیز تبادل سه زندانی آمریکایی، پیش زمینه مذاکرات بزرگتری بود که درنهایت منجر به برجام شد؛ با این سابقه از تبادل زندانیان، بسیاری از تحلیلگران تبادل دو زندانی ایرانی و آمریکایی که در هفته جاری صورت گرفت را «خوش یمن» قلمداد کردند.

در کنار تحلیل‌های خوش‌بینانه، مقامات دولت ترامپ در روزهای اخیر ضمن استقبال از مذاکره درباره زندانیان، تاکید کرده‌اند که تحریم‌ها در جای خود باقی خواهند ماند که نشان از تداوم سیاست واشنگتن برای فشار بر ایران دارد.

با این حال به نظر می‌رسد روحانی همچنان به دنبال راه‌های دیپلماتیک برای حصول توافق است و در همین راستاست که اواخر آذر راهی ژاپن می‌شود، به این امید که شاید آنجا بتوان کلیدی برای این قفل پیدا کرد.