نشست ریاض و تکرار چند سناریو

رامین پرتو

از چند روز پیش خبر سفر آنتونی بلینکن، وزیر امور خارجه آمریکا به عربستان سعودی برای شرکت در نشست ویژه دو روزه مجمع جهانی اقتصاد موجب شد تا تحلیل‌های زیادی در فضای نخبگانی و رسانه‌ای جهان منتشر شود. برخی‌ها اعتقاد داشتند که وی به هر ترتیب که شده سعی می‌کند یک میدان‌داری مشخص را برای پایان دادن به جنگ غزه در دستور کار خود قرار دهد اما برخی دیگر اعتقاد داشتند که این سفر بلینکن همانند سایر سفرهای او صرفاً می‌تواند یک دلگرمی برای اسرائیل و اعراب حاشیه خلیج‌فارس به شمار بیاید و از سوی دیگر یک مانور قدرت از سوی واشنگتن در خاورمیانه تلقی شود. به هر ترتیب رئیس دستگاه دیپلماسی ایالات متحده روز گذشته (دوشنبه) وارد عربستان شد. 

بلینکن در نشست ریاض با برجسته‌سازی تهدید ایران، خواستار تشکیل سیستم دفاعی یکپارچه در کشورهای عربی حاشیه خلیج فارس شد که این موضوع هم فروش تسلیحات آمریکایی به این کشورها را در بطن خود دارد

براساس گزارش الجزیره، بنا به گفته یک مقام وزارت خارجه آمریکا، بلینکن در ریاض با چندین همتای خود از کشورهای حاشیه خلیج فارس و اروپا در مورد طرح‌های بازسازی نوار غزه پس از جنگ دیدار و گفت‌وگو کرده است و سپس به اردن و اسرائیل خواهد رفت. الجزیره اعلام کرده انتظار می‌رود آنتونی بلینکن به درخواست خود در طول سفر به اسرائیل امروز و فردا (سه‌شنبه و چهارشنبه) از منطقه «غلاف غزه»، به ویژه از کیبوتس «بئیری» و گذرگاه کرم ابوسالم بازدید کند. وبگاه روزنامه یدیعوت آحرونوت هم یکشنبه گزارش داد بازدید این مقام آمریکایی از منطقه غلاف غزه به درخواست وزیر امور خارجه آمریکا صورت می‌گیرد درحالیکه یوآو گالانت وزیر جنگ و یسرائیل کاتس وزیر امور خارجه اسرائیل نیز وی را همراهی خواهند کرد. در این راستا وزیر خارجه آمریکا اعلام کرده که پیشنهادی را برای رسیدن به توافق آتش‌بس در غزه به حماس ارائه کرده که «بسیار سخاوتمندانه» بوده و حماس باید هرچه سریع‌تر درباره آن تصمیم‌گیری کند. او بحران کنونی منطقه را بزرگ‌ترین بحران غرب آسیا از ۱۹۴۸ دانست و مدعی شد که آمریکا سعی دارد به جنگ غزه پایان بخشیده و از گسترش آن جلوگیری کند. وزیر خارجه آمریکا دستیابی به آتش‌بس و آزادی زندنیان را بهترین راه برای توقف جنگ غزه عنوان کرد و گفت غرب آسیا این روزها با بحران کنونی در آستانه یک جنگ همه‌جانبه قرار داشته است. او همچنین با بیان اینکه خواست فلسطینیان برای تشکیل کشوری مستقل «کاملا مشروع» است، گفت که بدون یک افق سیاسی برای فلسطینیان، پایان‌دادن به چرخه خشونت (در اراضی اشغالی) دشوار خواهد بود. بلینکن همچنین بار دیگر تاکید کرد تا وقتی اسرائیل طرحی برای حفاظت از غیرنظامیان در حمله زمینی به شهر رفح ارائه نداده، ایالات متحده از حمله تمام‌عیار به این شهر جنوبی باریکه غزه حمایت نخواهد کرد.  او در اینباره گفت که مدت‌ها است به‌روشنی گفته‌ایم که با فقدان نقشه‌ای برای تضمین حفاظت از غیرنظامیان، نمی‌توانیم از عملیات نظامی گسترده در رفح حمایت کنیم. هنوز هم طرحی دریافت نکرده‌ایم که نشان دهد از جان غیرنظامیان در این حمله حفاظت موثری به عمل خواهد آمد. فارغ از بلینکن، محمد بن عبدالرحمان آل ثانی، نخست‌وزیر و وزیر خارجه قطر هم در این نشست حضور داشت و گفت که بزرگترین چالش در برقراری صلح، شکست جامعه جهانی در حل مساله فلسطین است و به همین دلیل باید در این راستا به یک جمع‌بندی کلی و خروجی مطلوب رسید. وزیر خارجه قطر در این کنفرانس تاکید کرد که دوحه بر روی هماهنگ‌سازی موضع‌گیری‌ها میان کشورهای حوزه خلیج فارس و آمریکا کار می‌کند. مصطفی مدبولی، نخست‌وزیر مصر هم در این کنفرانس اظهار کرد که پیشرفتی در مذاکرات آتش‌بس در غزه حاصل شده اما شرایط امروز به دلیل درگیری داخلی در اسرائیل و حماس پیچیده‌تر شده و هر دو طرف نمی‌خواهند امتیازی بدهند. مدبولی اظهار کرد که هرگونه حمله به رفح به منزله فاجعه‌ای بزرگ برای غیرنظامیان خواهد بود و روند آوارگی را تشدید خواهد کرد. همچنین استفان سژورنه، وزیر خارجه فرانسه نیز در ریاض اعلام کرد که گفت‌وگوهای آتش‌بس در غزه پیشرفتی داشته اما با احتیاط همراه است. سژورنه در ادامه تاکید کرد که شرایط موجود در غزه فاجعه‌بار است و باید به یک توافق آتش‌بس رسید.

