کنشگری اتحادیه اروپا در پرونده صلح ایروان- باکو

رامین پرتو

حدود دو ماه پیش نیکول پاشینیان، نخست‌وزیر ارمنستان با درخواست جمهوری آذربایجان برای بازگرداندن چهار روستای مرزی که در زمان اتحاد جماهیر شوروی بخشی از خاک آذربایجان بود، موافقت کرد و این موضوع دو بازخورد مهم را در بطن خود داشت. سطح اول این بازخورد به داخل خاک ارمنستان بازمی‌گردد؛ به گونه‌ای که بسیاری از شهروندان این کشور علیه این تصمیم پاشینیان به خیابان‌ها آمدند و شعار دادند. این وضعیت تا جایی ادامه پیدا کرد که گروهی از شهروندان ارمنستان در اعتراض به تحدید مرز با جمهوری آذربایجان، بزرگراه ارمنستان - گرجستان را در نزدیکی دریاچه سوان مسدود کردند تا از این طریق پیام خود را به گوش نخست‌وزیر کشورشان برسانند. اما در خارج از خاک ارمنستان اوضاع به گونه‌ای دیگر جلو رفت و در این مسیر آذربایجان از این اقدام به صورت علنی حمایت کرد و خرسندی خود را علناً نشان داد. در همانموقع الهام علی‌اف، رئیس جمهور آذربایجان در تماسی تلفنی با آنتونی بلینکن، وزیر امور خارجه آمریکا گفت که آذربایجان و ارمنستان از مرحله تعیین حدود مرزها به علامت‌گذاری آن رسیده‌اند و حتی این روند به جایی رسید که سایر طرفین حاضر در این پرونده مانند روسیه و آمریکا و حتی اتحادیه اروپا از این روند حمایت کردند. آنچه در این میان باید موردنظر قرار بگیرد این است که عملاً پرونده تحدید مرزهای ارمنستان و آذربایجان را باید «جزئی از یک کُل» دانست؛ به این معنا که اگر کمی نگاه کلان را در دستور کار قرار دهیم به خوبی می‌بینیم که حداقل طی یک تا دو ماه گذشته تحرک در این زمینه به شدت افزایش یافته است و حالا نه تنها مقامات ایروان و باکو، بلکه ارشدترین سیاستمداران اروپا، آمریکا و حتی رئیس جمهوری روسیه هم در حال اجرای اقدامات خاص خود هستند تا بتوانند به هر ترتیب که شده اوضاع را به نفع خود و با کمترین هزینه و بیشترین منافع پیش ببرند. به عنوان مثال در این راستا و حدود یک ماه و نیم پیش، اورزولا فن درلاین، رئیس کمیسیون اروپا در کنفرانسی در حاشیه نشست مشترک واقع در مقر کمیسیون اروپا در بروکسل، با حضور نیکول پاشینیان، نخست‌وزیر ارمنستان، آنتونی بلینکن، وزیر امور خارجه آمریکا و جوزف بورل، مسئول سیاست خارجی اتحادیه اروپا اعلام کرد که این اتحادیه ۲۷۰ میلیون یورو برای کمک به توسعه و تاب‌آوری ارمنستان پس از جنگ قره‌باغ اختصاص داده است و پاشینیان هم در همان هنگام از کمک‌های اروپا و آمریکا به ایروان قدردانی کرد. چندی بعد یعنی 9 می 2024 هم کرملین از دیدار پاشینیان با ولادیمیر پوتین، رئیس‌جمهوری ارمنستان در مسکو خبر داد و کمی بعد از برگزاری این نشست خبرگزاری اینترفکس  به نقل از سخنگوی ولادیمیر پوتین، گزارش داد که رئیس‌جمهور روسیه با خروج نیروهای این کشور و گارد مرزی از مناطق مختلف ارمنستان موافقت کرده است! این خبر به حدی مهم جلوه کرد که برخی‌ها به این نتیجه رسیدند که شاید در پشت صحنه بده و بستان‌های مشخصی میان غرب و مسکو در خصوص پرونده اوکراین و با محوریت ارمنستان وجود داشته باشد. 

