وقتی روحانی دست به قلم می‌شود؛
دیپلماسی «نامه»
محبوبه ولی
جزیره کوچک بحرین، بیشتر عمر خود در طول تاریخ را جزئی از خاک ایران بوده است اما حالا وضعیت سیاسی آن به گونه‌ای تغییر کرده که کارشناسان سیاسی بحرین و عربستان را یک کشور به حساب می‌آورند؛ از این رو که بحرین به روشنی ثابت کرده که دنباله‌رو سیاست‌های عربستان است.
در طول یکی دو سال اخیر که آمریکا از برجام خارج شده و اختلافات ایران و عربستان شدت گرفته است، منامه بارها میزبان نشست‌های ضد ایرانی و مقامات بحرینی گوینده اظهارات ضد ایرانی بوده‌اند.
کشور کوچک بحرین علی رغم اینکه 80 درصد جمعیت آن را شیعیان تشکیل می‌دهند، توسط خاندان سنی آل خلیفه اداره می‌شود و همواره از شکاف‌های شیعه و سنی ملتهب بوده است. در ژانویه ۲۰۰۹، سیاست‌های ضدشیعی حکومتی و سرکوب شیعیان، باعث تظاهرات ۱۲۰ هزار نفری شیعیان بحرین شد.
دو سال بعد، یعنی سال 2011، در پی اعتراضات در بحرین، حکومت این کشور ایران را به دخالت در امور داخلی آن و حمایت از معترضان متهم کرد. ایران نیز سرکوب معترضان بحرینی توسط نیروهای امنیتی این کشور و ارتش عربستان را محکوم دانست و چنین اتهامی را مردود و بهانه سرکوب شدید معترضان بحرینی توصیف کرد.
نهایتا در سال 1394، پس از قطع روابط دیپلماتیک عربستان با ایران به دنبال حمله به سفارت و کنسولگری این کشور در ایران، وزارت خارجه بحرین نیز به تاسی از عربستان، با صدور بیانیه‌ای از قطع روابط دیپلماتیک خود با ایران خبر داد و به دیپلماتهای ایرانی در منامه، 48 ساعت فرصت داد که این کشور را ترک کنند. دفاتر دیپلمات این کشور در ایران نیز بسته شد.
نامه‌ای برای ختم خصومت
شاید آن زمان به نظر نمی‌رسید که این خصومت اوضاع را به جایی برساند که رئیس جمهوری ایران در اقدامی بی‌سابقه و برای اولین بار خودش دست به قلم شود و برای حمد بن عیسی آل خلیفه نامه بنویسد.
روزنامه «الجریده» چاپ کویت در گزارشی به نقل از «یک مقام آگاه در وزارت امور خارجه ایران» نوشت: «تهران از طریق کویت پیام‌های مکتوبی را با امضای شخص حسن روحانی به عنوان رئیس‌جمهور برای ملک سلمان بن عبدالعزیز پادشاه عربستان و حمد بن عیسی آل خلیفه پادشاه بحرین ارسال کرده است.»
این روزنامه ادامه داده که بر اساس گزارش‌ها، هدف این نامه‌ها «اطمینان‌بخشی درباره طرح ایران برای تأمین امنیت تنگه هرمز و صلح با همه همسایگان است.»
عباس موسوی، سخنگوی وزارت خارجه نیز روز شنبه، ارسال این نامه را تأیید کرد و گفت: «پس از ارائه «پویش صلح هرمز» توسط ریاست محترم جمهوری اسلامی ایران در نشست امسال مجمع عمومی سازمان ملل متحد، ایشان متن کامل آن را برای سران کشورهای یاد شده ارسال کرد و در آن خواستار تشریک مساعی همه آنها در پردازش و اجرای آن شدند.»
آنطور که موسوی گفته روحانی برای سران کشورهای حاشیه خلیج فارس نامه نوشته است. اما در میان تمام آنها، آنچه مورد توجه تحلیلگران سیاسی قرار گرفته، نامه او به پادشاه عربستان و بحرین است.
علی ربیعی، سخنگوی دولت نیز روز گذشته نگارش و ارسال این نامه‌ها را تایید کرد و گفت: «دولت همواره تاکید داشته که به دنبال صلح و ثبات منطقه است که همین رویکرد جان مایه نگارش نامه به پادشاهان دو کشور عربستان و بحرین بود.»
کویتِ پستچی
نامه روحانی، نخستین پیام مکتوب جمهوری اسلامی ایران برای پادشاه عربستان از زمان به قدرت رسیدن اوست. درباره بحرین نیز گفته می‌شود که روابط تهران و منامه از همان سال 2011، چنان تیره و تار بوده که هرگز نامه‌ای میان مقامات دو کشور رد و بدل نشده است.
نکته مهم دیگر این است که با توجه به قطع بودن روابط دیپلماتیک تهران با منامه و ریاض، «دفاتر حافظ منافع» برای ایجاد ارتباط دایر هستند اما روحانی نامه خود را نه از طریق این دفاتر، بلکه به واسطه‌گری کویت ارسال کرده است و حالا روزنامه کویتی الجریده از پاسخ مثبت بحرین و عربستان به این نامه خبر می‌دهد.