اگرچه بلینکن از پیشرفت روند عادی‌سازی روابط عربستان سعودی و اسرائیل و رسیدن آن به مراحل پایانی خبر داده و گفته است که احتمال دارد، تلاش‌های دوجانبه عربستان و آمریکا در اینباره به زودی به نتیجه برسد، اما این موضوع را به نوعی به بعد از پایان جنگ غزه موکول کرد

گامی به سوی عادی‌سازی؟

آنچه در مورد نشست ریاض و سخنان بلینکن باید مورد نظر قرار بگیرد این است که اساساً هیچ خروجی خاصی از پیشنهاد آمریکا به حماس در این راستا منتشر نشده و عملاً معلوم نیست که جزئیات این پیشنهاد چیست اما در این میان آنچه که باید مدنظر باشد، تاکید چند باره حاضرین در این نشست بر اتمام درگیری‌ها در غزه است. بسیاری از مقامات کشورهای عربی در این خصوص به این موضوع تاکید کرده‌اند که باید آتش‌بس هرچه زودتر عملیاتی شود و دلیل آنها هم عبور تعداد کشته‌ها از مرز 35 هزار نفر و همچنین وضعیت منطقه است. از سوی دیگر باید توجه کرد که بحث حمله اسرائیل به رفح هنوز منتفی نشده است و این در حالیست که نتانیاهو در حال انتصاب‌های جدید در بدنه و ارکان اطلاعاتی ارتش است. در این راستا کانال ۱۲ تلویزیون اسرائیل گزارش داد که بنیامین نتانیاهو، نخست وزیر اسرائیل قصد دارد الیعازر تولدانو، رئیس شعبه استراتژی و اداره سوم ارتش را که مسئول بخش مربوط به ایران است به جای آهارون هالیوا، که چندی پیش از ریاست واحد اطلاعات نظامی اسرائیل استعفاء دارد، تعیین کند. این اقدام نتانیاهو باعث تعجب ارتش شده است؛ چراکه تولدانو یکی از شرکای شناخته شده این رویکرد است که خطر حماس قبل از آغاز جنگ مهار شده بود و او همچنین به بهبود وضعیت اقتصادی در غزه معتقد است. فارغ از این مسائل باید متوجه بود که بلینکن در این سفر یک موضوع مهم دیگر را در دستور کار خود قرار داده بود که آنهم بحث عادی‌سازی روابط اسرائیل و عربستان سعودی است. وزیر خارجه آمریکا در این راستا از پیشرفت روند عادی سازی روابط عربستان سعودی و اسرائیل و رسیدن آن به مراحل پایانی خبر داده و گفته است که احتمال دارد، تلاش‌های دوجانبه عربستان و آمریکا در اینباره به زودی به نتیجه برسد. بلینکن اذعان کرده که ابتدا باید به جنگ در غزه پایان دهیم و روند تشکیل کشور مستقل فلسطینی را آغاز کنیم تا پس از آن روند عادی‌سازی روابط عربستان و اسرائیل به پیش رود. از سوی دیگر بلینکن با برجسته‌سازی تهدید ایران خواستار آن شده که کشورهای عربی حاشیه خلیج فارس یک سیستم دفاعی یکپارچه را تشکیل دهند که این موضوع هم در بطن خود فروش تسلیحات آمریکایی به این کشورها را دارد. به همین دلیل باید گفت که محورهای سخنرانی بلینکن در ریاض عملاً اقدام تازه به حساب نمی‌آید ولی باید منتظر ماند و دید که مفاد پیشنهاد به حماس چه بوده است!