پایان غیرمنتظره یک خودکامه

رامین پرتو

یک روز پس از کشته شدن حدود ۱۰۰ نفر در اعتراضات بنگلادش، هزاران نفر از معترضان در روز گذشته (دوشنبه) بنا به فراخوان قبلی به خیابان آمده و پس از یورش به کاخ نخست وزیری در داکا، آن را اشغال کردند. تصاویر تلویزیونی منتشر شده، شمار زیادی از معترضان حاضر در محل اقامت شیخ حسینه را نشان می‌دهد که در حال غارت و تخریب اشیا موجود در این مکان هستند. ساعاتی بعد هم خبر فرار شیخ حسینه، نخست‌وزیر بنگلادش از سوی ژنرال وکرالزمان، فرمانده ارتش این کشور اعلام و تایید شد و در یک نطق تلویزیونی تصریح کرد که مذاکرات برای تشکیل یک دولت موقت و انتقالی درحال انجام است. از سوی دیگر برخی منابع خبری هندوستان را مقصد شیخ حسینه، نخست وزیر بنگلادش پس از فرار از این کشور اعلام کرده‌اند و گفتند که وی توسط هلی‌کوپترهای نظامی به این کشور منتقل شده است. 

شیخ حسینه از اوایل ژوئیه گذشته، زمان آغاز اعتراضات سراسری علیه دولت تلاش کرد تا با سرکوب معترضان به ناآرامی‌ها پایان دهد. او اما در نهایت یک روز پس از خونین‌ترین سرکوب اعتراضات که نزدیک به ۱۰۰ کشته به جا گذاشت مجبور به فرار از کشور شد

یک منبع نزدیک به نخست وزیر مستعفی بنگلادش هم به فرانس‌پرس گفت که شیخ حسینه به همراه خواهرش اقامتگاه رسمی نخست وزیر را ترک کرده‌اند. به گفته این منبع، شیخ حسینه ظاهرا قصد داشته پیش از ترک کشور سخنانی را ضبط و منتشر کند اما فرصتی برای این کار پیدا نکرده است. بر اساس اطلاعاتی که خبرگزاری فرانسه از پلیس و منابع بیمارستانی در بنگلادش دریافت کرده، از زمان آغاز ناآرامی‌ها در این کشور در ماه ژوئیه تاکنون دست کم ۳۰۰ نفر از شهروندان معترض جان خود را از دست داده‌اند و اعلام شده که اعتراض به سهمیه‌های وضع شده در مشاغل دولتی منشا اصلی ناآرامی‌های اخیر در بنگلادش بود که پس از شدت گرفتن، به یک کارزار گسترده نافرمانی مدنی تبدیل شد.

گروه‌های مدافع حقوق بشر درباره صدها مورد ناپدید شدن اجباری و قتل‌های فراقضایی توسط نیروهای امنیتی بنگلادش و در زمان نخست‌وزیری حسینه از سال ۲۰۰۹ تاکنون ابراز نگرانی کرده بودند اما حالا او به هند گریخته و آینده این کشور در هاله‌ای از ابهام است

بر اساس گزارش منابع خبری، دسترسی به اینترنت به‌طور گسترده‌ در روز گذشته (دوشنبه) در بنگلادش دچار مشکل شده و مقامات نظامی به مدت سه روز مقررات منع رفت و آمد وضع کرده‌اند. علاوه بر اختلال در وضعیت اینترنت همچنین بسیاری از مشاغل دست از کار کشیده و حدود ۳ هزار و پانصد کارخانه تعطیل شده‌اند. گفته شده نخست وزیر بنگلادش در حالی از کشور گریخته که درگیری‌های روز گذشته میان مخالفان شیخ حسینه، نیروهای امنیتی و حامیان حزب حاکم دست‌کم ۹۴ کشته در سراسر کشوربه جا گذاشت. این بالاترین تعداد تلفات در یک روز از زمان آغاز اعتراضات ضد دولتی در یک ماه گذشته بود. کشور مسلمان‌نشین بنگلادش با جمعیت ۱۷۰ میلیون نفری همچنین بواسطه بحران شدید بیکاری فارغ‌التحصیلان دانشگاه‌ها، شاهد اعتراضات دانشجویی است.

یورونیوز اعلام کرده که دانشجویان و فارغ‌التحصیلان مراکز آموزشی به شدت نسبت به وضع امتیازات ویژه برای افراد نزدیک به حکومت به منظور تصدی مشاغل دولتی معترض بودند. به گفته سخنگوی پلیس بنگلادش، دست کم ۱۴ نفر از کشته‌شدگان ناآرامی‌های اخیر را اعضای پلیس و نیروهای امنیتی این کشور تشکیل می‌دهند. اعتراض‌کنندگان و حامیان دولت که دو گروه رقیب در این ناآرامی‌ها را تشکیل می‌دهند پیش‌تر بارها با استفاده از چوب و سلاح سرد به یکدیگر حمله کرده و در این میان نیروهای امنیتی نیز برای برخورد با شورشیان از گلوله‌های واقعی استفاده کرده است. پلیس پیش از این اعلام کرده بود که در حمله شورشیان به یک کلانتری در شمال شرق بنگلادش دست کم ۱۱ مامور پلیس کشته شدند.

