برداشت تحلیلگران از اقدامات اخیر آمریکا علیه ایران
مقدمه‌چینی برای نشستن پای میز مذاکره
سیدمحمد میرزامحمدزاده
چند روز پیش از سالگرد خروج آمریکا از توافق هسته‌ای سال 2015، توافقی که در ازای برداشتن تحریم‌ها، فعالیت هسته‌ای ایران را محدود کرد؛ جان بولتون، مشاور امنیت ملی ایالاتمتحده، هشداری سخت و خشن به تهران داد.
او با اشاره به نشانه‌های مشکل‌ساز و تنش‌زا در روابط دو کشور، گفت که ایالاتمتحده ناو‌های جنگی خود را به خاورمیانه می‌فرستد تا پیامی شفاف و قاطع به ایران بدهد مبنی بر اینکه حمله ایران به منافع آمریکا، پاسخی کوبنده دارد. وی گفت که واشنگتن به دنبال جنگ با تهران نیست، اما کاملا آماده واکنش به هرگونه حمله از سوی ایران یا نیروهای نیابتی این کشور در منطقه است.
خبرگزاری الجزیره در مقاله‌ای مفصل به مسائل اخیر در مورد ایران و آمریکا پرداخته و نوشته است: البته جان بولتون هیچ گواه یا جزئیاتی برای ادعای خود ارائه نکرد و همین هشدار بولتون را بی‌اعتبار و آن را بیشتر به یک جنگ روانی تشبیه کرد.
از نظر برخی، این اظهارات بیشتر یادآور لفاظی‌های جنگ‌طلبانه آمریکا پیش از تهاجم به عراق در سال 2003 بود. بولتون را که آن زمان یک مقام ارشد دولت آمریکا به‌شمارمی‌رفت، می‌توان آغازگر افتضاح عراق برشمرد و حتی پیش از آمدن به دولت ترامپ گفته بود که آمریکا باید به ایران حمله کند.
اعزام کاروان نظامی آمریکا به خاورمیانه را می‌توان آخرین گام دونالد ترامپ در کارزار فشار حداکثری علیه ایران دانست. روز هشتم می سال 2018 (هجدهم اردیبهشت 97) وی تصمیم گرفت که از توافق برجسته هسته‌ای با ایران که نتیجه مدت‌ها مذاکره آمریکا به همراه پنج قدرت دیگر جهانی و ایران بود، خارج شود و آن را از اساس غلط خواند.
این توافق که عموماً با نام برجام شناخته می‌شود، ظرفیت غنی‌سازی اورانیوم ایران را محدود می‌کرد و ذخایر آن را نیز در ازای تسهیل تحریم‌های جهانی معدود ساخت؛ اما ترامپ مدعی بود که این توافق برنامه موشک‌های بالستیکی ایران و نیز حمایت از گروه‌های مسلح در عراق، یمن، سوریه و لبنان را مدنظر قرار نداده بود.
در طول یکسال بعد از اقدام ترامپ، ایالات متحده همواره به خریداران نفت ایران می‌گفت که باید خرید خود را متوقف کنند و یا متحمل تحریم شوند و برنامه هسته‌ای صلح‌آمیز ایران را محدود کرد و از طرف دیگر سپاه پاسداران انقلاب اسلامی را به عنوان یک گروه تروریستی خارجی معرفی کرد؛ در واقع این اولین بار بود که واشنگتن چنین برچسبی را برای یک سازمان از بدنه یک دولت خارجی در نظر می‌گرفت. البته ایران همچنان محکم ایستاد.
اولین گام محکم ایران
روز چهارشنبه (هجدهم اردیبهشت ماه) در سالروز خروج آمریکا از برجام، حسن روحانی، رئیس‌جمهور ایران گفت که تهران ذخایر اورانیوم غنی شده و آب سنگین خود را به جای فروش مازاد بر آنچه در برجام توافق شده بود، ذخیره می‌کند.
وی گفت: ما احساس می‌کنیم که توافق هسته‌ای نیاز به جراحی دارد. این جراحی برای حفظ برجام است، نه تخریب آن.
