قالیبافی؛ هنرصنعتی که آینده‌ای برای بافندگانش ندارد
خاموشی تدریجی نوای دفتین‌زنی
قالیبافی هنر اصیل ایرانی است که از دیرباز زبانزد مردم جهان بوده است. با این وجود صنعت قالیبافی و بافندگان، این روزها با مشکلات متعددی ازجمله گران بودن مواد اولیه، افزایش هزینه‌های تولید و عدم بهره‌مندی از بیمه روبه‌رو هستند طوری‌که به گفته کارشناسان این حوزه مشکلات ریزودرشت این صنعت تهدیدی برای افول این هنر اصیل تلقی می‌شود.
برای بررسی مشکلات بافندگان و صنعت قالیبافی خبرنگار ایسنا به روستای هندل‌آباد یا همدل‌آباد در دهستان کنویست واقع در ۳۵ کیلومتری شهر مشهد سری زده است. شغل بیشتر زنان این روستا قالیبافی است. وارد یکی از کارگاه‌های فعال در روستا می‌شویم. چهار زن مقابل دار قالی نشسته‌اند. صدای دفتین زنی بر گره‌های ظریف نخ‌های رنگارنگ روی دار برافراشته قالی در فضا طنین‌انداز است. به سراغ یکی از بافندگان می‌رویم و با او گفت‌وگو می‌کنیم. راضیه حدودا ۴۵ سال دارد و از قدیمی‌ترین بافندگان کارگاه است.
او می‌گوید: یکی از بزرگترین مشکلات بافندگان این است که تحت پوشش بیمه قرار ندارند. طی این همه سال قالیبافی بیمه نداشته‌ام و در این مورد از جایی درخواست نکرده‌ام. کسی هم برای بیمه شدن ما درخواستی نداده است.
راضیه با اشاره به دشوار بودن شغل قالیبافی و دستمزد پایین آن ادامه می‌دهد: اگر تلاش بیشتری کنیم و بتوانیم زیاد کار کنیم و وقت بیشتری برای قالیبافی داشته باشیم نهایتا بتوانیم روزی ۴۰هزار تومان کار کنیم و یک قالی را در 4 تا ۶ ماه به صاحبکار تحویل بدهیم. به‌طورکلی حمایتی از بافندگان نمی‌شود.
به کارگاه قالیبافی دیگری می‌رویم. مریم یکی از زنان بافنده دارای ۳۰ سال تجربه در زمینه قالیبافی است. او درباره وضعیت کار و بیمه بافندگان می‌گوید: در سال ۹۲ اقداماتی انجام داده و نام خود را ثبت کردیم ولی متاسفانه به ما گفتند که دیگر چنین طرحی وجود ندارد و ما موفق به بیمه خود نشدیم.
این بافنده با اعتراض به پایین بودن دستمزد و حقوق بافندگان ادامه می‌دهد: هر روز صبح تا شب در حال قالیبافی هستیم. با این حال تنها می‌توانیم بعد از چهار یا پنج ماه یک قالی سه در چهار تحویل بدهیم که دستمزد آن برای هر نفر ۴ یا ۵ میلیون تومان بیشتر نخواهد بود. این قالیباف در پاسخ به این سوال که آیا خود مستقیما به بازار دسترسی دارد یا برای کسی کار می‌کند، پاسخ می‌دهد: برای کسی کار می‌کنم. برای خوداشتغالی به کمیته امداد مراجعه کردم تا بتوانم خودم مستقیما به بازار برای فروش قالی دسترسی داشته باشم ولی برای این کار حمایتی نشدم.
او بزرگترین مشکل خود را در زمینه قالیبافی دستمزد پایین آن دانست و می‌گوید: کار سنگین و اصلی را ما انجام می‌دهیم ولی پول فروش فرش به جیب افراد دیگری می‌رود.
آینده‌ای برای بافندگان قالی وجود ندارد
مریم می‌گوید: می‌خواهیم بیمه بافندگان پیگری شود. با وجود اینکه ۳۰ سال است که در حال قالیبافی هستیم ولی هیچ آینده تضمین‌شده‌ای نداریم.
بافنده دیگر نامش زهرا و ۲۵ سال است که مشغول قالیبافی در این روستاست. او می‌گوید: چندباری که از صاحبکار خود درخواست بیمه کرده‌ام، جواب می‌دهد امکان بیمه شدن وجود ندارد.
