منابع ملی در ازای کمک نظامی!

رامین پرتو

پرونده جنگ اوکراین بدون شک از این پس و با به روی کار آمدن مجدد دونالد ترامپ در کاخ‌سفید با ابهامات و پیچیدگی‌های جدید و عجیب روبرو خواهد شد که حالا آرام آرام در حال نشان دادن خود است. در جدیدترین تحول رخ داده، ولودیمیر زلنسکی، رئیس‌جمهور اوکراین خواستار انعقاد توافقی شده که در آن، اوکراین در ازای صدور مجوز دسترسی به شرکت‌های آمریکایی به معادن غنی خود، همچنان از حمایت‌های نظامی و مالی واشنگتن برخوردار شود. زلنسکی در مصاحبه با رویترز، نقشه‌ای که زمانی برچسب طبقه‌بندی‌شده بر آن زده شده بود را به خبرنگاران این خبرگزاری نشان داد که جزئیات محل‌های قرار گرفتن معادن این کشور در آن ترسیم شده است؛ اقدامی که نشانگر اهمیت راهبردی آن‌ها بود و برای اولین بار در تاریخ این کشور رخ می‌دهد. زلنسکی می‌گوید کمتر از ۲۰ درصد از منابع معدنی اوکراین، از جمله حدود نیمی از ذخایر عناصر کمیاب در این کشور تحت اشغال روسیه است اما در نهایت اعلام کرده که «اگر صحبت از معامله است، پس بیایید معامله کنیم، ما موافق آن هستیم». بنا به ادعای زلنسکی، مسکو ممکن است این منابع را در اختیار متحدانش، کره شمالی و ایران، که هر دو دشمن قسم‌خورده ایالات متحده هستند، قرار دهد. وی تصریح کرد که «ما باید پوتین را متوقف کنیم و از آنچه به ویژه در منطقه بسیار غنی از مواد معدنی در دنیپرو واقع در مرکز اوکراین داریمِ، محافظت به عمل آوریم». او گفت که اوکراین بزرگ‌ترین ذخایر تیتانیوم اروپا را دارد که برای صنعت هوانوردی و فضایی ضروری است. به گفته زلنسکی همچنین منابع اورانیوم که برای انرژی هسته‌ای و سلاح‌ها استفاده می‌شود نیز در کشورش فراوران یافت می‌شود اما رویترز نوشته است که بسیاری از ذخایر تیتانیوم در شمال غربی اوکراین، دور از منطقه درگیری علامت‌گذاری شده بودند. 

دستیابی آمریکا به معادن اوکراین به صورت کلی می‌تواند جنگ تکنولوژی با چین را به نفع واشنگتن رقم بزند، چراکه چین دهه‌هاست با سرمایه‌گذاری گسترده در پالایش عناصر کمیاب، از ذخایر خود بیشترین بهره را برده است

این خبرگزاری نوشته است که «اوکراین به سرعت رویکرد سیاست خارجی خود را برای هماهنگی با دیدگاه معامله‌گرایانه رئیس جمهوری جدید آمریکا، تغییر داده اما ولودیمیر زلنسکی با این حال تأکید کرد که کی‌یف پیشنهاد واگذاری منابع حیاتی کشورش را نمی‌دهد بلکه موضوع تنها به یک مشارکت سودمند متقابل برای توسعه مشترک این منابع اختصاص دارد. او می‌گوید که آمریکایی‌ها بیشترین کمک را به ما کرده‌اند بنابراین باید بیشترین سود را ببرند و به صورت کلی آنها در این زمینه از اولویت برخوردارند و من تمایل دارم در این خصوص با رئیس جمهور ترامپ صحبت کنم. 

رئیس جمهوری اوکراین مدعی است که روسیه از طریق بررسی‌های زمین‌شناسی دوران شوروی که داده‌های آن پس از استقلال کی‌یف در سال ۱۹۹۱ به مسکو بازگردانده شد، به طور دقیق می‌داند که منابع حیاتی این کشور در چه نقاطی قرار دارند و به دنبال تسلط بر آنها هستند. زلنسکی همچنین گفت که کی‌یف و کاخ سفید در حال بررسی ایده استفاده از سایت‌های ذخیره‌سازی عظیم گاز زیرزمینی اوکراین برای ذخیره گاز طبیعی مایع ایالات متحده هستند.وی همچنین گفت «می‌دانم که دولت ترامپ بسیار به این موضوع علاقه‌مند است و ما هم آماده عقد قرارداد برای عرضه گاز طبیعی مایع به اوکراین هستیم و البته، پس از آن قطب توزیع این گاز برای کل اروپا خواهیم بود». 

نکته بسیار مهمی که در سخنان زلنسکی از نظر بسیاری از رسانه‌ها و تحلیلگران پنهان ماند، اشاره او به پوتین است. او در مصاحبه خود با رویترز اعلام کرده ضروری است که او قبل از ملاقات رئیس‌جمهور آمریکا با ولادیمیر پوتین، رئیس‌جمهور روسیه، به طور حضوری با ترامپ دیدار کند. به گفته وی در غیر این صورت به نظر می‌رسد که ملاقات آنها «گفت‌وگویی درباره اوکراین بدون حضور اوکراین» خواهد بود و این می‌تواند همه چیز را تحت الشعاع قرار دهد. 

