خوشحالی زایدالوصف دولتمردان برای درجا زدن چند ساله در اشتغالزایی
کم‌شماری جمعیت فعال برای رکوردزنی در نرخ بیکاری
یک روز پس از انتشار گزارش مرکز آمار ایران درباره نرخ بیکاری در بهار سال جاری، مراسمی در وزارت تعاون، کار و رفاه اجتماعی برگزار شد که در این مراسم، مسئولان دولتی با دستاورد خواندن این رقم، به تعریف و تمجید از عملکرد خود در حوزه اشتغالزایی پرداختند اما آیا آمار اشتغال و بیکاری در کشور به‌گونه‌ای شده که می‌توان نام دستاورد بر آن گذاشت؟
به گزارش «توسعه ایرانی»، مطابق نتایج طرح آمارگیری نیروی کار در بهار ١٤٠٢، نرخ بیکاری افراد ١٥ ساله و بیشتر نشان می‌دهد که ٨,٢درصد از جمعیت فعال (شاغل و بیکار)، بیکار بوده‌اند. بررسی روند تغییرات نرخ بیکاری حاکی از آن است که این شاخص، نسبت به فصل مشابه در سال قبل (بهار ١٤٠١) یک درصد کاهش یافته است. همچنین طبق این گزارش، در بهار ١٤٠٢ به میزان ٤١,٢درصد جمعیت ١٥ ساله و بیشتر از نظر اقتصادی فعال بوده‌اند یعنی در گروه شاغلان یا بیکاران قرار گرفته‌اند. بررسی تغییرات نرخ مشارکت اقتصادی حاکی از آن است که این نرخ نسبت به فصل مشابه در سال قبل (بهار ١٤٠١) ٠.٣درصد افزایش یافته است. جمعیت شاغلین ١٥ساله و بیشتر نیز در این فصل ٢٤میلیون و ٣٠٦هزار نفر بوده که نسبت به فصل مشابه سال قبل ٧٢٨هزار نفر افزایش داشته است.
خوشحالی آقای وزیر از آمار اعلامی
به فاصله یک روز پس از انتشار این گزارش، آیین رونمایی از سامانه «جست‌وجوی شغل» برای دومین بار (بار نخست در دولت روحانی) صبح دیروز در محل وزارت تعاون، کار و رفاه اجتماعی برگزار شد.
در این نشست «صولت مرتضوی» وزیر تعاون، کار و رفاه اجتماعی اعلام کرد: کاهش نرخ بیکاری در بهار ۱۴۰۲ خوشحال‌کننده است. خوشبختانه نرخ بیکاری در این فصل به ۸.۲درصد رسیده و تک‌رقمی است و این رقم در مقایسه با دهه گذشته منحصر به‌فرد است. نرخ بیکاری ۲۴ استان کشور کاهشی بوده و این ناشی از نوعی سیاست‌گذاری مطلوب در دولت آقای رئیسی بوده و سیاست‌های این دولت قطعا به هدف اصابت کرده است.
وی افزود: بیش از ۷۲۰هزار شغل در کشور ایجاد شده که با این اتفاق نرخ اشتغال بیکاران فارغ‌التحصیل و زنان کشور بیش از پیش افزایش یافته است. در ادامه قصد داریم طرح‌های نیمه‌تمام گذشته را تمام کنیم که تاکید دولت سیزدهم است. نتیجه اتمام این پروژه‌ها
افزایش اشتغال است.
خالص اشتغالزایی کشور در 39 ماه گذشته؛ ماهی کمتر از 1000نفر
وزیر کار از منحصر به‌فرد بودن نرخ بیکاری در دهه گذشته خبر می‌دهد. البته این موضوع با نگاه یک‌سویه به گزارش‌های مرکز آمار قابل تایید است اما برای راستی‌آزمایی ادعای مرتضوی، کافی‌ست تنها سری به چهار سال قبل یعنی سال 1398 (پیش از درگیری همه‌جانبه فضای کسب و کار کشور با پاندمی کرونا) بزنیم تا مشخص شود که گفته‌های جناب وزیر تا چه حد دقیق و قابل تایید است.
