تقویت نفوذ در شاخ آفریقا یا زمینه‌چینی برای حمله به یمن؟

رامین پرتو

مساله احیای نفوذ قدرت‌ها در سرزمین‌های آفریقایی و منطقه خاورمیانه قدمتی به درازای تاریخ توافق سایکس- پیکو که میان فرانسه و انگلیس در سال 1916 منعقد شد، دارد و بر همین اساس بسیاری اعتقاد دارند که این روند همچنان به گونه‌های مختلف و متعدد در حال اعمال است و صرفاً نام و عناوین آن تغییر کرده است. در این راستا فرانسه یکی از کشورهایی است که از زمان امپراطوری خود دائم به دنبال آن بوده که بتواتد نفوذ خود بر این اراضی را تعمیق بخشد و در همین زمینه هزینه‌های زیادی هم در آفریقا کرده است و حالا از حیث شکلی به نظر می‌رسد که رئیس جمهور این کشور قصد دارد قبل از شروع سال میلادی جدید این راهبرد کشورش را به همگان و به خصوص ساکنان قاره سیاه نشان دهد. 

فرانسه دو سال قبل به عنوان بخشی از عملیات مبارزه با تروریسم، بیش از پنج هزار سرباز در منطقه ساحل آفریقا داشت اما به‌ تدریج نیروهایش را به درخواست ارتش‌هایی که در سال ۲۰۲۱ در مالی، در سال ۲۰۲۲ در بورکینافاسو و در سال ۲۰۲۳ در نیجر به قدرت رسیدند، خارج کرد

در این راستا خبرگزاری فرانسه اعلام کرد که امانوئل مکرون، رئیس جمهور فرانسه (جمعه شب) در سفری بی‌‌سر و صدا به جیبوتی سفر کرده است و برای بازدید از نظامیان فرانسه در آخرین پایگاه عملیاتی این کشور در شاخ آفریقا، در این کشور حاضر شده است. رویترز هم در این خصوص نوشته است «در حالی که چندین کشور منطقه ساحل و غرب آفریقا دستور اخراج نیروهای فرانسوی را صادر کرده‌اند، مکرون (جمعه) به کشور جیبوتی در شاخ آفریقا رفت تا از حضور یک هزار و ۵۰۰ نیروی نظامی فرانسوی مستقر در این کشور کوچک شرق آفریقا دیدن کند و این در حالیست که جیبوتی به تازگی قرارداد همکاری نظامی خود با فرانسه را تمدید کرده است». 

نکته اینجاست که مکرون در جریان سفر به جیبوتی اعلام کرد که پایگاه نظامی فرانسه در شاخ آفریقا ممکن است از این به بعد نقش پررنگ‌تری پیدا کند. وی گفت که نقش ما در آفریقا در حال تغییر است زیرا منافع دنیا در آفریقا در حال تغییر است و افکار عمومی و دولت‌ها در حال تغییر هستند و بر همین اساس فرانسه مجبور است منطق گذشته خود برای داشتن پایگاه‌های نظامی متعدد در آفریقا را تغییر دهد. 

نکته بسیار مهم این است که جیبوتی در گذشته بخشی از راهبرد نظامی فرانسه در منطقه اقیانوس هند و اقیانوس آرام (ایندو- پاسیفیک) بوده و بر تردد کشتی‌ها در دریای سرخ نظارت داشته است و بر همین اساس رئیس جمهور فرانسه گفته است که پایگاه نظامی فرانسه در جیبوتی باید به نوعی بازتعریف شود که به عنوان یک نقطه اعمال قدرت برای برخی از ماموریت‌های فرانسه در آفریقا عمل کند ولی وی توضیح بیشتری در این خصوص ارائه نکرده است. 

این درحالی است که نیروهای نظامی فرانسه در دو سال گذشته از کشورهای مالی، بورکینا فاسو و نیجر اخراج شده‌اند و کشورهای چاد و سنگال نیز بتازگی دستور خروج نیروهای فرانسوی را صادر کرده‌اند. نیروهای فرانسوی در گابون و ساحل عاج نیز تا حد زیادی کاهش خواهند یافت. در چنین شرایطی مکرون برای دیدار سنتی شب کریسمس با نیروهای نظامی فرانسوی در خارج از این کشور گزینه‌ دیگری جز سفر به جیبوتی نداشت! دلیل این امر هم بر این است که در دو سال اخیر نظامیان در سه کشور مالی، بورکینافاسو و نیجر زمام امور را به دست گرفته‌اند و در مبارزه با نیروهای مسلح افراطی در منطقه از روسیه کمک گرفتند و به همین دلیل حالا نقش فرانسه و نفوذ آن در قاره سیاه با مشکل و خلل روبرو است. 

