دلسردی و خروج جمعیت بیکار از بازار کار

نرخ بیکاری در پاییز امسال به ۹.۴درصد رسیده که پایین‌ترین نرخ بیکاری در ۲۵ سال گذشته است اما دلیل این کاهش نرخ به‌رغم شیوع کرونا و کساد شدن بسیاری از کسب و کارها چیست؟

بازار کار یکی از بخش‌هایی بود که پس از شیوع ویروس کرونا به شدت تحت‌تأثیر قرار گرفت چراکه بسیاری از کسب و کارها متأثر از شیوع این ویروس یا رو به تعطیلی رفتند یا مجبور به تعدیل نیرو شدند، به شکلی که طبق اعلام معاون اول رئیس جمهوری، در فصل بهار ۱.۴میلیون نفر بیکار شدند که این عدد در فصل تابستان با کاهش ۲۰۰هزار نفری به ۱.۲ میلیون نفر رسید. در فصل پاییز نیز یک میلیون و ۳۳هزار نفر همچنان بیکار مانده‌اند. در این بین، اگرچه به تعداد بیکاران کشور افزوده شده است اما نرخ بیکاری اعلام شده از سوی مرکز آمار ایران برای پاییز امسال عدد ۹.۴درصد را نشان می‌دهد یعنی اگرچه یک میلیون و ۳۳هزار نفر به جمعیت بیکاران کشور در پاییز امسال افزوده شده اما نرخ بیکاری نسبت به پاییز پارسال ۱.۲درصد کاهش یافته است. نکته مهم اینکه نرخ بیکاری ۹.۴درصدی پاییز امسال، کمترین رقم بیکاری در کشور از سال ۱۳۷۵ تاکنون است.

بیکارانی که از جمعیت فعال خارج و به جمعیت غیرفعال پیوسته‌اند، کسانی هستند که طی یکی دو سال اخیر به دنبال کار بوده‌اند و به دلیل دلسردی از یافتن شغل، از بازار کار خارج شده و اصلاً به دنبال کار هم نیستند

برای پاسخ به این سوال لازم است به جمعیت فعال کشور (شاغل و بیکار) نگاهی کرد چرا که جمعیت فعال مهم‌ترین فاکتور در تعیین نرخ بیکاری و نرخ اشتغال هر کشوری است. در پاییز امسال نرخ جمعیت فعال کشور نسبت به فصل مشابه در سال قبل (پاییز ١٣٩٨) ٢.٩درصد کاهش یافته است، بنابراین رسیدن نرخ بیکاری به ۹.۴درصد متأثر از کاهش نرخ جمعیت فعال کشور بوده است و ارتباطی به کاهش واقعی جمعیت بیکار کشور و بهبود وضعیت بازار کار ندارد.

این گزاره به این معناست که با توجه به اینکه ۲.۹درصد از افرادی که قبلاً تمایل به پیدا کردن کار داشتند یا اینکه شاغل بودند، دیگر هیچ تمایلی به حضور در بازار کار ندارند و جزو هیچکدام از دو دسته بیکار و شاغل نمی‌شوند، بنابراین نرخ بیکاری محاسبه شده نیز کاهش یافته است. به بیان دیگر، کاهش نرخ بیکاری کشور به ۹.۴درصد ناشی از افزایش فرصت‌های جدید اشتغال و شاغل شدن بیکاران نیست، بلکه جمعیت بیکاران از جستجوی کار دست کشیده‌اند و به دنبال کار نیستند، یعنی از شمار جمعیت فعال کشور خارج شده‌اند. در این ارتباط «محمدرضا عبداللهی» کارشناس حوزه کار به خبرگزاری مهر می‌گوید: اگر برای جمعیت فعال دو ریشه در نظر بگیریم، این دو ریشه شامل بیکاران و شاغلین می‌شود. اینکه تمایل به کار در افراد کم می‌شود را باید بخش‌بندی کرد. به عنوان نمونه یک گروه از شاغلین که گروه عمده‌ای هم هستند، خانم‌هایی را شامل می‌شود که از مشاغلی که عایدی مالی چندانی برایشان نداشته است و چندان با کیفیت نبوده است، لذا استعفا داده‌اند و دیگر تقاضای کار نکرده‌اند.