طبق گزارش مرکز آمار به تاریخ سیزدهم اردیبهشت سال 1399، بررسی نرخ بیکاری افراد ١٥ ساله و بیشتر نشان می‌دهد که ١٠,٧درصد از جمعیت فعال (شاغل و بیکار) طی چهار هفته منتهی به هفته مرجع آمارگیری بیکار بوده‌اند. بررسی روند تغییرات نرخ بیکاری حاکی از آن است که این شاخص نسبت به سال ١٣٩٧ حدود ١.٥درصد کاهش یافته است. طبق این گزارش، در سال ١٣٩٨، به میزان ٤٤,١درصد جمعیت ١٥ ساله و بیشتر از نظر اقتصادی فعال بوده‌اند یعنی در گروه شاغلان یا بیکاران قرار گرفته‌اند. بررسی تغییرات نرخ مشارکت اقتصادی حاکی از آن است که این نرخ نسبت به سال قبل (١٣٩٧) ٠.٤درصد کاهش داشته است. جمعیت شاغلین ١٥ ساله و بیشتر در این سال ٢٤ میلیون و ٢٧٤هزار نفر بوده که نسبت به سال قبل حدوداً ٤٣٠هزار نفر افزایش داشته است.
حال یک بار دیگر با هم این اعداد را مرور می‌کنیم. نرخ بیکاری 10.7درصدی سال 1398 با جمعیت فعال 44.1درصدی و در سوی مقابل، نرخ بیکاری 8.2درصدی بهار سال 1402 با جمعیت فعال 41.2درصدی. این اعداد نشان می‌دهد که نرخ بیکاری کشور نسبت به سال 1398 در شرایطی 2.5درصد کاهش داشته که نرخ جمعیت فعال 2.9درصد کاهش را تجربه کرده است.
برای درک بهتر این موضوع، سراغ جمعیت شاغل در این دو برهه زمانی می‌رویم. سال 1398، جمعیت شاغل 24میلیون و 274هزار نفر بوده و بهار امسال این عدد به 24میلیون و 306هزار نفر رسیده است یعنی به فاصله 39 ماه پس از پایان سال 1398، در کشور تنها 32هزار مورد به اشتغال خالص افزوده شده است؛ کمتر از هزار نفر در
هر ماه.
کم‌شماری نرخ بیکاری
برای دستاوردسازی
یکی از ابهامات موجود درباره گزارش‌های مرکز آمار در دوران فعالیت دولت سیزدهم، دستکاری آمار و ارقام بوده چنانچه در سال جاری و برای اعلام نرخ تورم، سال پایه محاسباتی تغییر کرد تا به نوعی برای دولت دستاورد ساخته شود. مشابه چنین موضوعی در آمارهای منتشره درباره نرخ بیکاری هم مشاهده می‌شود. آب رفتن مداوم نرخ جمعیت فعال، اصلی‌ترین گزینه‌ای است که می‌شود روی آن انگشت گذاشت و آمارهای دولت سیزدهم را زیر سوال برد.
برای مثال کافی‌ست تا نرخ بیکاری بهار سال 1402 را با نرخ مشارکت اقتصادی (جمعیت فعال) سال 1398 مقایسه کرد تا مشخص شود در صورت تغییر این شاخص، چه میزان به تعداد بیکاران کشور افزوده می‌شود.
طبق گزارش مرکز آمار ایران، در بهار سال جاری 24 میلیون و 306هزار نفر شاغل بوده‌اند و نرخ بیکاری 8.2درصد یعنی 91.8درصد از جمعیت فعال کشور دارای شغل بوده‌اند. با گرفتن این نسبت معلوم می‌شود که جمعیت فعال کشور (41.2درصد) در بهار سال جاری برابر 26 میلیون و 477هزار نفر محاسبه شده است. یک بار دیگر نسبت می‌گیریم تا مشخص شود چه تعدادی از افراد جامعه در جمعیت فعال و غیرفعال حضور دارند که نشان می‌دهد جمعیت 15 ساله و بیشتر برابر 64 میلیون و 265 هزار نفر در پایان بهار سال 1402 بوده. حال فرض می‌گیریم جمعیت فعال معادل همان تابستان 1398 بود (44.1درصد). پاسخ ساده است و این بار جمعیت فعال کشور رقم 28 میلیون و 341هزار نفر را نشان می‌دهد. اگر تعداد شاغلان را از این رقم کم کنیم (24میلیون و 306هزار نفر) با 4 میلیون و 35هزار بیکار روبه‌رو خواهیم شد که نرخ بیکاری را به 14.24درصد افزایش می‌دهد. به عبارت دیگر، کم‌شماری جمعیت فعال این امکان را به دولت سیزدهم داده تا نرخ بیکاری تک‌رقمی را در
بوق و کرنا کند.
دولت گمراه نشود؛ وضع خوب نیست
در همین زمینه، یک اقتصاددان معتقد است که نرخ بیکاری یک عدد گمراه‌کننده است و برای مسئولان و مدیران نباید این گمراهی را ایجاد کند که وضعیت خوب است.
