تفاوت ۶۷درصدی واقعیت بازار کار با آمار اعلامی

علی خسروجردی

در نخستین جلسه شورای عالی اشتغال که با حضور «ابراهیم رئیسی» رئیس جمهور و اعضای تیم اقتصادی دولت سیزدهم برگزار شد، وزیر تعاون، کار و رفاه اجتماعی با رونمایی از طرحی که آن را زیست‌بوم اشتغال می‌نامید از هدف‌گذاری دولت برای ایجاد یک میلیون و 850هزار فرصت شغلی در کشور تا پایان سال 1401 (ظرف مدت 18 ماه) خبر داد. سوم دی ماه، و پس از برگزاری دومین جلسه این شورا، حجت عبدالملکی به تلویزیون رفت و از آغاز حرکت ماشین اشتغال دولت سیزدهم سخن گفت و افزود که در سه ماهه گذشته (پاییز 1400) حدود 217هزار فرصت شغلی در کشور ایجاد شده است، اما آمار اعلام شده از سوی مرکز آمار، نشان داد که این اعداد چندان واقعی و درست نیستند.طبق گزارش مرکز آمار ایران، در تابستان امسال و با مشارکت اقتصادی 41.1درصدی در کشور، تعداد شاغلان بالای 15سال و بیشتر برابر با 23میلیون و 405هزار نفر بود. همین مرکز، در گزارش پاییز امسال، از مشارکت اقتصادی 40.9درصدی خبر داد که نشان می‌داد تعداد شاغلان کشور در پایان فصل پاییز به 23میلیون و 535هزار نفر رسیده است که نشان می‌دهد خالص ایجاد اشتغال در کشور طی سه ماه منتهی به ابتدای دی ماه 1400، حدود 130هزار نفر بوده است. این آمار با ارقام اعلامی وزیر کار، 87هزار نفر تفاوت دارد که نشان از انحراف 67درصدی در آمار اعلام شده دارد.

البته پاسخ مسئولان وزارت کار به این موضوع از پیش مشخص است؛ 217هزار شغل ایجاد شده و حدود 87هزار شغل از بین رفته است، اما مشخص است که در سنجش آمارهای کلان اقتصادی، آنچه اهمیت دارد خالص تعداد شغل ایجاد یا کاهش یافته در یک مدت زمانی است. همچنین نکته دیگر در این آمار، کاهش 0.2درصدی نرخ مشارکت اقتصادی در کشور است که نشان می‌دهد جمعیت کشور همچنان از یافتن شغل مناسب دلسرد هستند و این شاخص مهم اقتصادی، روزبه‌روز بدتر می‌شود.

شغل یک میلیون تومانی

عبدالملکی پیش از انتخاب به عنوان وزیر تعاون، کار و رفاه اجتماعی، مدعی بود که می‌توان با مبلغ یک میلیون تومان شغل ایجاد کرد. بیست و دوم فروردین ماه سال جاری در صفحه توییتر خود نوشت: با یک میلیون تومان هم می‌شود کار تولیدی کرد. حتما می‌پرسید چگونه؟! حق دارید! آموزش نداده‌ایم!

پس از انتصاب وی به عنوان وزیر کار، گمان می‌رفت که آشنایی با واقعیات جامعه، دیدگاه‌های وی را اصلاح کند با این حال، سیزدهم دی ماه و در حاشیه بازدید از از نمایشگاه مشاغل مهارت‌محور کم‌سرمایه که در مرکز تربیت مربی سازمان فنی و حرفه‌ای البرز برگزار شد، درباره ایجاد اشغال گفت: سه سال پیش مطرح کردیم که با یک میلیون تومان هم می‌شود شغل ایجاد کرد و اکنون با وجود گذشت چند سال و گرانی مواد اولیه، معتقدیم هنوز هم می‌توان با یک میلیون تومان شغل ایجاد کرد.البته عملکرد عبدالملکی در کمیته امداد، نشان می‌دهد که ادعای ایجاد مشاغل یک میلیون تومانی، تنها روی کاغذ یا صفحات فضای مجازی کاربرد دارد. وی که پیش از انتصاب به عنوان وزیر کار، معاون اشتغال و خودکفایی کمیته امداد بود، یازدهم خرداد ماه امسال و در تشریح دستاوردهای خود در این نهاد به خبرگزاری فارس گفت: کمیته امداد سال گذشته (1399) بیش از 197هزار فرصت شغلی ایجاد کرد. از این تعداد 170هزار مورد اجرای طرح‌های اشتغال و 27هزار مورد از طریق کاریابی بوده است. عبدالملکی با تقدیر از شبکه بانکی در پرداخت تسهیلات اشتغال به مددجویان، اضافه کرد: اعتبارات اشتغال کمیته امداد در سال گذشته 5800 میلیارد تومان بود که از این میزان 5680 میلیارد تومان محقق شد.نگاهی به این ارقام یعنی ایجاد 170هزار شغل از طریق اجرای طرح‌های اشتغال و اعتبارات اشتغالی 5680میلیارد تومانی نشان می‌دهد که سرانه اشتغالزایی وی در کمیته امداد رقم 33.4میلیون تومانی بوده که تفاوت بسیاری با رقم یک میلیون تومانی ادعایی دارد.