او همچنین تهدید کرد که به غنی‌سازی بیشتر اورانیوم ظرف ضرب‌الاجل 60 روزه بازگردد اگر، باقی‌ماندگان امضاکننده برجام شامل بریتانیا، روسیه، فرانسه، چین، آلمان و اتحادیه اروپا نتوانند از صنعت نفت و مراودات بانکی ایران در مقابل تحریم‌های ایالاتمتحده حفاظت کنند.
ناتوانی اروپا در پایبندی به تعهدات برجام
محمد مرندی، استاد دانشگاه تهران و یکی از اعضای تیم مذاکرات هسته‌ای در سال 2015 گفت که هدف ایران ترغیب اعضای باقی‌مانده در برجام، به‌ویژه، اعضای اروپایی برای تأمین مزایای اقتصادی ایران است که در برجام توافق شده بود.
تحریم‌های آمریکا بحران اقتصادی را در ایران به دنبال داشت؛ واحد پولی نزدیک به 60 درصد ارزش خود را در مقابل دلار در طول یک سال گذشته از دست داد و در همین حال نرخ تورم پیش‌بینی شده در این سال به 40 درصد رسید. بر اساس اعلام صندوق بین‌المللی پول، اقتصاد ایران که در سال گذشته متحمل 3.9 درصد افت شده بود، می‌تواند تا شش درصد دیگر نیز سقوط کند؛ این تخمین با در نظر گرفتن آخرین دور از تحریم‌های نفتی آمریکا علیه ایران اعلام شده است.
بریتانیا، آلمان و فرانسه تاکنون نتوانسته‌اند فشار اقتصادی را تسهیل کنند. در ماه ژانویه (بهمن ماه) این سه کشور کانال تجاری جدیدی را با عنوان اینستکس، به‌منظور دور زدن تحریم‌های آمریکا معرفی کردند؛ اما اجرای این مکانیزم بارها با تأخیر مواجه شد.
اما به عقیده برخی شاید اجرای این کانال هم موثر نباشد؛ به‌ویژه آنکه شرکت‌های بزرگ اروپایی که بیشترشان همزمان با تحریم‌های آمریکا از ایران بیرون آمدند، تمایلی به پذیرش ریسک تجارت با تهران ندارند.
مرندی گفت: اروپایی‌ها به ایرانیان خیانت کردند، چراکه آن‌ها توافق هسته‌ای را امضا کردند و حمایت زبانی خود را ابراز داشتند، اما در واقعیت آن‌ها وفادار به اوامر رئیس‌جمهور آمریکا هستند.
وی افزود: چه این سرسپردگی بر اثر فشار باشد و چه عوامل دیگر، به ایرانیان ارتباطی ندارد. ناتوانی آن‌ها در پایبندی به تعهداتشان حاکی از ضعف ذاتی آن‌ها است.
این سه کشور در واکنش به اعلام روحانی آن را اقدامات تشدیدکننده (تنش) خواندند. در بیانیه روز پنج‌شنبه، آن‌ها اولتیماتوم 60 روزه را رد کردند و با این حال وعده ادامه تلاش برای فعال‌سازی تجارت معقول با ایران را دادند.
تریتا پارسی، نویسنده کتاب از دست دادن یک دشمن: اوباما، ایران و پیروزی دیپلماسی، گفت که اقدام تهران اتحادیه اروپا را در نقطه‌ای سخت قرار می‌دهد.
وی گفت: به نظر می‌رسد اروپا محاسبه کرده بود که ایران انتخابی جز ماندن در توافق هسته‌ای به‌‌رغم عدم دریافت هیچ مزایایی ندارد. اگر اروپا زودتر، سریع‌تر و با خلوص بیشتر اقدام کرده بود، می‌توانست از چنین روزی اجتناب کند.
پارسی در ادامه گفت: اما حتی اگر کشورهای اروپایی موفق به عمل به تعهداتشان شوند با خطر تنش‌های پرهزینه با آمریکا مواجه هستند.
در همین راستا نیز کمی پس از اعلامیه روحانی، تیم موریسون، دستیار ویژه ترامپ به شرکت‌های قاره اروپا در مورد استفاده از کانال پیشنهادی هشدار داد و گفت: اگر شما بانک، سرمایه‌گذار و بیمه‌گر هستید و یا مشاغل دیگری در اروپا دارید باید بدانید که مشارکت در ایستکس تصمیم اقتصادی بسیار ضعیفی است.
