دست‌انداز حقوقی- سیاسی ترامپ برای بی‌کیفرمانی اسرائیل

رامین پرتو

 صدور فرمان‌های اجرایی از سوی دونالد ترامپ، رئیس جمهوری ایالات متحده از جمله موضوعاتی است که هر روز یک بُعد جدید از آن رونمایی می‌شود. این دسته از اقدامات وی یک روز کشورهای همسایه ایالات متحده مانند کانادا و مکزیک که متحد آمریکا در پیمان نفتا (قرارداد تجارت آزاد آمریکای شمالی) به شمار می‌روند را هدف قرار می‌دهد، روزی دیگر چین و اروپا به انضمام مهاجران غیرقانونی در داخل خاک آمریکا را زیر تیغ قرار می‌دهد و حالا هم نوبت به دیوان کیفری بین‌المللی رسیده است. بر این اساس کاخ سفید بامداد روز گذشته (جمعه) در بیانیه‌ای به نقل از دونالد ترامپ اعلام کرد: «به عنوان رئیس‌جمهور ایالات متحده آمریکا، اعلام می‌کنم که دیوان کیفری بین‌المللی (ICC) که بر اساس اساسنامه رُم تأسیس شده است، اقداماتی غیرقانونی و بی‌اساس علیه آمریکا و متحد نزدیک ما، اسرائیل، انجام داده است و ما آنرا تحت تحریم قرار دادیم». در این بیانیه آمده است: «دیوان کیفری بین‌المللی بدون مبنای قانونی، صلاحیت قضایی خود را در مورد کارکنال ایالات متحده و برخی از متحدانش از جمله اسرائیل و تحقیقات مقدماتی را آغاز کرده است و با صدور احکام بازداشت بی‌اساس علیه بنیامین نتانیاهو، نخست‌وزیر اسرائیل و یوآو گالانت، وزیر دفاع سابق، از قدرت خود بیشتر سوء استفاده کرده است».

ترامپ افزود: «دیوان کیفری بین‌المللی هیچ صلاحیتی بر ایالات متحده یا اسرائیل ندارد، زیرا هیچ‌یک از این کشورها عضو اساسنامه رم یا عضو دیوان کیفری بین‌المللی نیستند. هیچ یک از این کشورها هرگز صلاحیت دادگاه کیفری بین‌المللی را به رسمیت نشناخته‌اند، و هر دو دارای دموکراسی‌های پویا با ارتش‌هایی هستند که به شدت به قوانین جنگ پایبند هستند». رئیس جمهوری آمریکا اضافه کرد: اقدامات اخیر دیوان کیفری بین‌المللی علیه اسرائیل و ایالات متحده، سابقه خطرناکی را ایجاد کرد که بطور مستقیم کارکنان فعلی و سابق ایالات متحده، از جمله اعضای فعال نیروهای مسلح، را با قرار دادن آنها در معرض آزار، سوء استفاده و بازداشت احتمالی قرار می‌دهد».

ترامپ در بخش دیگری از این فرمان گفت: این رفتار خصمانه به نوبه خود تهدیدی برای نقض حاکمیت ایالات متحده است و موجب تضعیف امنیت ملی و سیاست خارجی دولت ایالات متحده و متحدان آن، از جمله اسرائیل، می‌شود. به علاوه اینکه کنگره در سال 2002 قانون حفاظت از اعضای نیروهای مسلح آمریکا (American Servicemembers’ Protection Act of 2002) را به منظور حفاظت از کارکنان نظامی ایالات متحده، مقامات آمریکا و مقامات و کارکنان نظامی برخی از کشورهای متحد در برابر تعقیب قضایی توسط دیوان کیفری بین‌المللی که ایالات متحده عضو آن نیست، به تصویب رساند. 

در بخش دیگری از این بیانیه آمده است که «ایالات متحده به‌طور قاطع مخالف است و از متحدان خود انتظار دارد که علیه هرگونه اقدام دیوان کیفری بین‌المللی علیه ایالات متحده، اسرائیل یا هر متحد دیگر ایالات متحده که صلاحیت دیوان کیفری بین‌المللی را نپذیرفته است، مخالفت کنند».

با نگاهی به متن این بیانیه به این نتیجه می‌توان رسید که اساساً ترامپ به دنبال آن بوده و هست که بتواند در خصوص اسرائیل یک تضمین قوی را عملیاتی کند تا از منظر سیاسی و حقوقی نتانیاهو و سایر مقامات اسرائیل زیر یک چتر حمایتی قرار بگیرند؛ چراکه لابی آیپک در ایالات متحده تمام قد در ایام انتخابات به نفع ترامپ به میدان آمد و حالا از او انتظار دارند که به هر ترتیب که شده این حمایت‌ها را جبران کند. این در حالیست که دیوان کیفری بین‌المللی در ماه نوامبر ۲۰۲۴ حکم بازداشت بنیامین نتانیاهو، نخست‌وزیر اسرائیل و یوآو گالانت، وزیر دفاع سابق آنرا به اتهام جنایات جنگی و جنایت علیه بشریت در نوار غزه صادر کرده بود. 

