ایروان در اندیشه طلاق سیاسی از مسکو

فرشاد گلزاری

جنگ قره‌باغ و مجادله نظامی ارمنستان و جمهوری آذربایجان که از اواخر سپتامبر 2020 تا اوایل نوامبر همان سال ادامه داشت بسیاری از معادلات در قفقاز جنوبی را دستخوش تغییر قرار داد؛ به گونه‌ای که از مقامات تهران گرفته تا دموکرات‌های ایالات متحده و الیگارش‌های روسیه، همگی بر این عقیده هستند که این منازعه و دست به دست شدن قره‌باغ میان باکو و ایروان، تغییرات بزرگ ژئوپلیتیکی را به همراه داشته است. شاید اثبات این مساله چندان آسان نباشد اما واقعیت این است که در این پرونده سه مورد اصلی وجود دارد که شاید بتوان آنها را تحولا بنیادین در خلال پرنده قره‌باغ دانست. نخست، موضوع تحکیم روابط آذربایجان با ترکیه و اسرائیل است. بسیاری از پهپادهایی که ارتش آذربایجان علیه سربازان ارمنستان استفاده کرد، ساخت ترکیه بود و حتی تسلیحات و تاکتیک‌های اجرا شده در میدان هم از سوی ارتش ترکیه به باکو ارائه شده بود. همچنین همزمان با شروع حملات باکو به ایروان اخباری منتشر شد که نشان میداد حجم عظیمی از تسلیحات اسرائیلی به باکو منتقل شده است و در نهایت تل‌آویو و آنکارا توانستند در این رویارویی باکو را علیه ایروان تقویت کنند. مورد دوم کشش ارمنستان به سمت ایالات متحده بود. درست زمانی که جنگ میان دو طرف فروکش کرد، نانسی پلوسی، رئیس پیشین مجلس نمایندگان به ایروان سفر کرد و از این طریق صراحتاً حمایت خود از ارمنستان را به سمع و نظر مسکو رساند. چندی بعد هم شاهد آن بودیم که ارتش ارمنستان اقدام به برگزاری رزمایش مشترک با ایالات متحده کرد و همین موضوع نشان از یک همکاری جدید میان ایروان و واشنگتن داشت. اما موضوع سوم به روابط ارمنستان با اروپا و ناتو برمی‌گردد. واقعیت این است که جنگ قره‌باغ برای نیکول پاشینیان، نخست‌وزیر ارمنستان بسیار گران تمام شد و علیه وی در مقاطع مختلف تظاهرات اعتراضی برگزار شد. مخالفان وی در داخل ارمنستان اعلام کردند که پاشینیان به صورت مشخص در مقابل آذربایجان شکست خورده و او هم برای کاهش فشارهای مطروحه علیه خود، تقصیر را به گردن روسیه انداخت. نخست‌وزیر ارمنستان که یک روزنامه‌نگار کهنه‌کار در کشورش به حساب می‌آید با ترکیبی از حملات سیاسی و مهندسی رسانه‌ای در طول مدت گذشته سعی داشته تا به افکار عمومی کشورش بفهماند عدم حمایت به موقع مسکو از ایروان باعث شده تا آذربایجان برنده نزاع بر سر قره‌باغ شود. این سناریو در پشت صحنه ممکن است با ایالات متحده هماهنگ شده باشد اما به هر ترتیب آنچه در این خصوص باید مدنظر قرار بگیرد این است که اساساً داده‌های کنونی نشان از آن دارد که ایروان تصمیم خود برای پشت کردن به مسکو و حتی طلاق سیاسی از حامی دیرینه خود را گرفته است. 

نخست‌وزیر ارمنستان که یک روزنامه‌نگار کهنه‌کار در کشورش به شمار می‌آید با ترکیبی از حملات سیاسی و مهندسی رسانه‌ای در گذشته سعی داشته تا به افکار عمومی کشورش تفهیم کند که عدم حمایت به موقع مسکو از ایروان باعث پیروزی آذربایجان در نزاع بر سر قره‌باغ شده است

پیش به سوی غرب! 

