«بلایی که شوک‌های ارزی بر سر کشور آورد»؛ از نگاه یک اقتصاددان
افزایش میلیاردرها و غارت فقرا با مالیات تورمی
چند روز پیش، نشریه فوربس در گزارشی نوشت که با وجود تشدید تحریم‌های آمریکا و شیوع گسترده کرونا، تعداد میلیونرهای جهان (کسانی که یک میلیون دلار و بیشتر ثروت دارند) به طرز قابل توجهی بیشتر شده است. در این میان، تعداد ایرانیان ثروتمند در سال ۲۰۲۰ بیش از ۲۱درصد نسبت به سال قبل آن بیشتر شده، در حالی‌که متوسط جهانی ۶.۳درصد بوده و ثروت این افراد نیز طی همین سال بر حسب دلار ۲۴.۳درصد افزایش داشته است.
به گزارش «توسعه ایرانی»، فوربس در ادامه آورده است که اکنون ایران چهاردهمین کشور جهان از لحاظ دارا بودن تعداد ثروتمندان است و تعداد میلیونرها در آن حتی از عربستان نیز بیشتر است؛ کشوری که با حدود ۲۱۰هزار میلیونر در رده هفدهم جهان قرار دارد. به ادعای این نشریه، با این حال توزیع درآمد در ایران چندان عادلانه نیست و بین ثروت دهک‌های بالا و پایین جامعه تضاد آشکاری وجود دارد و حدود ۶۰درصد جمعیت ایران به نوعی با فقر دست و پنجه نرم می‌کنند.
این آمار هر چقدر هم عجیب باشد اما گویای واقعیت تلخی است. در کشوری که درآمد سرانه هر شهروند آن در سال گذشته میلادی کمتر از نصف درآمد شهروندان عربستانی است، بیشتر بودن تعداد میلیونرها نشان از بیماری شدید اقتصادی و شکاف‌های گسترده طبقاتی است.
«احسان سلطانی» کارشناس و پژوهشگر مسائل اقتصادی درباره گزارش نشریه فوربس می‌گوید: این موضوع را از چند منظر می‌توان مورد بررسی قرار داد؛ اول اینکه آیا افزایش میلیاردرهای ایرانی به معنای خلق ثروت در ایران است؟ پاسخ به این سوال منفی است چون این اتفاق نیفتاده است. در سه چهار سال گذشته سرانه تولید ناخالص ما منفی بوده و رشد نکرده بنابراین با اطمینان می‌توان گفت که در کشور ثروت خلق نشده، اقتصاد رشد نکرده و درآمد ملی بالا نرفته است.
وی ادامه داد: بحث بعدی این است که چگونه می‌شود در شرایطی که در کشور هیچ اتفاق مثبتی از نظر اقتصادی در مجموع رخ نداده و ثروت ملی، درآمد مردم و تشکیل سرمایه همه منفی بوده، چنین اتفاقی افتاده باشد؟ پاسخ این است که این افزایش ثروت در واقع بیش از هر چیزی به شوک‌های ارزی برمی‌گردد که دولت از سال ۹۷ شروع کرد و در مرحله بعد در سال ۹۹ ادامه داد. در واقع همین دو شوک ارزی شوکی بزرگی را به اقتصاد ما وارد کرد طوری‌که قیمت ارز نزدیک به هشت برابر افزایش پیدا کرد و در حال حاضر نیز بیش از شش برابر آن باقی مانده است.
فوربس: توزیع درآمد در ایران چندان عادلانه نیست و بین ثروت دهک‌های بالا و پایین جامعه تضاد آشکاری وجود دارد و حدود ۶۰درصد جمعیت ایران به نوعی با فقر دست و پنجه نرم می‌کنند
سلطانی با بیان این پرسش که شوک ارزی چه چیزی را رقم زده، گفت: این شوک در واقع باعث شده حقوق‌بگیران و طبقات پایین و صاحبان درآمدهای ثابت به شدت سرکوب شوند و قدرت خرید خود را از دست بدهند و درواقع با مالیات تورمی غارت شوند.
وی افزود: شوک قیمت ارز به دنبال خود شوک قیمت‌ها را به دنبال داشت و بر دارایی‌ها اثر گذاشت، به این صورت که قیمت دارایی‌ها بالا رفت. مثلا در جریان شوک ارزی برآوردهای رسمی نشان می‌دهد که قیمت مسکن حدود ۷ برابر بالا رفت (البته برآورد ما افزایش بیش از ۷برابری را نشان می‌دهد) و قیمت سهام شرکت‌ها هم تقریبا بیش از 10 برابر افزایش یافت.
این کارشناس بیان کرد: خب همان‌هایی که صاحبان املاک و زمین و سهام و... بودند از این وضعیت سود بردند. البته درست است که بخشی از اینها مربوط به افراد خرده‌سهامدار و نهادها است اما بخش عمده آن مربوط به افرادی است که دارای دارایی و ثروت بالایی هستند.
