افت سنجه‌های عدالت اجتماعی به مرز هشدار

جدیدترین گزارش شاخص‌های عدالت اجتماعی ایران از سوی مرکز آمار منتشر شد. این گزارش بیانگر آخرین اطلاعات مرتبط با وضعیت عدالت اجتماعی در ایران تا پایان سال 1400 است که در هشت حوزه اقتصادی، اجتماعی، فرهنگی، آموزشی، سلامت، زیرساختی، جنسیتی و بین‌نسلی تبیین و ارائه شده است.

براساس این گزارش، در سال 1400 سرانه تولید ناخالص داخلی در کشور معادل 9 میلیون تومان بوده و در همین سال از کل درآمدهای مالیاتی دولت، 38درصد مربوط به مالیات اشخاص حقوقی، 38درصد مربوط به مالیات بر  کالا و خدمات، 19درصد مالیات بر درآمد و تنها 5درصد مربوط به مالیات بر ثروت بوده است.

در همین گزارش آمده است که هزینه‌های یک خانوار شهری در سال 1400 با افزایش 48.9درصدی به 92.5 میلیون تومان و هزینه‌های یک خانوار روستایی با رشد 52.4درصدی به 51.9 میلیون تومان رسیده است. علاوه بر این شاخص ضریب جینی که بیانگر نابرابری است می‌گوید روستاییان در معرض نابرابری بیشتری قرار داشته‌اند. همه اینها نشان‌دهنده این است که سیاست‌های تورم‌زا، بیش از همه روستاییان کم‌درآمد را هدف قرار داده است. با این حال نرخ مشارکت اقتصادی جمعیت 15 ساله روستاییان از شهری‌ها نیز بیشتر است یعنی روستاییان به‌رغم فعالیت بیشتر، در معرض نابرابری بیشتر قرار گرفته‌اند. همچنین نرخ تورم سالانه 10 سال منتهی به سال 1400 نیز نشان می‌دهد که در اغلب سال‌ها نرخ تورم بخش روستایی از شهری بیشتر بوده است.

25 درصد شاغلان از تحصیل‌کردگان آموزش عالی بودند

در سال 1400 سهم جمعیت شاغل و بیکار فارغ‌التحصیل آموزش عالی از کل شاغلان و کل بیکاران به ترتیب معادل 25.8 و 40.3درصد بوده است. در همین سال نرخ بیکاری فارغ‌التحصیلان آموزش عالی در کل کشور 13.6درصد و برای مردان 9.7 و برای زنان 22.8درصد بوده است.  البته اوضاع این شاخص برای روستاییان به مراتب بدتر است چرا که سهم روستاییان فارغ‌التحصیل آموزش عالی از کل شاغلان کشور، 7.8درصد است.

همچنین نسبت وابستگی جمعیت که حاصل تقسیم جمعیت خارج از سن فعالیت به جمعیت واقع در سن فعالیت است، در بازه زمانی 1391 تا 1400 از 40.9 به 44درصد رسیده است.

خانوارها دیگر مانند گذشته برای امور فرهنگی شامل تفریحات، سرگرمی و خدمات فرهنگی هزینه نمی‌کنند. افزایش هزینه‌های ضروری زندگی در سال‌های اخیر مهم‌ترین عامل کاهش این شاخص بوده است

کاهش سهم زنان از شاغلان کشور  در دهه 90

در ادامه این گزارش آمده است: در سال 1400 حدود 15درصد از کل شاغلان کشور، زن بودند. سهم زنان از مشاغل کشاورزی 15.8درصد، از مشاغل صنعتی 11.2درصد و از مشاغل خدماتی 17.3درصد است که در هر سه بخش نسبت به 10 سال قبل، کاهش رخ داده است. همچنین تعداد کل قانون‌گذاران، مقامات عالی رتبه و مدیران کشور در سال 1400، حدود 697 هزار و 750 نفر بوده که حدود 19درصد آنان را زنان تشکیل می‌دهند. سهم زنان از مدیران طی 10 سال منتهی به پایان دهه گذشته 3.2درصد رشد نشان می‌دهد اما نسبت به سال 1397 کاهش 1.5درصدی رخ داده است.