وحید شقاقی در واکنش به گزارش مرکز آمار ایران درباره نرخ بیکاری به خبرگزاری خبرآنلاین می‌گوید: این نرخ بیکاری آمار مستندی نیست و خطا دارد.
وی با اشاره به نرخ بیکاری ۸.۲درصدی در بهار ۱۴۰۲ می‌افزاید: این نرخ بیکاری واقعیت را منعکس نمی‌کند چراکه مهم‌ترین شاخص که نشان دهد وضعیت اشتغال چه میزان است، جمعیت فعال و جمعیت شاغل است و این شاخص‌ها بهتر از نرخ بیکاری وضعیت را نشان می‌دهند. این کارشناس اقتصادی با بیان اینکه ما یک شاخص داریم به نام اینکه از این جمعیت فعال کشور چقدر به جمعیت شاغلان اضافه شده است، تصریح می‌کند: در بیان این آمارها، به آمارهای تابستان ۱۴۰۱ اشاره می‌کنم. در آمارهای بازار کار، یک جمعیت فعال وجود دارد که در سال ۱۴۰۱ آمارها نشان می‌دهد جمعیت فعال کشور به ۲۶ میلیون و ۱۱۲هزار نفر رسیده است. نرخ مشارکت نیز ۴۱درصد اعلام و تعداد شاغلان ۲۳میلیون و ۷۷۹هزار نفر گزارش شده است. این در شرایطی است که آمار اشتغال پاره‌وقت ۵۱درصد اعلام
شده است.
افزایش بالای 50درصدی
اشتغال پاره‌وقت در کشور
شقاقی عنوان می‌کند: این آمار را با آمار سال‌های قبل که مقایسه می‌کنیم، نشان می‌دهد که اولا اشتغال پاره‌وقت در سال گذشته خیلی زیاد شده است. در حالی‌که در سال‌های قبل اشتغال پاره‌وقت بین ۳۰ تا ۳۵درصد بوده ولی به یک‌باره ۵۱درصد شده است.
وی متذکر می‌شود: در حوزه شاخص‌های بازار کار نباید صرفا به نرخ بیکاری نگاه کنیم که گمراه‌کننده باشد، چون آمارهای دیگری داریم یا شاخص‌های دیگری وجود دارد که باید به صورت یک مجموعه به آنها نگریسته شود تا درباره وضعیت اشتغال بتوانیم تحلیل درستی داشته باشیم.
این کارشناس اقتصادی در ادامه می‌گوید: گزارش وضعیت اشتغال و بیکاری در تابستان سال ۱۴۰۱ نشان می‌دهد که نرخ مشارکت کاهش پیدا کرده است. به عبارتی در سال ۱۴۰۱ نرخ مشارکت ۴۱درصد بوده در حالی که در سال ۱۳۹۸ این نرخ حدود ۴۵درصد اعلام شده است.
سال 1398، جمعیت شاغل 24میلیون و 274هزار نفر بوده و بهار امسال 24میلیون و 306هزار نفر یعنی به فاصله 39 ماه در کشور تنها 32هزار مورد به اشتغال خالص افزوده شده است؛ کمتر از هزار نفر در هر ماه
شقاقی می‌افزاید: بر این اساس، این آمار نشان می‌دهد که نرخ مشارکت در اقتصاد ایران کاهش پیدا کرده و مفهوم کاهش نرخ مشارکت این است که بخشی از شاغلان به هر دلیلی حاضر به کار دیگر نیستند. این نکته مهمی است که در اقتصاد ایران نرخ مشارکت روند کاهشی دارد. وی با اشاره به افزایش ۰.۳درصدی نرخ مشارکت در بهار ۱۴۰۲، تصریح می‌کند: در این حالت، نرخ مشارکت اقتصادی ۴۱.۲درصد شده است. این آمار در حالی است که ما تا ۴۵درصد نرخ مشارکت اقتصادی داشته‌ایم. البته در دنیا، میانگین جهانی این شاخص ۶۰درصد است یعنی ۶۰درصد جمعیت فعال جامعه وارد بازار کار می‌شوند. این کارشناس اقتصادی عنوان می‌کند: در اقتصاد ایران نرخ مشارکت اقتصادی پایین است که یکی از دلایل پایین بودن نرخ مشارکت نیز عدم تمایل زنان برای کار است.
