حذف حماس از کنترل و بازسازی غزه؟

رامین پرتو

پرونده غزه در شرایط فعلی به یکی از پیچیده‌ترین بحران‌های امنیتی-  سیاسی در منطقه و حتی دنیا تبدیل شده است؛ چراکه از یک سو شاهد آن هستیم که دونالد ترامپ همچنان به دنبال جابجایی ساکنان این باریکه است درحالی‌که کشورهای منطقه نمی‌خواهند به سناریوی خطرناک وی تن بدهند و از سوی دیگر مانورهای خطرناک بنیامین نتانیاهو، نخست‌وزیر اسرائیل علیه این باریکه شدت گرفته است. اصرار ترامپ و نتانیاهو بر ایجاد بحران جدید در غزه به صورتی پیش رفته که حالا یک گره کور در این پرونده ایجاد شده و ابعاد جدیدی از آن در حال عیان شدن است. در این خصوص روز گذشته (دوشنبه) گاردین در گزارشی نوشت ملک عبدالله، پادشاه اردن هفته گذشته در دفتر بیضی کاخ سفید وقتی از او و «دونالد ترامپ»، رئیس جمهور آمریکا درباره طرح غزه سوال کردند، در تنگنای بدی قرار گرفت، از یک طرف سعی داشت به نوعی ترامپ را از دست ندهد و در عین حال با پاکسازی قومی غزه مخالفت کند. بلافاصله پس از آن، «منابع امنیتی» ناشناس مصری گفتند که عبدالفتاح سیسی، رئیس‌جمهور مصر تا زمانی که طرح آوارگی غزه در دستور کار باشد، دعوت برای سفر به واشنگتن را نمی‌پذیرد. این احتمالاً بیشتر برای مصرف مردم مصر است تا تهدید ترامپ (مصر در موقعیتی نیست که بتواند با دولت جدید دشمنی کند) اما با این وجود یک نشانه است که ترامپ نمی‌تواند حتی نزدیک‌ترین متحدانش را تضمین کند. 

عربستان سعودی تاکنون خواستار حذف حماس از روند بازسازی یا حکومت غزه نشده، اما انور قرقاش، مشاور ارشد دیپلماتیک امارات، درخواست اخیر دبیرکل اتحادیه عرب، مبنی بر کناره‌گیری حماس از مدیریت غزه را منطقی دانست

عربستان سعودی نیز پس از اعلام قصد ترامپ برای غزه، سفر به آمریکا را به تعویق انداخت و در یک تغییر قابل توجه، ریاضی که قبل از ۷ اکتبر ۲۰۲۳ در مسیر عادی‌سازی با تل‌آویو بود و معمولا کشوری برای اظهارات تند نیست، صبر خود را از دست داد. زمانی که «بنیامین نتانیاهو»، نخست وزیر اسرائیل با کنایه گفت که شاید عربستان بخواهد فلسطینی‌ها را از غزه بگیرد، آنها سرزمین زیادی دارند، رسانه‌های دولتی عربستان طوفانی از توهین علیه او به راه انداختند. 

زمانی که ترامپ طرح خود را اعلام کرد، مقامات عربستان سعودی بلافاصله بیانیه‌ای در رد آن منتشر کردند. ریاض آنقدر مشتاق بود که این رد را اعلام کند که این بیانیه را در ساعت ۴ صبح به وقت محلی منتشر کرد. رهبران عرب سعی دارند پاسخ‌های خود را در نشست اضطراری روز پنجشنبه که با عجله در عربستان سعودی برگزار می‌شود، یکصدا اعلام کنند، اما آنها همزمان تلاش خواهند کرد خود را با ترامپ، افکار عمومی عرب یا افکار جهانی در مورد غیرقانونی بودن این طرح درگیر نکنند. 

سفیر امارات متحده عربی در ایالات متحده در پاسخ به این سوال که آیا دولت او می‌تواند با ترامپ در مورد غزه زمینه مشترک پیدا کند، گفت: رویکرد فعلی دشوار خواهد بود. شاید بتوان زمینه‌های مشترک پیدا کرد. اما شاید با احساس اینکه کمی بیش از حد تند صحبت کرده بلافاصله گفت که «ما همه دنبال راه حل هستیم» و او واقعا «جایگزینی برای آنچه پیشنهاد شده نمی‌بیند». این کلیپ بلافاصله در رسانه‌های اجتماعی به عنوان شاهدی بر حمایت امارات از پاکسازی قومی منتشر شد و واکنش‌های بسیاری را در بر داشت.