پاییز امسال نرخ مشارکت اقتصادی در کشور کاهش 0.2درصدی را تجربه کرد که نشان می‌دهد جمعیت کشور همچنان از یافتن شغل مناسب دلسرد هستند و این شاخص مهم اقتصادی، روزبه‌روز بدتر می‌شود

ایجاد کار تولیدی با  یک میلیون تومان غیرممکن است

«علیرضا حیدری» کارشناس روابط کار در ارتباط با اشتغالزایی با مبلغ یک میلیون تومان گفت: در حال حاضر، بسیاری از مشاغل نیازی به آورده اولیه ندارند. برخی، توانایی‌هایشان را بر بستر اینترنت ارائه می‌دهند؛ نمایش توانایی‌های فردی به این نحو به سرمایه‌گذاری اولیه چندانی نیازی ندارد. در چنین شرایطی، شاید به مبلغ یک میلیون تومان به عنوان آورده اولیه هم نیازی نباشد. برخی از کارها هستند که نمی‌توان به آن برچسب اشتغال چسباند ولی درآمد بالایی دارند. برخی افراد به واسطه تعداد دنبال‌کنندگان خود در شبکه‌های مجازی، کالاها یا خدماتی را در قبال دریافت پول تبلیغ می‌کنند. اشخاصی که به این کارها روی می‌آورند، تابع هیچ زمان و مکانی نیستند. آنها می‌توانند در ۲۴ ساعت شبانه‌روز به فعالیت خود ادامه دهند.با این حال، وی معتقد است هنگامی که در ارتباط با اشتغال تولیدی سخن به میان می‌آید، شرایط تغییر می‌کند. به گفته حیدری، گاه کالا در حوزه خدمات تعریف می‌شود یعنی شخص به وسیله مهارت خود، توانایی‌هایش را به معرض نمایش می‌گذارد. چنین شخصی می‌تواند در بازار فعالیت داشته باشد و نیازی به سرمایه‌گذاری ندارد اما اشتغال‌زایی در حوزه تولید کالا متفاوت است. تولید کالا به عوامل تولید وابسته است که شامل کارگاه، ماشین‌آلات و نیروی انسانی می‌شود. تامین این مولفه‌ها نیازمند سرمایه است و به افراد کارآفرین هزینه تحمیل می‌کند. کمیت کارگاه، نوع ماشین‌آلات و نیروی انسانی نیز با توجه به نوع و حجم کالای تولیدی تغییر می‌کند و تمامی این مولفه‌ها در سرانه ایجاد یک شغل تاثیرگذار هستند.در این صورت شاید گفته وزیر کار که با یک میلیون تومان می‌توان فرصت شغلی ایجاد کرد، چندان بیراه نباشد اما باید به این موضوع توجه کرد که چنین شغلی تا چه میزانی کارایی و اثربخشی دارد. حیدری معتقد است عموم جامعه باور دارند که یک کار زمانی به عنوان شغل در نظر گرفته می‌شود که کالایی خاص تولید کند. ایجاد شغلی که در آن یک کالا تولید می‌شود با یک میلیون تومان غیرممکن است. تولید یک کالا منوط به جمع‌آوری مجموعه‌ای از عوامل مختلف است که نیاز به حجم قابل توجهی سرمایه دارد تا آنجا که تولید کالا حتی در مقیاس کوچک و حتی به صورت انفرادی هم نیاز به سرمایه قابل‌توجهی دارد.