زهرا بیان می‌کند: اگر بتوانیم هر روز و بدون وقفه قالی ببافیم، هر سه تا چهار ماه می‌توانیم یک قالی را تحویل دهیم که پول آن هم زمانی که بین کارگران تقسیم می‌شود، به هر یک مقدار ناچیزی می‌رسد.
او ادامه می‌دهد: ۲۵ سال است که مشغول قالیبافی هستم. از چشم و سر و شانه و... برای این کار مایه گذاشته‌ام ولی در نهایت تمام سود این کار به جیب فرد دیگری می‌رود و درآمد ناچیزی نصیب ما می‌شود.
زهرا خاطرنشان می‌کند: دولت و مسئولین باید از ما حمایت کنند تا بتوانیم سود کاری که انجام می‌دهیم، نصیب خودمان شود و شرایط دسترسی مستقیم ما به بازار را فراهم کند.
موضوع بیمه تنها عاملی است که به قالیبافان برای ادامه دادن این شغل سخت، انگیزه می‌دهد زیرا بیمه تامین اجتماعی مشخص‌کننده آینده، جایگاه و منزلت بافنده است
این بافنده ادامه می‌دهد: شاید قیمت یک قالی ۱۰۰ میلیون تومان باشد ولی از این مقدار تنها ۱۰ میلیون آن نصیب بافندگان می‌شود.
در همین رابطه «مهدی کلالی» رئیس اداره کل فرش سازمان صنعت، معدن و تجارت خراسان رضوی در گفت‌وگو با ایسنا اظهار می‌کند: حدود ۹۰هزار بافنده در سطح استان وجود دارد که این تعداد صرفا با مهارت قالیبافی آشنایی دارند و تنها ۴۵درصد از این آمار قالیباف، فعال هستند. البته این آمار کاملا دقیق نیست و این یک ضعف در صنعت قالیبافی تلقی می‌شود زیرا سامانه‌ای وجود ندارد که آمارها را به طور دقیق و کامل بررسی کند. از طرفی هم چون بافندگان قشر خاصی هستند که امکان دارد به اینترنت و سایر منابع دسترسی نداشته باشند، ثبت اطلاعات و آمارشان کمی دشوار است.
او با بیان مشکلات موجود ادامه می‌دهد: بیمه تامین اجتماعی قالیبافان از سال ۹۳ تاکنون به دلیل محدودیت‌های اعتباری دیگر کسی را جذب نکرد و بیمه‌شدگان نیز ریزش داشتند. در همین راستا، مرکز ملی فرش ایران تفاهم‌نامه‌ای را با صندوق بیمه عشایر روستایی کشاورزان منعقد کرد که خط درآمدی قالیبافان را از ۴۵۰هزار تومان تا یک میلیون و ۵۰۰هزار تومان تعیین کند و بر مبنای آن، بافندگان مستلزم می‌شدند که ۱۵درصد از درآمدشان را برای بیمه پرداخت کنند که از این ۱۵درصد نیز، ۱۰درصد را دولت و ۵درصد را بافنده پرداخت می‌کرد.
رئیس اداره کل فرش سازمان صنعت، معدن و تجارت خراسان رضوی ادامه می‌دهد: مرداد ماه سال ۹۹ مجددا یک تفاهم‌نامه تکمیلی منعقد شد که طبق این تفاهم‌نامه، دولت باید تمام حق بیمه قالیبافان در یک سال اول را پرداخت می‌کرد یعنی در سال اول، همان ۵درصدی که قالیباف موظف به پرداخت آن بود از جانب دولت پرداخت می‌شد. در سال اول، قالیباف موظف به پرداخت یک درصد از حق بیمه بود، از سال دوم موظف به پرداخت ۲درصد، سال سوم ۳درصد، سال چهارم ۴ درصد و در نهایت سال پنجم موظف به پرداخت ۵درصد از حق بیمه می‌شود اما متاسفانه به دلیل محدودیت‌های اعتباری دولت قبل، تاکنون خبری از اجرای این تفاهم‌نامه نشده است.