شیخ حسینه از اوایل ژوئیه گذشته، زمان آغاز اعتراضات سراسری علیه دولت تلاش کرد تا با سرکوب معترضان به این اعتراضات پایان دهد. او اما در نهایت یک روز پس از خونین‌ترین سرکوب اعتراضات که نزدیک به ۱۰۰ کشته به جا گذاشت مجبور به فرار از کشور شد. در این راستا ژنرال وکرالزمان، رئیس ارتش بنگلادش، روز گذشته (دوشنبه) در حالی که با لباس نظامی در تلویزیون سخنرانی می‌کرد، گفت: «کشور آسیب زیادی دیده است، اقتصاد ضربه خورده و افراد زیادی کشته شده‌اند؛ وقت آن رسیده است که خشونت‌ها متوقف شود». وی با ابراز امیدواری از اینکه پس از سخنانش وضعیت کشور آرام شود، افزود که با رئیس‌جمهوری در مورد تشکیل یک دولت موقت گفتگو خواهد کرد. فرمانده ارتش بنگلادش همچنین یادآور شد که با کلیه احزاب اصلی مخالف و اعضای جامعه مدنی به جز حزب عوامی لیگ به رهبری شیخ حسینه در این خصوص گفتگو کرده است. 

شیخ حسینه که بود؟ 

بسیاری از تحلیلگران معتقدند که این پایانی غیرمنتظره برای حکومت طولانی‌ترین نخست‌وزیر بنگلادش است که در مجموع بیش از ۲۰ سال قدرت را در این کشور در دست داشت. شیخ حسینه فعالیت سیاسی خود را به عنوان یک نماد دموکراسی آغاز کرد و در دوران حضورش در قدرت، کارنامه‌اش در مدیریت پیشرفت اقتصادی این کشور جنوب آسیا، مثبت ارزیابی شده است. با این حال، در سال‌های اخیر او متهم شده بود که به خودکامگی روی آورده و هرگونه مخالفت با حکومتش را سرکوب می‌کند.

حسینه در ماه ژانویه، به شکلی بی‌سابقه برای چهارمین بار به عنوان نخست‌وزیر برگزیده شد اما مخالفان معتقد بودند که در آن انتخابات، تقلب گسترده‌ای صورت گرفته است. او در سال ۱۹۴۷ در یک خانواده مسلمان در بنگال شرقی به دنیا آمد. سیاست در خون او و خانواده‌اش بود. پدر او شیخ مجیب‌الرحمن، رهبری ملی‌گرا که استقلال این کشور را از پاکستان در سال ۱۹۷۱ رهبری کرد و نخستین رئیس‌جمهور این کشور شد. او به «پدر ملت بنگلادش» معروف است. در همان زمان، حسینه در دانشگاه داکا از چهره‌های سرشناس جنبش دانشجویی محسوب می‌شد.

پدر او به همراه بیشتر اعضای خانواده‌اش در یک کودتای نظامی در سال ۱۹۷۵ به قتل رسید. اما حسینه و خواهر کوچکترش که در زمان کودتا خارج از کشور بودند، زنده ماندند. او به مدت شش سال در هند در تبعید زندگی کرد و سرانجام در سال ۱۹۸۱ به بنگلادش بازگشت. حسینه از همان زمان، رهبر حزب «عوامی لیگ» شد که پیشتر پدرش رهبری آن را در دست داشت. در دوران حکومت نظامی ژنرال حسین محمد ارشاد، او برای برپایی اعتراض‌های خیابانی و رسیدن به دموکراسی با دیگر احزاب بنگلادش متحد شد. در جریان قیام مردمی علیه حکومت نظامی، حسینه به سرعت به یک نماد ملی تبدیل شد. او برای نخستین بار در سال ۱۹۹۶ در انتخابات پیروز شد و به قدرت رسید. امضای توافق‌نامه آب با هند و توافق‌نامه صلح با رهبران شورشی قبایل در جنوب شرق کشور از جمله دستاوردهای مهم او در این دوران بودند. اما در همان زمان، دولت او در جریان امضای تعداد زیادی از قراردادهای تجاری، به فساد متهم شد. همچنین منتقدان می‌گفتند که بنگلادش بیش از حد به هند وابسته شده است.

پیش از این، گروه‌های مدافع حقوق بشر درباره صدها مورد ناپدید شدن اجباری و قتل‌های فراقضایی توسط نیروهای امنیتی بنگلادش و در زمان نخست‌وزیری حسینه از سال ۲۰۰۹ تاکنون ابراز نگرانی کرده بودند اما حالا او به هند گریخته و آینده این کشور در هاله‌ای از ابهام است.

گزارشگر ویژه سازمان ملل در مورد اعتراضاتی که باعث استعفا و فرار نخست وزیر بنگلادش شد، نوشت:

-حدود ۱۰۰۰۰ نفر از جمله روزنامه نگاران و سیاستمداران در بنگلادش بازداشت هستند.

-درس حوادث بنگلادش این است که دانش آموزان نقطه شروعی برای تغییر بودند.

- شهروندان بنگلادش توانستند یک مرجع ظالم را سرنگون کنند.

-اکنون باید عدالت و آزادی بیان و عقیده در بنگلادش برقرار شود و از هرگونه انتقام جویی جلوگیری شود.

- ما باید اطمینان حاصل کنیم که تجاوزات در بنگلادش ادامه پیدا نمی‌کند و آشوبگران خنثی می‌شوند.

-بنگلادش باید یک روند سیاسی جدی را آغاز کند که هیچ‌کس از آن مستثنی نشود.

- حل یکباره مشکلات برای دولت انتقالی بنگلادش دشوار است.

- جوانان در بنگلادش بخش بزرگی هستند، اما به دلیل گسترش فساد محروم هستند.