انگیزه تلاش در نیروهای کار همچنان اندک است

در یک دهه اخیر شاخص بهره‌وری نیروی کار در کل اقتصاد ایران روند نزولی را تجربه کرده است. براساس آخرین گزارش بانک مرکزی مشاهده می‌شود در میان بخش‌های اصلی اقتصاد، بهره‌وری نیروی کار در بخش «حمل و نقل و انبارداری» در سال 1400 با رشد 6.82درصدی، به نقطه اوج خود طی بازه 10 ساله رسیده است.

به گزارش اکو ایران، بهره‌وری در ادبیات اقتصادی عبارت است از «مقایسه میزان تولید به دست آمده با منابع به‌کارگرفته شده برای آن، در واحد زمان». به عبارت ساده‌تر می‌توان گفت بهره‌وری نیروی کار، میزان تولید ناخالص داخلی ایجاد شده توسط یک ساعت کار نیروهای شاغل در فرآیند تولید را نشان می‌دهد.

کارشناسان معتقدند در صورتی که به‌کارگیری موثر از نیروی کار صورت بگیرد، سبب کاهش هزینه تولید و به دنبال آن کاهش قیمت تمام‌شده تولید کالا می‌شود و موجب افزایش میزان سودآوری در واحدهای تولیدی - صنعتی می‌شود که این گزاره در نهایت افزایش رفاه در جامعه را در پی دارد.

براساس مطالعات صورت گرفته رشد اقتصادی در بسیاری از کشورها تابع رشد بهره‌وری عوامل تولید به ویژه نیروی انسانی است، زیرا هزینه نیروی کار سهم عمده‌ای در ارزش تولید دارد. همچنین می‌توان به این نکته اشاره کرد که وقتی منابع انسانی در اقتصاد یک کشور به شیوه درستی به‌کار گرفته شود، قطعا از سایر منابع و عوامل خام و طبیعی نیز با توجه به نیاز به طور صحیح استفاده خواهد شد.

ارزیابی روند شاخص بهره‌وری نیروی کار در کل اقتصاد ایران

بررسی‌ها نشان می‌دهد ‌رشد شاخص بهره‌وری نیروی کار در کل اقتصاد ایران طی سال‌های 1391 تا 1400 مسیر پرنوسانی را رقم زده است. رشد بهره‌وری نیروی کار در سطح کل کشور طی 10 سال به طور متوسط سالانه 5.6درصد کاهش یافته است.

رشد بهره‌وری نیروی کار در سال‌های 99 و 1400 به صورت متوالی رقم مثبتی را نشان می‌دهد که در مقایسه با سال‌های 96 تا 98 که این شاخص منفی شده بود، نشانه‌هایی از بهبود شاخص مذکور دارد.

در سال 1400 رشد بهره‌وری نیروی کار معادل 3.7درصد ثبت شده است. به عبارتی می‌توان گفت در آن سال تولید ناخالص به دست آمده در اقتصاد ایران نسبت به نیروی کار به‌کار گرفته شده در اقتصاد نسبت به سال قبل 3.7درصد بیشتر شده که به معنای افزایش بهره‌وری نیروی کار است. این ارزیابی همچنین نشان می‌دهد رشد بهره‌وری نیروی کار در سال 99 با 8.6درصد در بالاترین سطح این بررسی قرار می‌گیرد.

رکورد بیشترین رشد بهره‌وری نیروی کار در بخش نفت و گاز

تحلیل آمار و داده‌ها، روایتگر این موضوع است که بیشترین رشد بهره‌وری نیروی کار به تفکیک بخش‌های اقتصادی در سال 1400، به بخش «نفت و گاز» با ثبت رقم 20درصد اختصاص یافته است. رشد بهره‌وری نیروی کار در بخش حمل و نقل نیز در جایگاه دوم این بررسی قرار می‌گیرد.

جزئیات این ارزیابی نشان می‌دهد در سال 1400 رشد شاخص بهره‌وری نیروی کار در سه بخش اقتصادی منفی برآورد شده است؛ طوری‌که بخش‌ «معدن» با منفی 12.7درصد، «ساختمان» با منفی 11.1درصد و «آب، برق و گاز» با منفی 4.1درصد، به ترتیب کمترین رشد بهره‌وری نیروی کار را در سال مذکور نشان می‌دهند.