ترامپ نیز همسو با این جریان تحریم‌های جدیدی را علیه صنایع فلزات و معادن ایران اعلام کرد و گفت: به‌دلیل اقدامات ما، رژیم ایران در تأمین کارزارهای ترور خود ناکام ماند و اقتصادش به‌شکل غیرقابل پیش‌بینی با رکود مواجه شد. درآمدهای دولت خشک شد و تورم از کنترشان خارج شده است.
تحریم، تغییر رژیم و سیاست خارجی
اما تحلیلگران می‌گویند که رویکرد واشنگتن وادار ساختن ایران به سازش، مذاکره یا تغییر در سیاست‌های خارجی خود است. بحران اقتصادی منجر به اعتراضات چند ماهه در ایران در سال گذشته شده بود، اما برخی اندیشکده‌ها عنوان می‌کنند اعتراضات برای تغییر رژیم اصلاً رو به فزونی نگذاشته‌اند. نظرسنجی که جولای گذشته (تیر - مرداد97) انجام شد، نشان داد که اکثر ایرانیان در مدیریت اشتباه اقتصاد و فساد منتقد دولت هستند و در همین حال عده کثیری ایده نیاز کشور برای تغییر نظام سیاسی را برای اجرای تغییرات اساسی رد می‌کنند.
نظرسنجی که جولای گذشته (تیر - مرداد97) انجام شد، نشان داد که اکثر ایرانیان در مدیریت اشتباه اقتصاد و فساد منتقد دولت هستند و در همین حال عده کثیری ایده نیاز کشور برای تغییر نظام سیاسی را برای اجرای تغییرات اساسی رد می‌کنند
نظرسنجی ماه دسامبر (آذر - دی97) نیز نشان داد که اکثر ایرانیان از توافق هسته‌ای حمایت می‌کنند و خواستار به مذاکره گذاشتن دوباره آن نیستند.
فوآد ایزدی، استادیار دانشگاه تهران گفت: در واقع اقدامات تنش‌زای آمریکا منجر به افزایش حمایت عمومی از ارتش می‌شود.
وی افزود: مردم در ایران نگران تقابل نظامی هستند و این بدان معناست که هزینه‌کرد نظام برای ارتش بسیار توجیه‌پذیرتر شده، چراکه پای تهدیدی جدی در میان است. مردم درک می‌کنند که روحانی تلاش داشته تنش با ایالاتمتحده را کاهش دهد.
الی گرانمایه، عضو ارشد سیاست‌گذار شورای اروپا برای روابط خارجی نیز گفت: بعید است تحریم‌ها فعالیت‌های منطقه‌ای ایران را محدود کند. اگر شما به تاریخ 40 ساله جمهوری اسلامی ایران نظری داشته باشید، در حالی که همواره تنش‌های خصمانه عمیقی بین ایالاتمتحده و ایران برقرار بوده است، هیچ‌وقت ارتباط مستقیمی بین تحریم‌های ایالاتمتحده و رفتار منطقه‌ای ایران بدون تلاش‌های دیپلماتیک وجود نداشته است.
گروه بحران بین‌الملل، در گزارش نوامبر گذشته خود (آبان - آذر 97) دوره بین سال 2011 و 2015 ، زمانی که اقتصاد ایران در بدترین حالت بود و تورم بالا ایران را به تنگ آورده بود را دوره بیشترین حضور ایران در خاورمیانه معرفی کرد.
بولتون به تنش‌ها دامن می‌زند
تحلیلگران عنوان می‌کنند رویکرد سخت آمریکا به همراه ناتوانی اروپا در حفاظت از تجارت ایران درنهایت احتمالاً منجر به ترک توافق هسته‌ای به صورت کامل شود؛ اتفاقی که منجر به تنازعات منطقه‌ای می‌شود.
پارسی، تحلیل‌گر سیاسی: به نظر می‌رسد اروپا محاسبه کرده بود که ایران انتخابی جز ماندن در توافق هسته‌ای به‌‌رغم عدم دریافت هیچ مزایایی ندارد. اگر اروپا زودتر، سریع‌تر و با خلوص بیشتر اقدام کرده بود، می‌توانست از چنین روزی اجتناب کند
پارسی به اشاره به اعزام ناو آمریکایی به خاورمیانه گفت: جان بولتون به دنبال جنگ با ایران است؛ او به تنش‌ها دامن می‌زند و منتظر یک اقدام بد از سوی ایران است؛ حتی اگر ایران چنین اقدامی انجام ندهد، بولتون امید دارد بهانه‌ای جور کند تا با کلکی ترامپ را با جنگ خود همسو کند.