ایروان عملاً عزم خود را برای قطع روابط نظامی و امنیتی با مسکو جزم کرده و به هر ترتیب پیوستن به اتحادیه اروپا را تنها راهکار برای برون‌رفت از این بحران و به خصوص بی‌اعتنایی‌های مسکو به این کشور می‌داند

در این راستا چند روز پیش نخست‌وزیر ارمنستان اعلام کرد که ایروان توافق حفاظت با گاردهای مرزی روسیه را که در فرودگاه اصلی ارمنستان مستقر هستند از اول اوت (آگوست) لغو می‌کند. چندی بعد، دیمیتری پسکوف، سخنگوی کرملین این اقدام را تایید کرد که به نظر نشانه‌ای از کاهش اتکای ارمنستان به روسیه است اما پسکوف بدون ذکر جزئیات گفت که با وجود اعلام نیکول پاشینیان در لغو توافق امنیتی با گارد مرزی روسیه در فرودگاه اصلی ارمنستان، تماس‌ها بین دو کشور در بقیه سطوح ادامه دارد. به موازات این روند، آرمن گریگوریان، دبیر شورای امنیت ارمنستان هم اخیرا اعلام کرده که ایروان اکنون ظرفیت‌های امنیتی خود را توسعه داده و این کشور می‌تواند از فرودگاهش حفاظت کند و این در حالیست که نقل و انتقالات نظامی روسیه نیز در این فرودگاه به طرز قابل ملاحظه‌ای کاهش داشته است. توجه داشته باشید که بر اساس توافق دوجانبه، نیروهای روس از زمان فروپاشی شوروی در ۱۹۹1 با هدف حفاظت از مسیر تامین تجهیزات و لجستیک برای نیروهای روسیه در ارمنستان در فرودگاه بین‌المللی زوارتنوتس در غرب ایروان حضور داشته‌اند اما مجموع اظهارات نشان می‌دهد که ارمنستان به دنبال روی‌گردانی از مسکو در مورد امنیت مرزهای خود است. بدون شک در پس این موضوع یک توافق و یا حداقل یک استراتژی جدید حاکم است که با کمی دقت می‌فهمیم اتحادیه اروپا محور اصلی این نمایش به مرکزیت ایروان است. در این خصوص آرارات میرزویان، وزیر امور خارجه ارمنستان کمتر از 10روز پیش در گفت‌وگو با تی.آر.تی گفت که ایده عضویت در اتحادیه اروپا از جمله موضوعاتی است که در این کشور به‌طور قابل توجهی مورد بحث قرار گرفته است. او در بخشی از سخنان خود اظهار می‌کند که «با در نظر گرفتن تمام چالش‌هایی که در طول این چند سال، سه سال، چهار سال اخیر با آن‌ها مواجه بوده‌ایم، امروزه بسیاری از فرصت‌های جدید عمدتاً در ارمنستان مورد بحث قرار می‌گیرند که باید بگویم این موضوعات، شامل ایده‌ عضویت در اتحادیه اروپا نیز می‌شود». همچنین روز گذشته (شنبه) تیگران بالایان، سفیر ارمنستان در بلژیک و رئیس نمایندگی ارمنستان در اتحادیه اروپا طی نشستی در دانشگاه بروکسل به دیدگاه ایروان درباره روند صلح بین جمهوری آذربایجان و ارمنستان، روابط دو جانبه با اتحادیه اروپا، تعمیق همکاری و طرح‌های مشترک آتی پرداخت. او در خلال سخنرانی خود اعلام کرده سیاست خارجی ایروان حرکت به سوی منافع مردم ارمنستان است و ایروان آمادگی دارد تا جایی که ممکن است به اتحادیه اروپا نزدیک شود. بدون تردید این سناریو از دیده مسکو علیه روسیه طراحی شده است و در این راستا کرملین به صورت لحظه‌ای در حال رصد این مسائل است؛ چراکه برای روس‌ها ارمنستان به مانند یک سنگر مهم در برابر غرب و به خصوص ناتو قلمداد می‌شود. در این خصوص دیروز (شنبه) ماریا زاخارووا، سخنگوی وزارت امور خارجه روسیه گفت که مسکو در حال گفت‌وگو با ارمنستان درباره نقش داشتن در سیاست‌های ضد روسی کشورهای غربی به منظور هشدار دادن درباره خطرات آن است و برخی از استدلال‌های آن مورد قبول ایروان بوده است. او همچنین ابراز کرده که خروج احتمالی ارمنستان از سازمان پیمان امنیت جمعی (CSTO) بر اساس منافع ملی واقعی این کشور نیست و براساس اطلاعاتی که مسکو در دست دارد، این مسئله از جایی مانند بروکسل آب می‌خورد! با نگاهی به این اظهارات به خوبی می‌توان فهمید که ایروان عملاً عزم خود را برای قطع کردن روابط نظامی و امنیتی با مسکو جزم کرده و به هر ترتیب پیوستن به اتحادیه اروپا را تنها راهکار برای برون رفت از این بحران و به خصوص بی‌اعتنایی‌های مسکو به این کشور می‌داند.