 ۷۹ کشور جهان از جمله کانادا، فرانسه، آفریقای جنوبی و مکزیک دیروز در بیانیه‌ای مشترک اعلام کردند که اقدام ترامپ در اعمال تحریم دیوان کیفری بین المللی، حاکمیت قانون بین‌المللی را از بین می‌برد و این به معنای بی‌کیفرمانی اسرائیل است

مخالفان و موافقان چه گفتند؟

این اقدام ترامپ همانند سایر اقدامات وی مخالفان و موافقانی داشته است. در این خصوص بنیامین نتانیاهو، نخست‌وزیر اسرائیل از اقدام ترامپ علیه دیوان کیفری بین‌المللی تمجید کرد و گفت: «از ترامپ به دلیل دستور اجرایی جسورانه او درباره دیوان کیفری بین‌المللی تشکر می‌کنم؛ چراکه دستور ترامپ از آمریکا و اسرائیل علیه دیوان فاسد و ضد یهود کیفری بین‌المللی دفاع خواهد کرد». وی گفت که «دیوان کیفری بین‌المللی هیچگونه اختیار قضایی یا پایه و اساسی برای جنگ قانونی علیه ما را ندارد». از سوی دیگر یسرائیل کاتس، وزیر خارجه اسرائیل نیز گفت که «از دستور اجرایی ترامپ برای تحریم دیوان کیفری بین‌المللی قدردانی می‌کنم و باید بدانیم که اقدامات دیوان کیفری بین‌المللی غیر اخلاقی است و به قوانین بین‌المللی پایبند نیست». 

همچنین پیتر سیجارتو، وزیر امور خارجه مجارستان روز گذشته (جمعه) ضمن حمایت از تصمیم دونالد ترامپ، رئیس جمهوری آمریکا مبنی بر اعمال تحریم علیه دیوان کیفری بین المللی در صفحه اجتماعی خود در شبکه فیس بوک نوشت: مجارستان نیز تداوم همکاری با این دیوان را بررسی خواهد کرد. وی با بیان این مطلب که اقدام ترامپ «کاملا قابل درک» است، همسو با مواضع واشنگتن اعلام کرد که دیوان کیفری بین المللی به یک ابزار سیاسی تبدیل شده است و ماهیت قضایی بین المللی را بی اعتبار کرده است! 

در مقابل اما دیوان کیفری بین‌المللی با صدور بیانیه‌ای اعلام کرد که این دیوان اقدام آمریکا در صدور فرمانی با هدف اعمال تحریم علیه کارکنان خود و آسیب رساندن به عملکرد قضایی مستقل و بی‌طرفانه‌اش را محکوم می‌کند. دیوان کیفری بین المللی همچنین متعهد شد که به «اجرای عدالت» در جهان ادامه دهد اما این فرمان می‌تواند فعالیت قضایی دیوان کیفری بین المللی را تضعیف کند و از ۱۲۵ کشور عضو می‌خواهیم تا برای حمایت از عدالت و حقوق بشر 

متحد شوند. 

اولاف شولتس، صدراعظم آلمان نیز روز گذشته (جمعه) از تصمیم دونالد ترامپ، رئیس جمهوری آمریکا برای اعمال تحریم علیه دیوان کیفری بین المللی انتقاد کرد و آن را اقدامی نادرست خواند. وی گفت که عصبانی بودن و بحث بر سر مسائل مختلف کاملا طبیعی است، اما تحریم ها ابزار اشتباهی هستند. شولتس اذعان داشت که این تحریم ها فعالیت نهادی را به خطر می اندازند که قرار است تضمینی باشد برای آن که دیکتاتورها در جهان نتوانند به سادگی مردم را مورد آزار و اذیت قرار دهند و جنگی را آغاز کنند.

همچنین اورسولا فون‌درلاین، رئیس کمیسیون اروپا، با انتشار پیامی در شبکه اجتماعی ایکس (توییتر سابق) نوشت: «دیوان کیفری بین‌المللی مسئولیت‌پذیری و پاسخگویی در قبال جنایات بین‌المللی را تضمین کرده و به قربانیان در سراسر جهان صدا می‌بخشد». وی با بیان اینکه دیوان باید بتواند بدون مداخله خارجی به مبارزه با بی‌کیفرمانی جهانی ادامه دهد، تصریح کرد که اروپا همواره از عدالت و احترام به قوانین بین‌المللی دفاع خواهد کرد. 

با نگاهی به متن بیانیه ترامپ در تحریم دیوان کیفری بین‌المللی به این نتیجه می‌توان رسید که اساساً ترامپ به دنبال آن بوده و هست که بتواند در خصوص اسرائیل یک تضمین قوی را عملیاتی کند تا از منظر سیاسی و حقوقی نتانیاهو و سایر مقامات اسرائیل زیر یک چتر حمایتی قرار بگیرند

فرحان حق، معاون سخنگوی سازمان ملل متحد هم با محکوم کردن این اقدام ایالات متحده اعلام کرد که بدیهی است که دیوان کیفری بین المللی از دبیرکل و از دبیرخانه سازمان ملل مستقل است، اما دیوان یک رکن حیاتی از سیستم قضایی بین‌المللی است و برای برقراری عدالت باید به دور از گزنده‌های سیاسی باشد. این مواضع در حالی بیان می‌شود که شبکه خبری ان.بی.سی نیوز اعلام کرده که ۷۹ کشور جهان از جمله کانادا، فرانسه، آفریقای جنوبی و مکزیک دیروز (جمعه) در بیانیه‌ای مشترک اعلام کردند که اقدام ترامپ در اعمال تحریم دیوان کیفری بین المللی، حاکمیت قانون بین‌المللی را از بین می‌برد. 

حال باید دید که این تضمین سیاسی - حقوقی ترامپ به اسرائیل می‌تواند باعث شروع حملات تل‌آویو به غزه شود یا خیر!