وی افزود: درآمد یک قالیباف هیچ تطابقی با تورم موجود در اقتصاد کشور ندارد و به این دلیل آمار قالیبافان فعال رو به کاهش است. با وجود اینکه سرمایه‌گذار وجود دارد اما خراسان رضوی هم‌اکنون با کمبود قالیباف مواجه است. بزرگترین دغدغه قالیباف‌ها بازار و فروش و تامین مواد اولیه است. برای بهبود این وضعیت، تنها راهکار پیشنهادی ما این بود که قالیبافی از حالت تک‌بعدی خارج شده و به یک فعالیت کارگاهی تبدیل شود.
کلالی ادامه داد: حدود ۳۰۰ تا ۳۵۰ کارگاه غیرمتمرکز قالیبافی در خراسان رضوی وجود دارد و در هر کارگاه حداقل ۱۰ نفر مشغول به کار هستند. میزان کارگاه‌های متمرکز نیز بین ۵۰ الی ۶۰ عدد است. تعداد کارگاه‌های قالیبافی استان تا پایان سال ۱۴۰۰ به‌روز خواهد شد و در تلاش هستیم تا آمار کارگاه‌های موجود در استان را افزایش دهیم.
۲۵ سال است که مشغول قالیبافی هستم. از چشم و سر و شانه و... برای این کار مایه گذاشته‌ام؛ ولی در نهایت تمام سود این کار به جیب فرد دیگری می‌رود و درآمد ناچیزی نصیب ما می‌شود
قطع بیمه حدود ۶۰۰۰ قالیباف
«هادی مخملی» رئیس اتحادیه فرش دستبافت مشهد نیز در گفت‌وگو با ایسنا می‌گوید: در حال حاضر تعداد قالیبافانی که در مشهد در انتظار بیمه تامین اجتماعی هستند ۵۷۰۰ نفر است. از ابتدای سال ۹۳ تاکنون ۶۰۰۰ بیمه مربوط به قالیبافان قطع شده است. تعداد قالیبافان که در حال حاضر در مشهد بیمه هستند ۲۲۰۰ نفر است.
او در رابطه با موانعی که بر سر راه قالیبافان وجود دارد، ادامه می‌دهد: اولین مانع در مسیر کار قالیبافان، کاهش قدرت و ظرفیت آنها در تولید است. تا قبل از افزایش قیمت مواد اولیه، قالیباف به تنهایی می‌توانست به صورت شخصی فعالیت کند اما اکنون این شرایط وجود ندارد و قالیبافان با مشکلات زیادی سر و کار دارند.
رئیس اتحادیه فرش دستباف مشهد بیان می‌کند: دومین مانع در مقابل قالیبافان مربوط به بیمه تامین اجتماعی است. به دلیل عدم بودجه کافی دولت بیمه برای قالیبافان لحاظ نمی‌شود. از سال ۹۳ که بیمه‌های تامین اجتماعی قالیبافان به مشکل برخورده است، بیمه حدود ۶۰۰۰ قالیباف قطع شده و هنوز تجدید نشده است.
مخملی تصریح می‌کند: البته بیمه صندوق عشایر عملکرد نسبتا مطلوبی داشته اما این بیمه شرایط و فواید کمتری دارد. فایده بیمه صندوق عشایر این است که در صورتی که قالیباف دوباره تحت پوشش بیمه تامین اجتماعی قرارگیرد، سوابق آن را پذیرفته و تایید می‌شود.
او در ارتباط با تاثیر چشمگیر بیمه تامین اجتماعی در روند عملکرد قالیبافان بیان می‌کند: موضوع بیمه تنها عاملی است که به قالیبافان برای ادامه دادن این شغل سخت، انگیزه می‌دهد زیرا بیمه تامین اجتماعی مشخص‌کننده آینده، جایگاه و منزلت بافنده است و تاثیر چشمگیری در اشتغالزایی و افزایش میزان بافندگان و تولید دارد.
رئیس اتحادیه فرش دستباف مشهد خاطرنشان می‌کند: عامل اصلی عدم بیمه تامین اجتماعی قالیبافان، کمبود بودجه دولت است. اتحادیه‌ها با وجود چنین شرایطی موظفند با بررسی گروه‌های مختلف قالیبافان، به تخصیص بیمه به قالیبافانی که شرایط سخت‌تری دارند، اقدام کنند.
دیدگاه تان را بنویسید