خروج ناخواسته مسکو از سوریه در اوج تنش با غرب

رامین پرتو

یکی از سوال‌های بسیار مهمی که پس از سقوط بشار اسد مطرح شد و همچنان هم به نوعی بی پاسخ مانده، این است که آینده بازیگران کلیدی مانند روسیه در سوریه چگونه می‌شود و اساساً منافع آن در شام قرار است چگونه تحت تاثیر قرار بگیرد؟ پاسخ به این سوال به هیچ وجه راحت نیست و در این راستا باید گزاره‌های مختلفی را مدنظر قرار داد که بخشی از آن به مسائل منطقه‌ای و قسمتی دیگر به موضوعات فرامنطقه‌ای مربوط است. در حوزه منطقه‌ای باید توجه داشت که اسقاط حکومت بعث در دمشق که به پناهندگی بشار اسد در مسکو انجامید، اصولاً باعث فعال شدن بازیگران در خاورمیانه و حاشیه خلیج فارس شده است. به عنوان مثال اسرائیل که آرزوی فرا رسیدن چنین روزهایی را در سوریه و منطقه داشت، همچنان در حال حمله به زیرساخت‌های نظامی و اطلاعاتی سوریه است. بر اساس گزارش الجزیره، جنگنده‌های اسرائیلی شامگاه جمعه ۱۳ دسامبر اهدافی را در اطراف دمشق و سراسر سوریه مورد حمله قرار دادند. الجزیره در این خصوص نوشت که صدای انفجارهای شدید مربوط به حملات هوایی ارتش اسرائیل بود که تأسیسات نظامی نزدیک این شهر و مناطق روستایی اطراف آنرا هدف قرار داد. 

تحلیلگران نظامی و امنیتی معتقدند که مسکو در حال خارج کردن مقادیر قابل توجهی تجهیزات از سوریه است آنها در عین حال تاکید می‌کنند که مشخص نیست این امر نشانگر خروج کامل یا جزئی روسیه از سوریه باشد

در این عملیات شبانه، مقر نیروهای لشکر چهارم ارتش سوریه و یک گردان راداری در حومه دمشق هدف حمله قرار گرفتند. الجزیره به نقل از خبرنگار خود در دمشق می‌نویسد: «دو نکته مهم درباره این حمله وجود دارد. نخست اینکه لشکر چهارم در زمان حکومت بشار اسد، مستقیماً تحت مسئولیت ماهر اسد، برادر بشار بود. دوم، گردان راداری که مورد حمله قرار گرفت، در منطقه‌ای واقع شده است که سامانه‌های پدافند هوایی در آن قرار دارند و نزدیک زندان بدنام صیدنایا است. این منطقه پیش‌تر نیز توسط نیروهای اسرائیلی هدف حملات هوایی قرار گرفته و تجهیزات نظامی آن تخریب شده بود». 

همچنین بر اساس گزارش دیده‌بان حقوق بشر سوریه مستقر در بریتانیا، جنگنده‌های اسرائیلی هدفی را در قله کوه قاسیون در شمال دمشق، فرودگاه خلخله در حومه سویدا و آزمایشگاه‌های دفاعی و پژوهشی در مصیاف واقع در حومه غربی حما مورد حمله قرار دادند و این در حالیست که اسرائیل (جمعه) در عملیات هوایی دیگری به شش سایت نظامی در حومه دمشق و سویدا حمله کرده بود. این حملات البته به اینجا ختم نمی‌شود، بلکه نیروهای نظامی اسرائیل که در روزهای اخیر ضمن انجام حملات هوایی به درون خاک سوریه پیشروی کرده‌اند، با استفاده از خلأ ارتش در سوریه و نبود مقاومت نظامی در شرایط آشوب پس از سقوط بشار اسد، اکنون به دروازه‌های دمشق رسیده‌اند. بر اساس گزارش یورونیوز، گردان ۶۰۳ واحد مهندسی رزمی ارتش به تل حدار (عمیق‌ترین نقطه‌ای در خاک سوریه که نیروهای اسرائیلی تاکنون به آن وارد شده‌اند و ۱۰ کیلومتر با مرز و کمی بیش از ۲۰ کیلومتر با دمشق فاصله دارد) رسیده است. گفته شده که آخرین‌بار در ۱۲ اکتبر ۱۹۷۳ بود که نیروهای اسرائیلی مستقر در بلندی‌های جولان این کوه را تصرف کردند و بر این اساس آنتونیو گوترش، دبیرکل سازمان ملل متحد خواستار کاهش فوری تنش‌ها توسط نیروهای اسرائیلی و خروج از منطقه حائل 

جولان شد. 

فارغ از اسرائیل باید توجه داشت که روز گذشته (شنبه) نشست وزرای عربی و بین‌المللی درباره پرونده سوریه در عقبه اردن برگزار شد و وزرای خارجه آمریکا، ترکیه، اردن، قطر، امارات، عربستان سعودی، امارات، مسئول سیاست خارجی اتحادیه اروپا و همچنین فرستاده سازمان ملل در سوریه در آن شرکت داشتند. در بیانیه پایانی این نشست بر حمایت از فرآیند انتقال سیاسی سوری - سوری فراگیر با حضور تمامی احزاب و طرف‌های سیاسی و اجتماعی سوریه و تشکیل یک دولت انتقالی فراگیر با توافق میان سوری‌ها تاکید شد». همچنین بر ضرورت برگزاری انتخابات آزاد و عادلانه با نظارت سازمان ملل متحد بر اساس قانون اساسی جدید تصویب شده توسط سوری‌ها و همچنین حمایت ار فرستاده سازمان ملل در امور سوریه تاکید شد و بر سرشروع کار برای ایجاد یک هیئت وابسته به سازمان ملل برای کمک به سوریه و حمایت از روند انتقالی این کشور توافق شد. 

