تعجیل ریاض در تقویت بنیه دفاعی خود تا پایان دولت بایدن

رامین پرتو

روابط دفاعی و امنیتی دولت‌های مستقر در حاشیه خلیج فارس با کشورهای غربی به‌ویژه آمریکا پیشینه‌ای به بلندای تاریخ این کشورها دارد. این دولت‌ها از بدو تاسیس تاکنون اساسِ روابط دفاعی و امنیتی و حتی سیاسی خود را بر پایه‌ راهبردهای غرب استوار کرده‌اند و این مساله همچنان ادامه دارد. بر اساس آمارهای نموداری، آمریکا اصلی‌ترین فروشنده تسلیحات و تامین‌کننده امنیت کشورهایی مانند امارات متحده عربی، عربستان، قطر، کویت و عمان است. ایالات متحده در تمام این کشورها یا پایگاه هوایی دارد و یا در خاک آنها پایگاه دریایی احداث کرده است که حضور ناوگان پنجم نیروی دریایی ایالات متحده در بحرین صرفاً گوشه‌ای از این اقدامات به شمار می‌رود. 

با این وجود تنها کشوری که این روزها به دنبال آن است تا در بحبوحه تنش در خاورمیانه بتواند پایه‌های دفاعی- امنیتی خود را نسبت به دیگران مستحکم‌تر کند، عربستان سعودی است. ریاض از سال‌ها قبل به خصوص در زمانی که یمنی‌ها خاک سعودی‌ را در جنگ یمن مورد هدف قرار می‌دادند، به دفعات مختلف از آمریکایی‌ها درخواست تسلیحات پدافندی کردند و آن روزها دونالد ترامپ از همین تهدید به نفع واشنگتن استفاده و قرارداد فروش میلیاردها دلار تسلیحات را با عربستان امضا کرد که بخشی از آنها به استقرار سامانه‌های پدافند هوایی پاتریوت مربوط می‌شد. حال عربستان سعودی ظاهرا بار دیگر به دنبال آن است تا یک توافق دفاعی دیگر را با واشنگتن به امضا برساند که درون‌مایه آن مجدداً دفاعی و امنیتی است. 

روز گذشته (سه‌شنبه) و دقیقاً زمانی که چشم مردم جهان به انتخابات ایالات متحده بود، آکسیوس در گزارشی به نقل از سه منبع ناشناس اعلام کرد که ایالات متحده و عربستان سعودی در حال مذاکره درباره یک توافق امنیتی بالقوه هستند که شامل توافق گسترده‌تر با اسرائیل نمی‌شود. 

چرا حالا؟

بر اساس گزارش مذکور، توافق مورد بحث یک معاهده دفاعی کامل نیست و آکسیوس به نقل از این سه منبع مطلع اعلام کرده که محمد بن سلمان، ولیعهد عربستان سعودی و کاخ سفید می‌خواهند قبل از اینکه جو بایدن، رئیس‌جمهور آمریکا کاخ سفید را در ژانویه آینده ترک کند به توافق برسند. گفت شده موسی بن محمد العیبان، مشاور امنیت ملی عربستان سعودی هفته گذشته به کاخ سفید رفته و با همتای آمریکایی خود جیک سالیوان، برت مک گورک، نماینده بایدن در امور خاورمیانه و همچنین آموس هوکشتاین، فرستاده ویژه بایدن به لبنان دیدار کرده است. این مذاکرات در کاخ سفید بر روابط دوجانبه بین ایالات متحده و عربستان سعودی، به ویژه مجموعه توافقنامه‌های امنیتی، فناوری و اقتصادی که دو طرف می‌خواهند قبل از ترک بایدن آنها را امضا کنند، متمرکز بوده است. این پس از آن است که بن سلمان به این نتیجه رسید که امضای آنها جز در دولت بایدن امکان‌پذیر نخواهد بود.

آکسیوس اعلام کرده که در شرایط کنونی صحبت از توافق امنیتی دوجانبه بین ایالات متحده و عربستان، مشابه توافقی است که دولت بایدن در سال‌های اخیر با دیگر کشورهای عرب حوزه خلیج فارس امضا کرد و موجب تقویت موقعیت ایالات متحده در منطقه شد. اما نکته مهم این است که تمام منابع بر این موضوع تاکید کرد‌ه‌اند که توافق موردنظر به هیچ وجه عادی‌سازی روابط عربستان با اسرائیل را شامل نمی‌شود؛ به عبارتی دیگر ریاض در وضعیت فعلی منطقه به دنبال آن است که صرفاً بنیه دفاعی و امنیتی خود را تقویت کند و موضوع عادی‌سازی روابط با اسرائیل را به بعد از مشخص شدن نتیجه جنگ در غزه و لبنان موکول کرده است. 

این در حالیست که پنجشنبه گذشته، فیصل بن فرحان، وزیر امور خارجه عربستان سعودی اعلام کرد که ریاض ممکن است بسیار سریع در مورد برخی توافقات دوجانبه با واشنگتن حرکت کند، حتی اگر توافق بزرگی که عادی‌سازی روابط با اسرائیل را تضمین می‌کند، دور از دسترس باقی بماند! این مواضع به زعم برخی تحلیلگران می‌تواند نشان‌دهنده دو موضوع باشد: نخست اینکه  احتمالاً ریاض از به روی کار آمدن مجدد ترامپ تاحدودی اطمینان حاصل کرده و می‌داند که اگر وی وارد کاخ‌سفید شود، عربستان را مجبور می‌کند که در ازای عادی‌سازی روابط با اسرائیل، تسلیحات دریافت کند. موضوع دوم اینکه سعودی‌ها با تحلیل روند شرایط منطقه به این درک رسیده‌اند که نزاع اسرائیل با حماس و حزب‌الله می‌تواند بیش از این به درازا بکشد و در این شرایط نمی‌توانند به دلیل انتقادهای جهان عرب و دنیای اسلام، عادی‌سازی با اسرائیل را عملیاتی کنند. بر همین اساس باید منتظر بود و دید که آیا بایدن در واپسین هفته‌های حضورش در کاخ‌سفید امضای توافق مذکور را در دستور کار می‌گذارد یا خیر؟