وی افزود: ترامپ که به دنبال توافق بهتری با ایران است، شاید خواستار جنگ نباشد، اما در حال گول خوردن از سوی بولتون است.
مرندی که با این ایده موافق است، گفت: بولتون بازی خطرناکی را آغاز کرده است. جنگ بین ایران و آمریکا منجر به اختلال در تجارت نفت جهان می‌شود و بحران اقتصادی غیرقابل پیش‌بینی را در پی دارد و شاید به منازعات متعدد در خاورمیانه منجر شود.
مدیر یک اندیشکده اروپایی گفت: با افزایش تنش‌ها، ایالاتمتحده اگر به دنبال رسیدن به هدف مهار اقدامات منطقه‌ای ایران و نیز برنامه‌های موشکی‌اش است، باید به توافق هسته‌ای بازگردند.
موسسه ایتالیایی آفاری اینترنازیونالی، که از سوی ریکاردو آلکارو مدیریت می‌شود، در بیانیه‌ای گفت: تصمیم خروج ترامپ تنها به اقدامات منع توسعه‌ای جهان آسیب زد، ارزش دیپلماسی‌های چندجانبه را زیر سوال برد، به تنش‌های منطقه‌ای دامن زد و درد ناروایی را علیه مردم ایران رقم زد.
این بیانیه می‌افزاید: پیوستن دوباره به توافق هسته‌ای عاقلانه‌تر از تخریب آن است. حفظ توافق، متحدان آمریکا و دیگران را در ائتلافی قرار می‌دهد تا فشارها را بر ایران بیفزایند.
مرندی، استاد دانشگاه تهران: بولتون بازی خطرناکی را آغاز کرده است. جنگ بین ایران و آمریکا منجر به اختلال در تجارت نفت جهان می‌شود و بحران اقتصادی غیرقابل‌پیش‌بینی را در پی دارد و شاید به منازعات متعدد در خاورمیانه منجر شود
برنی سندرز، سناتور ارشد دموکرات که حزبش به دنبال رقابت با ترامپ در انتخابات 2020 ریاست‌جمهوری است، بر همین موضع تأکید کرد و در توئیتر خود نوشت: ترامپ ایالاتمتحده را از نزدیک‌ترین متحدانش جدا کرده است. ما باید دوباره به توافق هسته‌ای بپیوندیم و با متحدان برای تأثیر موثر بر ایران همکاری کنیم.
جنگ آمریکا صرفا اقتصادی و دیپلماتیک نیست
گاردین نیز نوشت جنگ ایالاتمتحده صرفا اقتصادی و دیپلماتیک نیست. ایران با حملات سایبری مواجه بوده است. دانشمندانش ترور شدند و برنامه موشکی‌اش با خرابکاری مواجه شده است. این کشور هدف حملات خبرهای دروغ و ضداطلاعات در مورد فعالیت‌های گذشته هسته‌ایش و نیز برنامه‌های امروز مرتبط با تروریسم قرار گرفته است. ایران کشوری در محاصره است و مقامات آمریکایی می‌گویند که تازه اقدامشان را شروع کرده‌اند.
همواره گفته شده که ترامپ می‌خواهد از یک جنگ دیگر در خاورمیانه حذر کند. اما جنگ‌طلبانی همچون پمپئو، بولتون و پنس، معاون رئیس‌جمهور که در بین دیگران بیشتر به فکر پیشبرد سیاست خارجی است و وظیفه مشاور ترامپ را در زمان گلف‌بازی کردن و توئیت زدن برعهده دارد، سرشان برای چنین جنگی درد می‌کند. با توجه به اظهارات گذاشته این افراد در ارتباط با مداخله مسلحانه، احتمالاً از چنین اتفاقی ذوق‌زده شوند.
ظاهراً استراتژی آمریکایی را نمی‌توان تغییر داد و آمریکا عامدانه یا سهواً ایران را به مسیر جنگ هدایت می‌کند. افزایش تهدیدات علیه ایران تیز مؤید این امر است.
دیدگاه تان را بنویسید