وضعیت عجیب نابرابری در بخش مسکن

در ادامه این گزارش می‌خوانیم: در سال 1400 متوسط قیمت فروش یک مترمربع زیربنای مسکونی در شهر تهران 34.4 میلیون تومان و در نقاط شهری کشور  11.8 میلیون تومان بوده که نسبت به سال قبل به ترتیب 40.1 و 53.9درصد افزایش نشان می‌دهد. نسبت متوسط قیمت یک مترمربع زیربنای مسکونی در نقاط شهری به متوسط درآمد خانوار شهری طی سال‌های 1391 تا 1400 با نوسان همراه بوده طوری‌که از 4.4درصد در سال 1396 به 10.1درصد در سال 1400 رسیده است. طی سال‌های 1391 تا 1400، هزینه مسکن خانوار در مناطق شهری و روستایی کشور با نوسان همراه بوده است. در سال 1400، هزینه مسکن خانوار در مناطق شهری و روستایی کشور به ترتیب 35.96 و 18.54درصد بوده است. در بین خانوارهای شهری ایرانی 68.34درصد صاحب منزل مسکونی، 23.16درصد مستاجر و 8.5درصد هم در سایر گونه‌های سکونت به سر می‌برند.

افزایش شاخص فلاکت به مرز 50درصدی

شاخص فلاکت حاصل جمع نرخ بیکاری و نرخ تورم است. براساس یکی از جداول منتشر شده از سوی مرکز آمار، به‌رغم کاهش نرخ بیکاری در سال‌های اخیر، شاهد افزایش شاخص فلاکت بوده‌ایم طوری‌که این شاخص از 19.3 در سال 1395 به 49.4درصد در سال 1400 رسیده است. همچنین سرانه تولید ناخالص داخلی از 9.7 میلیون تومان در سال 1396 به 9 میلیون تومان در سال 1400 کاهش پیدا کرده است.

اوضاع اسف‌بار در شاخص‌های فقر  و توزیع درآمد

براساس مستندات گزارش مرکز آمار، افرادی که کمتر از دو دلار در روز درآمد دارند از 0.08درصد کل جمعیت کشور در سال 1391 به 0.72درصد در سال 1400 افزایش پیدا کرده‌اند یعنی حدود 9 برابر افزایش رخ داده است! همچنین افراد با درآمد کمتر از یک دلار در روز نیز در همین فاصله زمانی 9 برابر شده‌اند.

از سوی دیگر نسبت هزینه‌های 10درصد پرهزینه‌ترین بخش جمعیت کشور به 10درصد کم‌هزینه‌ترین افراد از 10.79 در سال 1391 به 13.46 در سال 1400 افزایش پیدا کرده است.

کاهش ازدواج و افزایش طلاق

در بخش دوم گزارش که به بیان شاخص‌های عدالت در بعد اجتماعی پرداخته، تصریح شده است: طی سال‌های 1391 تا 1400 میزان عمومی ازدواج روند کاهشی داشته طوری‌که این میزان از 11.2درصد در سال 1391 (به ازای هر هزار نفر جمعیت) به 6.9درصد در سال 1400 رسیده است. همچنین طی سال‌های مذکور میزان عمومی طلاق با تغییرات شدید از 0.2درصد در سال 1391 به 2.5درصد در سال 1400 رسیده است.

یکی از نکات جالب توجه این گزارش ثبت 9374 واقعه طلاق در سال 1400 از سوی زوج‌هایی است که بیش از 29 سال با هم زندگی کرده‌اند. بیشترین میزان ثبت طلاق هم از سوی زوج‌هایی بوده که بین یک تا 5 سال با هم زندگی کرده‌اند.