وی افزود: گروه دیگر افرادی هستند که به دلیل ملاحظات بهداشتی فعلاً از بازار کار خارج شده‌اند چراکه شغل آنها تأمین کننده اصلی معیشت خانوار نبوده است و مثلاً درآمد خانوار را از محل‌هایی همچون سود سپرده‌های بانکی، بازار سرمایه و... تأمین می‌کرده‌اند. از این رو این مدل خروج از بازار کار، به صورت اختیاری اتفاق افتاده است.

این کارشناس حوزه کار گفت: بیکارانی که از جمعیت فعال خارج و به جمعیت غیرفعال پیوسته‌اند، کسانی هستند که طی یکی دو سال اخیر به دنبال کار بوده‌اند و طی سال جاری به دلیل دلسردی از یافتن شغل، از بازار کار خارج شده و جزو جمعیت غیرفعال شده‌اند و اصلاً دیگر به دنبال کار هم نیستند.

نرخ بیکاری پاییز امسال عدد ۹.۴درصد را نشان می‌دهد یعنی اگرچه یک میلیون و ۳۳هزار نفر به جمعیت بیکاران کشور در این بازه زمانی افزوده شده اما نرخ بیکاری نسبت به پاییز پارسال ۱.۲درصد کاهش یافته است

سهم عمده اشتغال ناقص در میان شاغلین

از سویی دیگر ۹.۹درصد از جمعیت شاغل کشور فاقد شغل ثابت بوده و جزو شاغلین ناقص محسوب می‌شوند یعنی این افراد اگر چه آمادگی ورود به اشتغال کامل را دارند اما به دلیل کمبود شغل مناسب، در هفته کمتر از ۴۴ ساعت کار می‌کنند. بنابراین اگرچه جمعیت شاغلین کشور در پاییز امسال ٢٣میلیون و ۴١٣هزار نفر بوده اما ۹.۹درصد از این افراد اشتغال ناقص داشته‌اند.

عبدالهی در این رابطه نیز می‌گوید: تقریباً نرخ اشتغال ناقص ما ۱۰درصد است یعنی اینکه افرادی که در هفته زیر ۴۴ ساعت کار می‌کنند و برای بهبود وضعیت معیشت خانوار علاقه‌مند به کار کردن بیشتر هستند اما امکانش وجود دارد، بنابراین اگر از منظر سیاست‌گذاری نگاه کنیم افراد دارای اشتغال ناقص هم باید بیکار لحاظ شوند زیرا معیشت خانوارشان تأمین نمی‌شود. وی افزود: وقتی در مورد شغل صحبت می‌کنیم در مورد شغلی صحبت می‌کنیم که فرد در بنگاهی مشغول به کار است و حداقل دستمزد وزارت کار را دریافت می‌کند و بیمه هم دارد و مابقی افراد جامعه را بیکار تلقی کنیم، در این صورت نرخ بیکاری سرسام‌آور می‌شود.

60درصد شاغلان فاقد بیمه هستند

نرخ بیکاری ۹.۴درصدی به لحاظ شاخص‌های بین‌المللی درست است اما به لحاظ کارکردی برای برنامه‌ریزی در حوزه کار نمی‌تواند شاخص درستی باشد، از این رو اگر سیاست‌گذار به دنبال بهبود بازار کار کشور است نباید فقط به عدد نرخ بیکاری توجه داشته باشد بلکه باید نرخ جمعیت فعال و نرخ اشتغال ناقص را در نظر بگیرد. از سویی دیگر نیز طبق اعلام مرکز پژوهش‌های مجلس ۶۰درصد از جمعیت شاغل کشور فاقد بیمه هستند، بنابراین سیاست‌گذار حتماً باید این موضوع را نیز در نظر بگیرد.