برخی تصور می‌کنند که تمامی مشاغل را می‌توانند با سرانه یک میلیون تومانی ایجاد کنند. در شرایطی که تامین معیشت ماهانه خانواده‌ها به چند میلیون تومان رسیده، اشتغالزایی با مبلغ یک میلیون تومان یک طنز است

اشتغال پایدار اهمیت دارد

از سوی دیگر، وقتی می‌توان گفت شغلی ایجاد شده و فردی در آن مشغول به فعالیت است که بر بستر اقتصاد رسمی باشد و دارای پایداری و امنیت باشد، درآمد آن شغل، هزینه‌های زندگی را پاسخ دهد و هر لحظه بیم از دست رفتن درآمد یا خود شغل نرود اما واقعیت این است که این روزها، اشتغال‌زایی دشوارتر و پیچیده‌تر شده و حتی خواسته‌ها و علایق افراد برای وارد شدن به کارها نیز پیچیده و سخت شده است. به بیان دیگر بسیاری از افراد به دنبال شغلی با صفت خوب، درآمد مناسب و دارای خصوصیت پیشرفت در آینده هستند.

این کارشناس روابط کار تصریح کرد: پایداری اشتغال، نکته مهمی است که باید مورد توجه قرار گیرد. هنگامی که سخن از شغل پایدار به میان می‌آید، شرایطی مدنظر قرار می‌گیرد که درآمد حاصل از آن فرصت شغلی بتواند نیازهای فعلی و آینده یک نیروی کار را تامین کند. منظور از تامین نیازهای آینده این است که نیروی کار بتواند به واسطه اشتغال خود پس‌انداز داشته باشد تا از پس تامین نیازهای خود در دوران بازنشستگی برآید.

این کارشناس کار باور دارد اگر یک فرصت شغلی پاسخگوی نیازهای کنونی و آتی نیروی کار نباشد، پایدار قلمداد نمی‌شود. مشاغلی که در حوزه تولید به سرانه یک میلیون تومانی نیاز دارند، پایدار نخواهند بود. چنین مشاغلی با توجه به شرایط اقتصادی و اجتماعی جامعه ایجاد می‌شوند و به سرعت هم از بین می‌روند لذا در ایجاد اشتغال باید به مولفه‌های متفاوتی توجه کنیم. به طور مثال باید به این موضوع توجه کنیم که نگاه بلندمدت اقتصاد به شغل چیست و چه مواردی در روابط اقتصادی تعریف خواهد شد؟حیدری توضیح داد: موضوعی به نام اشتغال پیشران در علم اقتصاد مطرح شده است. این مشاغل در ایران در حوزه صنعت ساختمان و نفت و گاز تعریف می‌شوند. هنگامی که این صنایع رو به جلو حرکت کنند، تمامی بخش‌های دیگر را به حرکت وامی‌دارند. اشتغال پسین و پیشین باید پیش از تولید محصولات صنایع نفت و ساختمان ایجاد شوند اما در شرایط موجود این صنایع به دلیل تحریم و کاهش تقاضا در رکود به سرمی‌برند. در نتیجه تمامی مشاغلی که متاثر از این دو صنعت هستند، تحت تاثیر قرار می‌گیرند که این مشاغل و شاغلان آنها تعداد قابل توجهی دارند. در این بخش قطعا مشاغلی که با یک میلیون تومان ایجاد می‌شوند نیز تحت تاثیر این صنایع قرار خواهند گرفت. ایجاد اشتغال وابسته به حرکت رو به جلوی صنایع نفت و گاز و ساختمان و کلا صنایع پیشران است.

اشتغال باید مبتنی بر اقتصاد رسمی باشد

این کارشناس روابط کار ادامه داد: ایجاد شغل تولیدی با مبلغ یک میلیون تومان تنها روی کاغذ میسر است و در دنیای واقعی چنین چیزی میسر نیست. از منظر اقتصادی، دست‌فروشان شاغل به حساب می‌آیند. شاید سرمایه مورد نیاز آنها حدود همان یک میلیون تومان باشد زیرا تمام آورده مالی خود را در قالب کالا در دست دارند و این افراد از محل تفاوت خرید و فروش کالاهای خود سود به جیب می‌‍زنند. اگرچه آنها درآمد کسب می‌کنند اما باید این پرسش را مطرح کرد که آیا اشتغال آنها پایدار است؟حیدری باور دارد که این افراد نمی‌توانند آتیه خود را تامین کنند. به گفته وی، تنها هنگامی که از مشاغل غیررسمی سخن به میان می‌آید این افراد تحت پوشش قرار می‌گیرند.این کارشناس روابط کار معتقد است: برخی تصور می‌کنند که تمامی مشاغل را می‌توانند با سرانه یک میلیون تومانی ایجاد کنند که بسیار خوشبینانه است چرا که تهیه مبلغ یک میلیون تومان در این روزها حتی بدون کمک‌های دولتی بسیار ساده است اما در شرایطی که تامین معیشت ماهانه خانواده‌ها به چند میلیون تومان رسیده، اشتغال‌زایی با مبلغ یک میلیون تومان یک طنز است.