 اتحادیه اروپا در شرایط کنونی سعی دارد تا کنشگری جدیدی از خود در پرونده صلح ارمنستان و آذربایجان نشان بدهد که البته این موضوع برای روسیه چندان خوشایند نخواهد بود

اروپا فعال شده است؟

اقدام مجارستان و سنگ‌اندازی در برابر کمک‌های اروپا به ارمنستان به خوبی نشان می‌دهد که حتی اگر روسیه با صلح ایروان و باکو موافق باشد، باز هم در پشت صحنه اقداماتی را انجام خواهد داد که کنشگری اروپا زیر سوال برود

با گذر از این وقایع باید در سطح تحلیل کلان به این نتیجه برسیم که اساساً اتحادیه اروپا در شرایط کنونی سعی دارد تا بتواند کنشگری جدیدی از خود در پرونده صلح ارمنستان و آذربایجان نشان بدهد که البته این موضوع برای روسیه چندان خوشایند نخواهد بود. در این مسیر و به دنبال اقدامات اخیر قاره سبز، وزارت امور خارجه ارمنستان روز گذشته (یکشنبه) اعلام کرد آرارات میرزویان، وزیر امور خارجه ارمنستان با جوزف بورل، مسئول سیاست خارجی اتحادیه اروپا گفت‌وگوی تلفنی انجام داده و طرفین از جمله در مورد روند عادی‌سازی روابط بین ارمنستان و آذربایجان گفت‌وگو کردند. رسانه‌های ایروان هم اعلام کردند که «آرارات میرزویان و جوزف بورل در خصوص مسائل منطقه به تبادل‌نظر پرداختند و وزیر خارجه ارمستان در خصوص آخرین تحولات روند عادی‌سازی روابط ارمنستان و آذربایجان توضیحاتی ارائه کرد و با اشاره به روند تحدید حدود مرزها بین دو کشور و توافقنامه‌های مکتوب بین کمیسیون‌های مربوطه تاکید کرد که این روند باید براساس اعلامیه آلما-آتا که در سال ۱۹۹۱ میلادی تصویب شد ادامه یابد؛ چراکه که در سطح سران دو کشور نیز این موضوع مورد توافق قرار گرفته است. رسانه‌های ارمنستان در این خصوص گزارش دادند که میرزویان همچنین به اهمیت تصمیم‌گیری نهایی برای آغاز گفت‌وگو در زمینه لغو روادید بین ارمنستان و اتحادیه اروپا اشاره کرده اما بحث اینجاست که گفت‌وگوهای مذکور از منظر بسیاری از کارشناسان نشان دهنده نوعی از وضعیت جدید در این پرونده است؛ چراکه در مقابل فعال شدن اروپا، مسکو هم سعی می‌کند به صورت غیرمستقیم اوضاع و احوال را به نفع خود تغییر و یا حداقل مهندسی کند. به عنوان مثال کمتر از یک ماه پیش و پس از ماه‌ها رایزنی، اتحادیه اروپا اوایل سال جاری میلادی برای تصویب کمک‌های «غیر کشنده» از «موسسه صلح اروپایی» خود که یک صندوق ویژه‌ برای تقویت ظرفیت دفاعی شرکای اتحادیه اروپاست، اقدام کرد که نشان می‌داد مبلغ ۱۱ میلیون دلار قرار است برای ارائه به ارتش ارمنستان در دو سال و نیم آتی پرداخت شود. این مبلغ قرار بود با هدف برپایی یک بیمارستان صحرایی و دیگر تاسیسات لجستیکی برای یکی از واحدهای نظامی در نظر گرفته شود ولی نکته اینجاست که اختصاص این مبلغ نیازمند تایید و حمایت تمامی کشورهای عضو اتحادیه اروپا است. در این خصوص بسیاری از منابع اروپایی اعلام کردند که مجارستان هفته‌ها است که این تصمیم را وتو کرده و خواستار تخصیص کمک‌های مشابه به جمهوری آذربایجان شده و این در حالیست که سران کشورهای عضو اتحادیه اروپا به امید غلبه بر این بن بست، در حال بررسی خواسته‌های بوداپست هستند. این اقدام مجارستان به خوبی نشان می‌دهد که حتی اگر روسیه با صلح ایروان و باکو موافق باشد، اما باز هم در پشت صحنه اقداماتی را انجام خواهد داد که کنشگری اروپا زیر سوال برود.