این روزنامه مدعی شده که پادشاهان عربستان و بحرین درباره ابتکار صلح هرمز، پاسخ مثبتی به نامه روحانی داده‌اند و بر اساس پیشنهاد ایران، اختلافات موجود میان ایران و کشورهای عربی، از طریق برگزاری نشست سران، احتمالا در کویت، حل و فصل می‌شود.
آینده مشخص خواهد کرد که ادعای این روزنامه کویتی تا چه حد صحت دارد اما آنچه که در حال حاضر تحلیلگران سیاسی بر آن تاکید می‌کنند، اهمیت این نامه و پاسخ آن است.
نامه روحانی، نخستین پیام مکتوب جمهوری اسلامی ایران برای پادشاه عربستان از زمان به قدرت رسیدن اوست. درباره بحرین نیز گفته می‌شود که روابط تهران و منامه از همان سال 2011، چنان تیره و تار بوده که هرگز نامه‌ای میان مقامات دو کشور رد و بدل نشده است
نگاهی به واکنش‌ها در جهان عرب
حمد بن جاسم، نخست وزیر سابق قطر که هنوز هم ارتباطات نزدیکی با خانواده حاکم قطر دارد، پیام اخیر ایران را «فرصتی تکرارنشدنی» توصیف کرد که اگر ایران و آمریکا توافق کنند، ممکن است از بین برود؛ چراکه در صورت توافق ایران و آمریکا، عربستان و متحدان کوچک او مانند بحرین دوباره فراموش خواهند شد.
به‌رغم اینکه روزنامه کویت از پاسخ مثبت عربستان و بحرین خبر داده اما از سوی مقامات این دو کشور هنوز واکنش رسمی به این نامه‌نگاری‌ها صورت نگرفته است.
ابوالفوارس محمد نافع، مشاور امور انرژی بن سلمان در فضای مجازی از مخاطبان خود خواسته نظرشان را پیرامون نامه روحانی بیان کنند. اکثر مخاطبان، ارسال این نامه را در چارچوب فضای جنگ روانی ایران‌هراسانه تحلیل کرده و نسبت به مسامحه ریاض هشدار دادند؛ اما بخشی از کاربران با اشاره به برخی نمونه‌ها در صدر اسلام توصیه کردند گزینه «صلح با ایران» مورد بررسی جدی قرار گیرد.
واکنش امارات با توجه به نزدیکی آن با عربستان نیز مهم است. خلف الحبتور از استراتژیست‌های سرشناس اماراتی نیز مدعی شد ارسال این نامه متأثر از فضای ایجاد شده در لبنان و عراق است! او توضیح داده: «تهران این روزها نگران است که دیر یا زود دومینوی اعتراضات معیشتی بدون رهبر علیه فساد وارد ایران شود؛ لذا به معالجه فوری تحریم‌ها و فشار اقتصادی علیه خود می‌اندیشد. در همین راستا تلاش میکند تا چهره‌ای صلح‌دوست از خود در منطقه و جهان نشان دهد!»
اسرائیل در آن سوی طناب
نگاهی به این واکنش‌ها، نشان می‌دهد که تمایلات و تفکرات ضدایرانی به شدت در کشورهای عرب منطقه جاری است و از سوی دیگر اسرائیل نیز به شدت سعی در نزدیک شدن هر چه بیشتر به اعراب منطقه است. دیروز خبرگزاری آناتولی نوشت که بنیامین نتانیاهو مدعی شده که «کشورهای عربی با ما مانند یک دشمن رفتار نکرده‌اند بلکه ما را به عنوان یک متحد قوی در مقابل ایران و گروه‌های افراطی می‌دانند.»
حمد بن جاسم، نخست وزیر سابق قطر که هنوز هم ارتباطات نزدیکی با خانواده حاکم قطر دارد، پیام اخیر ایران را «فرصتی تکرارنشدنی» توصیف کرد که اگر ایران و آمریکا توافق کنند، ممکن است از بین برود
او افزوده: «کشورهای عربی می‌دانند که افراطی‌گری موجود آنها را نیز مانند اسرائیل در معرض خطر قرار داده است لذا ما و کشورهای عربی اکنون منافع مشترک داریم. این منافع مشترک ما را کنار هم قرار داده است و به عادی‌سازی روابط ما کمک میکند.» بدین ترتیب اسرائیل در سوی دیگر طناب، در حال تلاش برای کشاندن اعراب به سوی خود است؛ اعرابی که سال‌هاست آن را به رسمیت نشناخته‌اند اما حالا فضای ملتهب منطقه و خاورمیانه می‌تواند این رویای دیرینه را برای اسرائیل محقق کند.
در این شرایط پیچیده ایران تمام تلاش خود را میکند تا روابط مخدوشش با اعراب منطقه را بهبود بخشد، حتی از نیاز باشد رئیس جمهوری به شکلی بی‌سابقه به پادشاهان عربستان و بحرین و سران دیگر کشورها نامه بنویسد.
حال باید منتظر ماند و دید که این کشورها همچنان سرسختانه بر دشمنی با ایران اصرار می‌ورزند یا اینکه صلح به منطقه بازخواهد گشت.
دیدگاه تان را بنویسید