طبق این گزارش، میانگین سنی مردانی که در سال 1400 ازدواج کرده‌اند 27.8 سال و میانگین سنی زنانی که در همان سال ازدواج کرده‌اند 23.6 سال بوده است. همچنین نرخ رشد جمعیت کشور در سال 1400 به 1.6درصد رسیده که نسبت به سال 1395 افزایش داشته است.

افزایش چشمگیر خانوارهای تحت پوشش سازمان‌های حمایتی

گزارش مرکز آمار نشان می‌دهد که تعداد خانوارهای تحت پوشش نهادهای حمایتی نظیر کمیته امداد و سازمان بهزیستی از 2.08 میلیون خانوار در سال 1395 به 3.46 میلیون خانوار رسیده که رقم بسیار قابل توجهی است. همچنین تعداد زنان سرپرست خانوار تحت پوشش نهادهای حمایتی به یک میلیون و 460هزار نفر در سال 1400 رسیده است. علاوه بر این، حدود 236هزار کودک معلول و کودک کار در سال 1400 تحت حمایت سازمان بهزیستی قرار داشتند که نسبت به سال 1391 بیش از 4 برابر رشد داشته است.

افزایش خودکشی و وقوع جرایم در سال 1400

اطلاعات مندرج در گزارش مرکز آمار می‌گوید در سال 1400 حدود 2316 قتل، 5085 مرگ مشکوک به خودکشی و 24806 مرگ مشکوک رخ داده که در هر سه مورد با افزایش نسبت به سال قبل و افق ده ساله قبل مواجه بوده‌ایم. همچنین در سال مورد اشاره 615هزار فقره نزاع فردی و 6800 فقره نزاع دسته‌جمعی رخ داده که نسبت به سال قبل قدری کاهش نشان می‌دهد.

از سویی این گزارش به ما می‌گوید آمار سرقت در کشور در حال افزایش است به گونه‌ای که از 545هزار فقره وقوع سرقت در سال 1391 به 903هزار سرقت در سال 1400 رسیده‌ایم. در سال 1400 حدود 445هزار نفر به جرم سرقت دستگیر شده‌اند. همچنین در سال 1400 بیش از 16هزار و 200 فوتی بر اثر تصادف در دم جان باخته‌اند که از این تعداد 3800 نفر در تصادف درون‌شهری کشته شده‌اند. در کل تعداد فوتی‌های ناشی از تصادف نسبت به سال 1391 بیش از 2600 نفر کاهش نشان می‌دهد.

کاهش هزینه خانواده‌ها برای امور فرهنگی

با وجود افزایش باسوادی

در بخش ابعاد فرهنگی شاخص‌های عدالت اجتماعی گزارش مذکور، آمده است که خانوارها دیگر مانند گذشته برای امور فرهنگی شامل تفریحات، سرگرمی و خدمات فرهنگی هزینه نمی‌کنند و می‌توان گفت افزایش هزینه‌های ضروری زندگی در سال‌های اخیر مهم‌ترین عامل کاهش این شاخص بوده است. با این اوصاف و براساس اطلاعات، هر خانوار شهری در سال 1400 حدود 1.6درصد از هزینه‌های خالص خود را به تفریح، سرگرمی و .. اختصاص داده در حالی‌که این نسبت در سال 1396 حدود 2.9درصد بوده است.

افرادی که کمتر از دو دلار در روز درآمد دارند از 0.08درصد در سال 1391 به 0.72درصد در سال 1400 افزایش پیدا کرده و افراد با درآمد کمتر از یک دلار در روز نیز در همین فاصله زمانی 9 برابر شده‌اند

همچنین در سال 1400 نرخ باسوادی جمعیت 6 ساله و بیشتر 90.3درصد بوده که نسبت به سال قبل از آن 0.6درصد افزایش داشته است. در همین سال شاخص مذکور برای مردان و زنان به ترتیب 93.5 و 87درصد بوده است. در سال 1400 نرخ باسوادی افراد 15 تا 24 سال 98.6درصد بوده که نسبت به سال قبل 0.2درصد افزایش داشته است. در همین سال شاخص مذکور برای مردان و زنان به ترتیب 98.7 و 98.5درصد بوده است.