شقاقی متذکر می‌شود: با همین وضعیت که نرخ مشارکت در اقتصاد ایران پایین است، در طول سال‌های اخیر نیز این نرخ کاهش یافته و از حدود ۴۵درصد به ۴۱درصد رسیده است. این آمار یک هشدار درباره وضعیت اشتغال و بازار کار می‌دهد.
شرایط اشتغال تمام‌وقت در کشور مهیا نیست
این اقتصاددان با بیان اینکه اشتغال پاره‌وقت روندی صعودی پیدا کرده، تاکید می‌کند: این آمار هم یک هشدار به ما می‌دهد یعنی در اقتصاد ایران یک گروهی به مشاغل پاره‌وقت روی آورده‌اند بنا به اینکه دیگر بازار کار یک شرایط اشتغال تمام‌وقت را فراهم نمی‌کند.
شقاقی با بیان اینکه مشاغل پاره‌وقت هم جزو شاغلان حساب می‌شود، می‌گوید: این آمار در نرخ بیکاری خود را نشان می‌دهد و نرخ بیکاری را پایین می‌آورد اما عملا شغل پاره‌وقت نمی‌تواند اداره‌کننده یک فرد یا یک خانواده باشد.
شقاقی‌شهری: نرخ مشارکت اقتصادی کشور در بهار سال جاری ۴۱.۲درصد شده، در حالی‌که ما تا ۴۵درصد نرخ مشارکت اقتصادی داشته‌ایم. البته در دنیا میانگین جهانی این شاخص ۶۰درصد است
وی می‌افزاید: فرض کنید یک فرد ۵ ساعت یا ۱۰ ساعت در هفته کار کند. به طور طبیعی با شرایط اقتصاد ایران، با ۵ یا ۱۰ ساعت کار در هفته نمی‌توانید یک خانواده را اداره کنید.
این کارشناس بازار تصریح می‌کند: اشتغال پاره‌وقت روند صعودی داشته باشد و به ۵۱درصد رسیده است که این آمار خیلی بالاست. این در حالی است که این آمار در سال‌های ۱۳۹۷ و ۱۳۹۸ حدود ۳۴درصد بوده است.
حضور افراد در شغل‌های دم‌دستی
شقاقی همچنین می‌گوید: گزارش‌ها نشان می‌دهد که ما حتی به تعداد شاغلان سال ۱۳۹۸ نرسیده‌ایم. در سال ۱۳۹۸ حدود ۲۴میلیون و ۷۵۱هزار نفر تعداد شاغلان بوده، در حالی‌که این نرخ در سال ۱۴۰۱ به ۲۳ میلیون و ۷۷۹هزار نفر رسیده است.
وی می‌افزاید: وقتی بیماری کرونا شیوع پیدا کرد، یک بخشی از شاغلان کشور بیکار شدند ولی بعد از اینکه کرونا برطرف شده، هنوز به شاغلان قبل از دوران کرونا هم نرسیده‌ایم.
این کارشناس اقتصادی تصریح می‌کند: شواهد نشان می‌دهد که بسیاری از افراد به مشاغل با بهره‌وری پایین غیرمولد و دم‌دستی و غیرپایدار روی آورده‌اند. خیلی از افراد که در مشاغل با بهره‌وری بالا یک زمانی مشغول به کار بوده‌اند، شغل‌شان را از دست داده‌اند و به مشاغل سطح پایین‌تر روی آورده‌اند.
شقاقی متذکر می‌شود: برای مثال، یک فرد که در یک کارخانه مشغول به کار بوده، اخراج شده و در اسنپ کار می‌کند یا یک مهندس که در کارخانه‌ای به صورت تمام‌وقت مشغول به کار بوده، از آنجا بیرون آمده و در اسنپ کار می‌کند یا شغل غیربهره‌ور را انتخاب کرده است. این فرد با اینکه جزو شاغلان محاسبه می‌شود، ولی ارزش افزوده بالایی در اقتصاد ایران ندارد.
وی تاکید می‌کند: نرخ بیکاری یک عدد گمراه‌کننده‌ای است و برای مسئولان و مدیران نباید این گمراهی را ایجاد کند که وضعیت خوب است. نرخ بیکاری ۸درصدی را هر کسی ببیند، می‌گوید نرخ بیکاری ۸درصد است، در حالی‌که برای وضعیت بازار کار یک مجموعه شاخص‌هایی را باید در نظر بگیریم تا واقعیات اقتصاد ایران را نشان دهد: تعداد شاغلان کشور، اشتغال پاره‌وقت، نرخ مشارکت و تغییر شغل به سمت مشاغل سطح پایین یا غیرمولد و غیربهره‌ور.
دیدگاه تان را بنویسید