نیروهای نظامی اسرائیل که در روزهای اخیر ضمن انجام حملات هوایی به درون خاک سوریه پیشروی کرده‌اند، با استفاده از خلأ ارتش در سوریه و نبود مقاومت نظامی در شرایط آشوب پس از سقوط بشار اسد، اکنون به دروازه‌های دمشق رسیده‌اند

روس‌ها به خانه برمی‌گردند؟

به موازات تحولات سیاسی- میدانی سوریه آنچه حالا موردتوجه قرار گرفته وضعیت روسیه در این کشور است. واشنگتن‌پست در گزارشی با اشاره به سقوط حکومت «بشار اسد» در سوریه و با استناد به تصاویر ماهواره‌ای، اعلام کرد که روسیه در حال آماده‌سازی تجهیزات نظامی خود در پایگاه‌های سوریه است، اما معلوم نیست که مسکو قصد خروج دارد یا جابجایی موقت! این روزنامه نوشته است: «روسیه در حال جداسازی و جمع‌آوری قطعات تجهیزات نظامی خود در سوریه است و آن‌ها را برای انتقال آماده می‌کند. تصاویر ماهواره‌ای که توسط شرکت آمریکایی «مکسار» در روز جمعه ثبت شده نشان می‌دهد که ۲ فروند هواپیمای باری آنتونوف ای‌ان-۱۲۴ در پایگاه هوایی حمیمیم در حال بار زدن تجهیزات متعلق به روسیه هستند». در این تصاویر همچنین یک فروند بالگرد تهاجمی «کاموف-۵۲» و یک واحد سامانه پدافند هوایی «اس۴۰۰» مشاهده می‌شود که قطعات آن‌ها جدا شده تا برای بارگیری در هواپیما آماده شوند. 

این پایگاه که در ۲۵ کیلومتری جنوب شهر لاذقیه واقع شده در جنگ داخلی ۱۳ساله سوریه توسط نیروهای مسلح روسیه مورد استفاده قرار می‌گرفت تا از دولت بشار اسد حمایت شود. یک مقام امنیتی سوریه مستقر در خارج از تاسیسات حمیمیم گفت یک هواپیمای باری روسی امروز شنبه از پایگاه هوایی روسیه در شهر بندری لاذقیه سوریه به مقصد لیبی حرکت کرد. این مقام به رویترز گفت که انتظار می‌رود در روزهای آینده، نیروهای روسیه از پایگاه هوایی حمیمیم در استان ساحلی لاذقیه سوریه خارج شوند. 

از سوی دیگر یک مقام ارشد اوکراینی در همین زمینه به روزنامه فایننشال تایمز گفت که به نظر می‌رسد مسکو در حال خارج کردن مقادیر قابل توجهی تجهیزات از سوریه است. وی در عین حال تاکید کرد که مشخص نیست این امر نشانگر خروج کامل یا جزئی روسیه از سوریه باشد. مایکل کافمن از اعضای ارشد اندیشکده «کارنگی» نیز در این زمینه گفت: «این عقب‌نشینی ممکن است نشانه خروج کامل روسیه از سوریه باشد، اما هنوز خیلی زود است که اظهارنظر قطعی در این زمینه داشته باشیم». 

در این راستا باید متوجه بود که روس‌ها به هیچ وجه نمی‌خواهند از سوریه خارج شوند و این موضوع را می‌توان در ادبیات مقامات مسکو به وضوح مشاهده کرد. به عنوان نمونه میخائیل بوگدانوف، معاون وزیر امور خارجه روسیه اعلام کرد که روسیه با کمیته سیاسی هیات تحریرالشام ارتباط مستقیم برقرار کرده تا پایگاه‌های نظامی خود در سوریه را حفظ کند. وی افزود که پایگاه های روسیه در خاک سوریه باقی مانده و تاکنون هیچ تصمیم دیگری اتخاذ نشده است. وی تصریح کرد: این واقعیت را در نظر گرفته‌ایم که مبارزه با تروریسم در خاورمیانه تمام نشده و پایگاه روسیه در حمیمیم نقش مهمی در زمینه مبارزه کلی با تروریسم بین‌المللی ایفا می‌کند. یک منبع آگاه دیگر نیز گفت که روسیه در حال مذاکره با مقامات جدید سوریه برای حفظ دو پایگاه نظامی خود است. 

نگرانی روس‌ها در مورد تروریسم در حالی مطرح می‌شود که انور قرقاش، مشاور دیپلماتیک رئیس امارات عصر دیروز (شنبه) گفت که «ما زبان منطقی در مورد وحدت و نه تحمیل یک سیستم بر همه سوری‌ها را می‌شنویم، اما از سوی دیگر، ماهیت نیروهای جدید، وابستگی آن‌ها به اخوان المسلمین و القاعده نگران کننده است». حال باید دید که آیا نیروهای حاکم بر دمشق اجازه ابقای روس‌ها را می‌دهند یا اینکه تنش روسیه با غرب بر سر اوکراین به جایی می‌رسد که مسکو مجبور به ترک سوریه می‌شود؟