همچنین در سال تحصیلی 1401-1400 پوشش واقعی تحصیلی در مقطع ابتدایی، دوره متوسطه اول و دوره متوسطه دوم به ترتیب 97.7، 91 و 80.4درصد بوده که نسبت به سال تحصیلی قبل در دوره متوسطه اول و دوم به ترتیب 3.2 و 2.1درصد کاهش داشته است. در سال تحصیلی 1401-1400 نرخ ترک تحصیل در مقطع ابتدایی، دوره متوسطه اول و دوره متوسطه دوم به ترتیب 0.95، 4.36 و 2.32درصد بوده است. در سال تحصیلی 1400-1401 همچنین حدود 185هزار نفر در سنین 6 تا 11 سال، 189هزار نفر در سنین 12 تا 14 سال و 535هزار نفر در سنین 15 تا 17 سال به عنوان بازمانده از تحصیل دوران ابتدایی، متوسطه اول و متوسطه دوم شناسایی شده‌اند. آمارها نشان می‌دهد که نرخ ترک تحصیل پسران و دختران تقریبا برابر است.

شکاف باسوادی بین فقرا و ثروتمندان  و افزایش سهم تحصیلات پولی

براساس اطلاعات این گزارش، متوسط تعداد افراد باسواد در خانوارهای ثروتمندترین دهک شهری تقریبا دو برابر فقیرترین دهک شهری است اما به‌رغم این شکاف فاحش، طی ده ساله اخیر متوسط تعداد افراد باسواد در خانوارهای دهک اول از 1.51 به 1.61 رسیده در حالی‌که این نسبت در بین خانوارهای ثروتمندترین دهک از 3.62 به 3.19 کاهش یافته است. از نکات مهم این گزارش، رشد سهم مدارس خصوصی در 10 ساله اخیر از تعداد کل دانش‌آموزان است طوری‌که از 8.2درصد در سال 1391 به 12.4درصد در سال 1400 رسیده است. همچنین از 3.3 میلیون دانشجوی کشور در سال تحصیلی 1400-1401 حدود دو میلیون دانشجو با پرداخت پول به دانشگاه‌های آزاد، پیام نور، غیرانتفاعی و علمی کاربردی تحصیل کرده‌اند.

افزایش امید به زندگی در 10 سال اخیر

با این حال و براساس نتایج حاصل از سرشماری عمومی نفوس و مسکن سال 1395، امید به زندگی در بدو تولد 74.2 سال و برای مردان و زنان به ترتیب معادل 72.5 و 75.5 سال بوده است. این شاخص نسبت به سال 1390 در کل کشور، 1.8 سال افزایش داشته است. همچنین سهم جمعیت تحت پوشش آب لوله‌کشی روندی افزایشی طی سال‌های 1391 تا 1400 داشته طوری‌که از 71.7 به 84.7درصد رسیده است. البته بیش از 15درصد جمعیت کشور همچنان فاقد آب لوله‌کشی هستند و نسبت جمعیت استفاده‌کننده از خدمات سیستم دفع فاضلاب مدیریت شده و ایمن 53درصد است. همچنین 74.3درصد روستاهای بالای 20 خانوار دارای آب آشامیدنی سالم هستند.

در حوزه گازرسانی نیز از 23 میلیون خانوار کشور، 18.2 میلیون خانوار تحت پوشش گازرسانی قرار گرفته‌اند و ضریب نفوذ تلفن همراه 92درصد و ضریب نفوذ اینترنت در مناطق شهری 82.6 و در مناطق روستایی 65.7درصد است.