با نگاهی به آمار رشد بهره‌وری نیروی کار طی 10 سال در 9 بخش اقتصادی، مشاهده می‌شود در دو بخش «ساختمان» و «حمل و نقل و انبارداری» رکوردهای جدیدی به ثبت رسیده است. این ارزیابی نشان می‌دهد رشد بهره‌وری نیروی کار در بخش «حمل و نقل و انبارداری» بعد از ثبت اوج و فرودهایی طی سال‌های 91 تا 99، نهایتا در سال 1400 با رشد 6.82درصدی، به نقطه اوج خود طی این مدت بررسی رسیده است.

مطابق آمار، بررسی روند رشد بهره‌وری نیروی کار در بخش «ساختمان» در بازه ده‌ساله نشان از وضعیت نزولی در این بخش داشته است. در سال 99، در بازه کوتاهی این شاخص بالا رفته اما در ادامه در سال 1400 شاخص بهره‌وری نیروی کار با رشد منفی 11درصدی نسبت به سال قبل خود مواجه شده است.

صنعت «ساخت و ساز» به باور کارشناسان یکی از موتورهای کلیدی برای رشد اقتصادی شناخته می‌شود. این بخش، نیروی کار به نحوی سهم عمده‌ای در تولیدات دارد، اما به طور مزمن از رشد بهره‌وری کمتر در مقایسه با سایر بخش‌‌ها رنج می‌برد بنابراین عوامل مختلفی نظیر انگیزه کارگری پایین، شرایط ناکافی و نامطمئن برای یادگیری کار، افزایش پیچیدگی پروژه‌های ساختمانی و آب و هوای نامناسب (تغییرات فصلی) موجب چنین رشد پایین می‌شود.

واکاوی روند رشد بهره‌وری نیروی‌ کار در عمده بخش‌های اقتصادی ایران در مدت 10 سال، بیانگر این موضوع است که رشد بهره‌وری نیروی کار در بخش «نفت و گاز» که در سال 1395 (اوج برجام) با رشد 40درصدی و ثبت یک قله، در ادامه مسیر نزولی را طی کرده بود. با این حال با ثبت دو جهش متوالی مثبت در سال‌های 99 و 1400 این شاخص روند صعودی گرفته است.

بررسی این موضوع در بخش «کشاورزی» نشان می‌دهد روند رشد بهره‌وری نیروی‌ کار طی بازه مذکور در مقایسه با سایر بخش‌ها تقریبا مسیر باثباتی را پیموده و نهایتا این شاخص در سال 1400 رشدی معادل 3.48درصد داشته است. به اعتقاد کارشناسان، بهره‌وری لازم نیروی کار در بخش کشاورزی ایران طی این سال‌ها رخ نداده که این موضوع بر مسائلی چون ساختار سنی، فقدان سرمایه‌گذاری مناسب در بخش آموزش نیروی کار و نهایتا ترویج و تحقیقات مورد نیاز بخش کشاورزی دلالت دارد.

ارزیابی روند رشد بهره‌وری نیروی‌ کار در بخش «صنعت» طی 10 سال حاکی از وجود نوسانات عمده در این بخش بوده که در سال 1399 این شاخص به بالاترین سطح طی مدت مذکور رسیده و در سال 1400 رشد تقریبا 3.4درصدی را به ثبت رسانده است.

مطالعات صورت گرفته نشان می‌دهد رشد بهره‌وری نیروی کار در بخش صنعت ایران تابع افزایش مهارت و تحصیلات نیروی کار، توجه سیاست‌گذاران به دستمزد کارگران و همچنین خصوصی‌سازی بخش صنعت است.

در یک دهه اخیر روند رشد بهره‌وری نیروی‌ کار در بخش «معدن» هم با اوج و فرودهایی همراه بوده که بیشترین رشد در سال 1394 برآورد شده است. در ادامه این شاخص روند نزولی داشته طوری‌که در سال 1400 رشد رشد بهره‌وری نیروی‌ کار در بخش «معدن» با کاهش 12درصدی کمترین رشد را در میان سایر بخش‌های اقتصادی رقم زده است.