زلنسکی اعلام کرده ضروری است که او قبل از ملاقات رئیس‌جمهور آمریکا با ولادیمیر پوتین، به طور حضوری با ترامپ دیدار کند و همین موضع وی نشان از نگرانی او در قبال رفتار ترامپ با اوکراین در مقابل مسکو دارد

چرا معادن اوکراین مهم است؟ 

در این راستا دو موضوع مهم باید زیر ذره‌بین قرار بگیرد. نخست اینکه زلنسکی هیچ راهی برای دریافت حمایت‌های ایالات متحده تحت رهبری ترامپ در دسترس نمی‌بیند جز اینکه از طریق واگذاری معاون خود و مرتفع کردن منافع اقتصادی ایالات متحده بتواند او را مجاب و تحریک به حمایت از اوکراین در برابر روسیه کند. اما موضوع دوم نگاه ایالات متحده به این معادن و همچنین اهمیت آن برای آینده و جنگ تکنولوژی دارد. در گزارش منتشر شده از سوی نیویورک تایمز به این موضوع اشاره شده که عناصر کمیاب زمین از جمله دیسپروزیم، نئودیمیوم و سریم فلزات راهبردی‌ محسوب می‌شوند که برای صنایع تولید رایانه، باتری و فناوری‌های پیشرفته انرژی حیاتی هستند. این عناصر بخشی از گروهی ۱۷ عضوی از فلزات سنگین هستند که برخلاف نامشان در سراسر پوسته زمین به وفور یافت می‌شوند. طبق ارزیابی سال ۲۰۲۴ سازمان زمین‌شناسی ایالات متحده، ذخایر این عناصر در سراسر جهان حدود ۱۱۰ میلیون تن برآورد شده که از این میزان، ۴۴ میلیون تن آن در چین قرار دارد؛ کشوری که بزرگ‌ترین تولیدکننده این مواد در جهان به شمار می‌رود. برزیل با ۲۲ میلیون تن، ویتنام با ۲۱ میلیون تن، روسیه با ۱۰ میلیون تن و هند با ۷ میلیون تن در رتبه‌های بعدی قرار دارند. 

با این حال، استخراج این فلزات نیازمند استفاده گسترده از مواد شیمیایی است که باعث تولید حجم عظیمی از زباله‌های سمی می‌شود و در موارد متعددی فجایع زیست‌محیطی به بار آورده است. به همین دلیل، بسیاری از کشورها تمایلی به سرمایه‌گذاری در تولید این مواد ندارند. از سوی دیگر، این عناصر معمولا در غلظت‌های بسیار پایین در سنگ معدن یافت می‌شوند. به این معنا که باید حجم عظیمی از سنگ استخراج و پردازش شود تا در نهایت مقدار کمی از این مواد در شکل خالص و معمولا به ‌صورت پودر تولید شود.

رویترز هم در این خصوص نوشته است که تمام ۱۷ عنصر کمیاب زمین کاربرد صنعتی دارند و در طیف گسترده‌ای از فناوری‌های روزمره و پیشرفته، از لامپ‌های روشنایی گرفته تا موشک‌های هدایت‌شونده، مورد استفاده قرار می‌گیرند. به عنوان مثال برای تولید نمایشگرهای تلویزیون عنصر یوروپیوم ضروری است، عنصر سریم در پرداخت شیشه و پالایش نفت کاربرد دارد و عنصر لانتانوم یکی از اجزای کلیدی در مبدل‌های کاتالیزوری خودروهاست. نئودیمیوم و دیسپروزیم نیز در ساخت آهنرباهای بسیار قوی و ماندگار به کار می‌روند که نیاز به نگهداری کمی دارند. این ویژگی باعث می‌شود استفاده از آن‌ها در توربین‌های بادی دریایی که دور از سواحل نصب می‌شوند، مقرون‌به‌صرفه باشد. از سوی دیگر باید توجه شود که دستیابی آمریکا به این معادن به صورت کلی می‌تواند جنگ تکنولوژی با چین را به نفع واشنگتن رقم بزند؛ چراکه چین دهه‌هاست با سرمایه‌گذاری گسترده در پالایش عناصر کمیاب، از ذخایر خود بیشترین بهره را برده است، آن هم بدون پایبندی به مقررات زیست‌محیطی سخت‌گیرانه‌ای که در کشورهای غربی اجرا می‌شود. چین همچنین تعداد زیادی حق ثبت اختراع در زمینه تولید عناصر کمیاب ثبت کرده است، اقدامی که ورود شرکت‌های خارجی به این صنعت را دشوار کرده است. 

از سوی دیگر باید توجه شود که این اقدام ترامپ می‌تواند به معنای مخابره پیام تهدید به اروپا باشد و به آنها بگوید که اگر قرار است در مقابل روسیه از حمایت واشنگتن برخوردار باشند، باید هزینه آنرا هم بپردازند و در این راستا می‌توان این اقدامات را دور جدیدی از تضاد منافع با محوریت کی‌یف دانست!