شبکه اسکای نیوز عربی دیروز (دوشنبه) به نقل از آنچه منابع آگاه خواند، مدعی شد که جنبش حماس در پیامی به سازمان آزادی‌بخش فلسطین (ساف)، آمادگی خود را برای واگذاری اداره نوار غزه به تشکیلات خودگردان فلسطین و کمیته دولتی مدیریت این منطقه اعلام کرده است

واضح است که بین کشورهایی که یک بلوک سیاسی را تشکیل می‌دهند اما منافع متفاوتی دارند، در مورد رویکرد ترامپ در غزه یا حتی نحوه واکنش به آن اتفاق نظر وجود ندارد. زمان رو به اتمام است. مارکو روبیو، وزیر خارجه آمریکا روز یکشنبه سفر خود را به سرزمین‌های اشغالی و غرب آسیا آغاز کرد. حرف‌هایی که برخی از آنها در خانه ترامپ قابل گفتن نیست، باید در آنجا گفته شود. اکنون نیاز به ارائه یک خط و استراتژی مشترک به نمایندگی از کشورهای عربی است. ایجاد تعادل میان افکار و رویکردهای متضاد؛ چاپلوسی ترامپ و نپذیرفتن طرح غزه او آشتی‌ناپذیر است و هر بار که حتی یک رئیس دولت با ترامپ درگیر می‌شود یا درباره غزه از او سوال می‌شود، خطر اظهار نظری وجود دارد که احساسات را برانگیخته یا امپراتور آمریکا را خشمگین کند. 

ابهام در مدیریت غزه 

اینکه قرار است طرح ترامپ برای غزه به کجا برسد و چه اتفاقی در این خصوص رخ دهد، موضوعی است که هنوز واکنش‌های عظیم کشورهای منطقه را در بر دارد اما مساله اینجاست که به نظر می‌رسد نتانیاهو قصد دارد از همین فضا به نفع خود استفاده و بر خروج تمام گروه‌های فلسطینی از این باریکه اصرار کند. در این خصوص شبکه اسکای نیوز عربی دیروز (دوشنبه) به نقل از آنچه منابع آگاه خواند، مدعی شد که جنبش حماس در پیامی به سازمان آزادی‌بخش فلسطین (ساف)، آمادگی خود را برای واگذاری اداره نوار غزه به تشکیلات خودگردان فلسطین و کمیته دولتی مدیریت این منطقه اعلام کرده است. این منابع تأکید کردند که حماس تنها یک شرط را مطرح کرده است؛ اینکه کارکنان بخش دولتی نوار غزه با تضمین پرداخت حقوق آن‌ها در ساختار جدید ادغام شده یا بازنشسته شوند. همچنین، منابع مذکور مدعی شدند که پذیرش واگذاری اداره نوار غزه از سوی حماس، نتیجه فشارهای شدید مصر بر هیأت این جنبش در جریان سفر اخیر آن‌ها به قاهره بوده است.

پیش از این حسین الشیخ، دبیرکل کمیته اجرایی سازمان آزادی‌بخش فلسطین در پاسخ به این پرسش که چرا رهبری فلسطین با ایده مصر برای تشکیل کمیته پشتیبانی اجتماعی برای اداره نوار غزه مخالفت کرد، گفته بود که یک کمیته وابسته به دولت فلسطین متشکل از متخصصان به زودی در نوار غزه تشکیل خواهد شد. الشیخ در مصاحبه با شبکه «اسکای نیوز» عربی افزود: با تشکیل این کمیته مخالفت نکردیم، در این خصوص کارهای زیادی انجام دادیم و به زودی این کمیته مرتبط با تشکیلات خودگردان فلسطین تشکیل خواهد شد. این کمیته فلسطینی بوده و از افراد متخصص در غزه تشکیل می‌شود و ارتباط محکمی با تشکیلات خودگردان فلسطین دارد و ریاست آن برعهده معاون نخست‌وزیر فعلی خواهد بود. 

پس از اعلام این خبر بنیامین نتانیاهو، نخست‌وزیر اسرائیل در واکنش به این اخبار، بیانیه‌ای صادر کرد و گفت: «همانطور که متعهد شدم، در روز بعد از جنگ، حماس یا تشکیلات خودگردان فلسطین در غزه وجود نخواهند داشت و من به طرح رئیس جمهور آمریکا برای ساخت غزه‌ای متفاوت پایبندم». 

به موازات این روند گاردین نوشته است که «جایگزین طرح ترامپ برای تبدیل نوار غزه به تفرجگاه خاورمیانه، توسط مصر با همکاری بانک جهانی در حال آماده سازی است که بر اساس آن حماس به طور رسمی از حکومت و کنترل بازسازی این منطقه حذف می‌شود. این روزنامه انگلیسی نوشته است که «این فرآیند به صورت موقت به یک کمیته حمایت اجتماعی یا جوامع واگذار خواهد شد. هیچ عضوی از حماس در این کمیته حضور نخواهد داشت. اما وضعیت نظامی آتی حماس در غزه حل نشده است، که احتمالاً مانعی برای حمایت تل‌آویو از این طرح خواهد بود». این در حالیست که عربستان سعودی تاکنون صریحا خواستار حذف حماس از روند بازسازی یا حکومت غزه نشده، اما انور قرقاش، مشاور ارشد دیپلماتیک امارات، درخواست اخیر احمد ابوالغیط، دبیرکل اتحادیه عرب، مبنی بر کناره‌گیری حماس از مدیریت غزه را «مناسب و منطقی» دانست. 

حالا باید منتظر بود و دید که آیا حماس با این نوع نگاه و کنار نشستن از مدیریت غزه کنار می‌آید یا خیر؟