سلطانی با تاکید بر اینکه اگر قیمت ارز و دارایی‌ها در این حد ثابت بماند عدم تعادل عجیبی ایجاد می‌شود، گفت: یک‌سوم مردم ایران خانه ندارند و بخش عظیمی از مردم ایران دارایی‌های خاصی ندارند. در چنین وضعیتی در واقع این افراد عادی هستند که آسیب دیدند و در مقابل با بالارفتن قیمت‌ها، دارایی آن گروه ثروتمند ۶۰ برابر شده است.
بزرگترین فساد سه سال گذشته این است که شرایطی را فراهم کرده‌ایم که عده‌ای بدون تلاش و کار و زحمت و بدون ایجاد شغل و فقط با استفاده از شرایط تحریم به ثروتی عظیم دست یافته‌اند
این کارشناس اقتصادی تاکید کرد: اگر طیف ثروت را در ایران تقسیم کنیم و بگوییم قبلا 90درصد مردم 30 یا 40درصد دارایی کشور را داشتند الان این به 20درصد رسیده، یعنی توزیع درآمد بر دارایی‌ها به شدت تغییر کرده است. بنابراین آنچه به آن افزایش ثروت گفته می‌شود در واقع افزایش شبه‌ثروتی است که به خاطر شوک‌های ارزی ایجاد شده است. افزایش ثروت یعنی اگر قبلا 100هزار کارخانه داشتیم به 200هزار کارخانه افزایش پیدا کند یا مثلا دارایی‌های کشور بیشتر شود اما الان چنین اتفاقی نیفتاده است.
سلطانی اظهار کرد: در چنین وضعیتی دولت بعدی اگر واقعا دولت محرومان و فقیران است و اگر می‌خواهد با فساد مبارزه کند، در درجه اول باید با این فساد قیمت ارز مقابله کند.
وی در پاسخ به این پرسش که آیا دولت توانایی مبارزه با این فساد را دارد، گفت: البته که می‌تواند این کار را انجام دهد. ببینید درآمدهای ارزی بالا می‌رود و بنابراین نرخ ارز می‌تواند واقعی شود و از این وضعیت کاذب و حباب قیمت‌ها بیرون بیاید و به تبع آن قیمت دارایی‌ها و قیمت این ثروت‌های موهومی تثبیت نشود و تبدیل به ثروت قابل معامله نشود. در نتیجه این اتفاق شکاف ثروت بین محرومان و ثروتمندان تا حدودی تعدیل خواهد شد.
سلطانی اظهار کرد: متاسفانه دولت یازدهم و دوازدهم شکاف بسیار عظیم درآمد و ثروت بین طبقات پایین و متوسط و طبقات ثروتمند ایجاد کرده و این بزرگترین خیانتی بود که به مردم ایران کردند. باید ببینیم که دولت سیزدهم می‌تواند این شکاف را تا حدی ترمیم کند یا اینکه به این شکاف ثروت و درآمد صحه می‌گذارد و آن را به یک بحران تبدیل می‌کند.
این اقتصاددان با تاکید بر اینکه عده‌ای به خاطر شوک‌های قیمتی و تشکیل حباب دارایی‌ها، ثروت بسیاری پیدا کرده‌اند، گفت: بزرگترین فساد سه سال گذشته این است که شرایطی را فراهم کرده‌ایم که عده‌ای بدون تلاش و کار و زحمت و بدون ایجاد شغل و فقط با استفاده از شرایط تحریم به ثروتی عظیم دست یافته‌اند.
وی گفت: به اعتقاد من تحریم‌ها در نیمه دوم امسال برطرف خواهد شد و برخی تحریم‌ها ماندنی نیست اما دولتی که با شعار فساد و به اسم دولت محرومان روی کار آمده است اگر واقعا به این شعارهای خود وفادار بماند، مشکلات تا حدودی حل خواهد شد و این را آینده نشان خواهد داد.
این اقتصاددان در پاسخ به این سوال که آیا می‌توان به از بین رفتن این شکاف درآمدی در آینده امیدوار بود یا خیر، گفت: در این خصوص الان هیچ چیز نمی‌توانیم بگوییم و در واقع هیچ چیز از دولت آینده نمی‌دانیم. در حال حاضر صحبتی از تعدیل و و اصلاح نشده است. اولین حرکتی که دولت آینده باید انجام دهد این است که نشان دهد که می‌خواهد با فساد مبارزه کند و جلوی ثروت‌های بادآورده را بگیرد.
وی در پایان گفت: کسی با ثروت مخالف نیست. مخالفت ما با ثروت‌هایی است که بدون تلاش ایجاد شدند و عده‌ای در شرایطی که اقتصاد کشور دچار ریزش و نابه‌سامانی شده با سوءاستفاده از این وضعیت و تحریم‌ها و سوداگری و نوسان‌گیری به ثروت‌هایی رسیده‌اند که دولت می‌تواند با اصلاح قیمت‌ها اقدامات مناسبی انجام دهد و با آن مقابله کند. اما اینکه دولت آینده واقعا عمل می‌کند من فعلا هیچ چیز نمی‌توانم بگویم. تا الان در این رابطه حرف‌های کلی زده شده و باید دید این حرف‌ها واقعی است و اقدامی در این راستا انجام خواهد گرفت یا فقط شعار بوده است.
دیدگاه تان را بنویسید