سفر شبانه مکرون به جیبوتی را می‌توان زمینه‌ساز همکاری فرانسوی‌ها در آینده نه چندان دور، با اسرائیل، انگلیس و آمریکا بر سر حملات متعدد و ممتد به یمن همکاری و یا حداقل از آن به نفع شرکای خود در ناتو ارزیابی کرد، چراکه فاصله جیبوتی با یمن بسیار اندک است

چرا جیبوتی برای مکرون مهم است؟ 

حدود 7 ماه پیش خبرگزاری فرانسه به نقل از منابع سیاسی- نظامی اعلام کرد که پاریس قصد دارد بر اساس برنامه رئیس جمهور فرانسه، حضور نظامی خود در غرب و مرکز آفریقا را به حدود ۶۰۰ سرباز کاهش دهد. این تصمیم با توجه به افزایش احساسات ضد فرانسوی در برخی از مستعمرات سابق فرانسه اتخاذ شد و در نهایت فرانسه اعلام کرد بر اساس طرحی که با شرکای آفریقایی خود در دست بحث و بررسی دارد، تعداد نیروهای خود را که از قبل در آفریقا مستقر شده‌اند به میزان قابل توجهی کاهش خواهد داد. 

به گفته منابع نزدیک به دولت فرانسه، این کشور تنها حدود ۱۰۰ سرباز در گابن در آفریقای مرکزی و تعداد مشابهی در سنگال در غرب آفریقا حفظ خواهد کرد و هم‌اکنون در هریک از دو کشور یاد شده، ۳۵۰ سرباز دارد. از سوی دیگر پاریس هم اکنون در ساحل عاج ۶۰۰ سرباز دارد که در صدد است این تعداد را به حدود ۱۰۰ سرباز کاهش دهد. فرانسه همچنین یک هزار سرباز در چاد در شمال آفریقای مرکزی دارد که این تعداد را به حدود ۳۰۰ سرباز کاهش خواهد داد و جالب اینجاست که پس از سفر مکرون به جیبوتی، وزارت دفاع چاد (شنبه) در بیانیه‌ای گفت که گروهی شامل ۱۲۰ سرباز فرانسوی از فرودگاهی نظامی در انجامنا پایتخت چاد خارج شدند. همچنین گفته شده است که حدود ۱۱ روز پیش نیز جنگنده‌های فرانسوی چاد را ترک کرده بودند و قرار است که خودروهای نظامی نیز در روزهای آینده از این کشور خارج شوند. در اینباره سه منبع به خبرگزاری فرانسه گفتند که بر اساس نیازهای شرکای محلی می‌توان تعداد سربازان را به صورت دوره‌ای افزایش داد اما ستاد کل ارتش فرانسه از اظهار نظر در مورد اظهارات این سه منبع 

خودداری کرد. 

فرانسه تا دو سال قبل به عنوان بخشی از عملیات مبارزه با سازمان‌های تروریستی، بیش از پنج هزار سرباز در منطقه ساحل آفریقا داشت اما به‌ تدریج نیروهای خود را به درخواست ارتش‌هایی که در سال ۲۰۲۱ در مالی، در سال ۲۰۲۲ در بورکینا فاسو و در سال ۲۰۲۳ در نیجر به قدرت رسیدند، خارج کرد. چاد تحت حکومت «محمد ادریس دبی» پسر «ادریس دبی ایتنو» که بیش از ۳۰ سال ریاست جمهوری این کشور را برعهده داشت، آخرین کشور در منطقه ساحل آفریقا است که سربازان فرانسوی در آن حضور داشتند و حالا در حال ترک این کشور هستند. 

چاد از جمله مقرهای اصلی نظامی فرانسه در آفریقا بود اما این کشور ماه نوامبر به همکاری نظامی خود با پاریس پایان داد. بر اساس تصمیم مقام‌های چاد، توافقنامه نظامی میان دو کشور که از هنگام استقلال چاد سال ۱۹۶۰ تاکنون برقرار بود، پایان یافت. این در حالی است که «بصیرو دیومایه فایه» رئیس جمهور سنگال نیز اعلام کرده است که فرانسه باید پایگاه‌های نظامی خود در این کشور را که در غرب آفریقا قرار دارد، تعطیل کند. 

فرجام سخن

آنچه در مورد خروج نظامیان فرانسه از کشورهای آفریقایی مذکور و همچنین سفر شبانه مکرون به جیبوتی می‌توان گفت این است که اساساً فرانسه در شرایط کنونی به دنبال آن است تا بتواند آفریقا را به دلیل کم شدن نفوذش در این قاره، به گونه‌ای جدید حفظ کند و بر همین اساس باید گفت که جیبوتی آخرین پایگاه اثرگذار پاریس در آفریقا خواهد بود. 

در این راستا حتی ممکن است که فرانسوی‌ها در آینده نه چندان دور، با اسرائیل، انگلیس و آمریکا بر سر حملات متعدد و ممتد به یمن همکاری و یا حداقل از آن به نفع شرکای خود در ناتو استفاده کنند؛ چراکه یمن کمی بالاتر از جیبوتی در پهنه عدن قرار دارد و بهترین موقعیت برای رصد این کشور در جیبوتی برای غرب برقرار است.