تعلیق دوباره عادی‌سازی در روابط دمشق- آنکارا

رامین پرتو

از حدود یکسال پیش اخباری مبنی بر احتمال عادی‌سازی روابط ترکیه و سوریه در رسانه‌های رسمی دو کشور منتشر شد که به نوعی یک فضای مثبت را در سپهر سیاست خارجی دو طرف خلق کرد. در این راستا (خصوصاً در سال 2023) بسیاری از منابع دیپلماتیک و همچنین تحلیلگران و ناظران منطقه‌ای بر این عقیده بودند که مشکلات موجود میان دو طرف به راحتی قابل حل است و دمشق و آنکارا در آینده‌ای نه چندان دور عادی‌‌سازی روابطشان را تجربه می‌کنند. عده‌ای دیگر اما بر خلاف طیف اول معتقد بودند که اختلاف میان سوریه و ترکیه به دلیل ابعاد مختلف، مانع عادی‌سازی می‌شود. با تمام این تفاسیر، اندکی پس از ازسرگیری رابطه سوریه با عربستان سعودی و بازگشت این کشور به اتحادیه عرب، گفت وگوهای صلح آنکارا و دمشق در مسکو آغاز شد. نکته مهم این بود که خروج نیروهای ترکیه از خاک سوریه و قطع حمایت آنکارا از مخالفان سوری شروط دمشق و آغاز گفت‌وگوهای سوری- سوری طبق قطعنامه ۲۲۵۴ شورای امنیت سازمان ملل متحد، بازگشت داوطلبانه بیش از ۳ میلیون مهاجر سوری و شکل نگرفتن اقلیم خودمختار کردی در شمال سوریه شروط آنکارا برای دولت سوریه اعلام شد. 

در این راستا طی سال‌های اخیر هم گفت‌وگوهایی میان دو کشور با حضور ایران و روسیه شکل گرفت و در این سازوکار سه‌جانبه علی محمود عباس، وزیر دفاع، علی مملوک رئیس دستگاه اطلاعاتی سوریه و در سوی مقابل خلوصی آکار وزیر دفاع و هاکان فیدان رئیس وقت میت ترکیه حضور داشتند که البته حالا فیدان به عنوان وزیر خارجه ترکیه در حال ایفای نقش خود است. روند مذاکرات بارها و بارها احیا و در مسکو رایزنی میان مقامات دو کشور با حضور مقامات ایران و روسیه انجام شد ولی هر بار صرفاً بحث بر سر این بود که برخی از موارد مورد نظر سوریه و ترکیه از سوی دو کشور رد شده و خواستار اصلاح آن شده‌اند. 

بن‌بست مجدد؟ 

طی ماه‌های گذشته سیگنال‌های مختلف اما مثبتی در مورد عادی‌سازی روابط سوریه و ترکیه مخابره شد اما چندی پیش بشار اسد در سخنرانی خود به مناسبت افتتاحیه چهارمین دوره قانونگذاری مجلس سوریه به نوعی اعلام کرد که قرار نیست به این زودی روابط میان کشورش با همسایه شمالی آن عادی شده و از سر گرفته شود. او با اشاره به تلاش‌های روسیه، ایران و عراق برای میانجی‌گری میان ترکیه و سوریه تصریح کرد این ابتکارات به‌رغم جدیت و اشتیاق واقعی میانجی‌گران، هیچ نتیجه قابل ذکری در بر نداشت. رویترز در این خصوص اعلام کرده که رئیس‌جمهور سوریه در ادامه سخنان خود صراحت را راه‌حل وضعیت فعلی رابطه با ترکیه خواند و افزود که بازیابی یک رابطه مستلزم حذف عواملی است که منجر به از بین رفتن آن شده است. رئیس‌جمهور سوریه همچنین تصریح کرد اگرچه او خواهان خروج نیروهای ترکیه از سوریه است، اما این موضوع پیش‌شرط برای گفت‌وگو نبود. 

اینکه چرا مذاکرات میان دو طرف و تلاش میانجی‌ها به خروجی مثبت نرسید ریشه در نگاه ترکیه و راهبرد آن در قبال سوریه دارد. آنکارا به دنبال آن است تا ارتش خود را به بهانه مبارزه با کردهای سوریه که حالا به دنبال تشکیل اقلیم جدید از طریق برگزاری انتخابات محلی هستند در این کشور حفظ کند و این در حالیست که یکی از دغدغه‌های اصلی دمشق، خروج ارتش ترکیه از این کشور بوده است؛ چراکه ترکیه از این طریق به بخشی از تروریست‌های حاضر در ادلب کمک می‌کند و این حضور در تضاد با منافع و امنیت ملی دمشق قلمداد می‌شود. این موضوع به حدی برای ترکیه اهمیت دارد که اردوغان اعلام کرده «متأسفانه اکنون بشار اسد می‌خواهد که ترکیه از شمال سوریه خارج شود، اما چنین چیزی رخ نخواهد داد». حال باید دید که آیا دو طرف مجدداً به آشتی سیاسی نزدیک خواهند شد یا اینکه همین روند قهرآمیز ادامه می‌یابد.