حمایت بروکسل از ایروان؛ عملیاتی یا نمایشی؟

فرشاد گلزاری

تخلیه قره‌باغ از سوی ساکنان ارمنی‌تبار این منطقه باعث شد تا بیش از 100هزار نفر از ارامنه این منطقه وارد ارمنستان شوند و حالا کار به جایی رسیده که بسیاری از مقامات ارمنستان راهی جز ساکت ماندن را در پیش روی خود نمی‌بینند. بر این اساس و باتوجه به وضعیت کنونی دیگر شاهد نزاع میان ایروان و باکو نیستیم، بلکه در شرایط کنونی قدرت‌های بزرگتر اعم از ایالات متحده و اتحادیه اروپا اقدام به صحنه‌گردانی این پرونده کرده‌اند. در این میان باید توجه داشت که چسبندگی‌های ایدئولوژیک در باکو و ایروان، باعث شده تا هر کدام از آنها به یک سمت و سو متمایل شوند و از یک راهبرد مشخص پیروی کنند. به عنوان مثال جمهوری آذربایجان به دلیل قومیت و مذهب تا حد زیادی به سوی ترکیه که عضوی از ناتو به حساب می‌آید تمایل دارد و ارمنستان هم به دلیل اینکه از مسیحیت تبعیت می‌کند به سمت ایالات متحده و اروپا تمایل دارد. البته هر دو کشور به دلیل آنکه در گذشته بخشی از خاک شوروی سابق به شمار می‌رفتند، زیر بلیط مسکو ادامه حیات داده‌اند و حتی در قضیه قره‌باغ هم شاهد آن بودیم که کرملین دستورات مقتضی در این خصوص را صادر کرده بود. با این وجود دو اتفاق مهم در سپهر سیاسی ارمنستان رخ داد که به نوعی نشان داد راهبرد این کشور که همه حالا آنرا بازنده نبرد قره‌باغ می‌دانند، از شرق به سمت غرب متمایل شده است. اولین اتفاق این بود که اوایل سال 2023 میلادی هیأت غیرنظامی ناظران اروپایی برای بررسی وضعیت استقرار ناظران اروپا در مرز ارمنستان با جمهوری آذربایجان به ایروان سفر کردند ولی باکو به هیچ وجه اجازه نداد که این هیأت وارد خاک آذربایجان شود. در همانموقع روسیه و آذربایجان نسبت به این اقدام هشدار دادند و رسماً اعلام کردند که تحرکات این هیأت را زیر ذره‌بین دارند. اما دومین اتفاق که به نوعی برای روسیه هم یک تهدید مشخص به حساب می‌آید، برگزاری رزمایش مشترک میان ارمنستان و آمریکا بود. نکته مهم این است که رزمایش مذکور دقیقاً چند روز قبل از حمله باکو به آذربایجان انجام شد که جنبه حمایتی از ایروان در قبال باکو و مسکو داشت. این دو اتفاق به خوبی نشان می‌دهد که غربی‌ها در مواجه با مسکو و باکو طرفِ ایروان را گرفته‌اند و حالا کار به جایی رسیده که آنها پرونده نزاع باکو- ایروان را در دستور کار اولویت‌های خود قرار داده‌اند و در نشست اخیر «جامعه سیاسی اروپا» که با حضور نزدیک به ۵۰ رهبر اروپایی و ده‌ها مشاور و راهنما در گرانادای اسپانیا برگزار شد هم این پرونده محور اصلی رایزنی‌ها بود. شاید حضور نیکول پاشینیان، نخست‌وزیر ارمنستان در نشست مذکور امری طبیعی در عالم سیاست تلقی شود، اما مساله اینجاست که ولودیمیر زلنسکی، رئیس جمهور اوکراین با انتشار تصاویری از دیدار خود با پاشینیان اعلام کرد که «اوکراین علاقه مند به ثبات منطقه و روابط دوستانه با کشورهای خود است و ما همچنین در مورد همکاری‌های دوجانبه و پروژه‌های اقتصادی بین منطقه‌ای خود گفتگو کردیم».

بدون شک انتشار تصویر پاشینیان و زلنسکی در کنار یکدیگر در نشست گرانادا آن هم در شرایطی که روسیه درگیر جنگ اوکراین است برای مسکو چندان خوشایند نیست؛ چراکه باید این صحنه را به نوعی متمایل شدن ایروان به سمت غرب دانست

بروکسل   علیه   باکو

قطعنامه‌های پارلمان اروپا در مورد روابط خارجی از نظر قانونی الزام‌آور نیستند، اما سایر نهادهای اتحادیه اروپا باید نظرات این پارلمان را در نظر بگیرند و این بدان معناست که حمایت اتحادیه اروپا از ایروان هم به نوعی یک اقدام نسبتاً نمایشی به شمار می‌آید

بدون شک انتشار تصویر پاشینیان و زلنسکی در کنار یکدیگر در نشست گرانادا آن هم در شرایطی که روسیه درگیر جنگ اوکراین است برای مسکو چندان خوشایند نخواهد بود اما مساله این است که رهبران اروپایی در نشست مذکور نتوانستند به یک جمع‌بندی برسند. پولوتیکو در این خصوص نوشته است «کارشناسان پیشبینی می‌کردند که در نشست جامعه سیاسی اروپا که با پیگیری شخص امانوئل ماکرون، رئیس‌جمهوری فرانسه برگزار شد، میان جمهوری آذربایجان و ارمنستان صلح ایجاد کرده، تنش‌ها در بالکان کاهش یافته و یک گفت‌وگوی استراتژیک درباره امنیت این قاره مطرح شود، اما رهبران اروپایی در این نشست به مساله اوکراین پرداختند، ولی به دلیل غیبت بازیگران کلیدی در این اجلاس، در دیگر حوزه‌ها دستاوردی نداشتند». این رسانه آمریکایی می‌نویسد «با غیبت الهام علی‌اف، رئیس‌جمهوری آذربایجان و رجب طیب اردوغان، رئیس‌جمهوری ترکیه، امید حاضران برای رسیدگی به وضعیت انسانی در قره‌باغ کوهستانی نقش بر آب شد. رهبران اروپا سعی داشتند نخستین دیدار علی‌اف و نیکول پاشینیان، نخست‌وزیر ارمنستان را پس از حمله باکو به قره‌باغ، برگزار کنند اما این مهم محقق نشد». فارغ از اینکه نشست مذکور چندان خروجی مثبتی در بر نداشت باید توجه شود که در شورای اروپا اوضاع و احوال به صورت دیگری طی شده است. رویترز سحرگاه دیروز (جمعه) اعلام کرد که اعضای پارلمان اروپا قطعنامه‌ای را تصویب کردند که در آن از کشورهای اتحادیه اروپا خواسته شده تا تحریم‌هایی را علیه جمهوری آذربایجان به دلیل وضعیت قره‌باغ اعمال کنند و همچنین روابط با باکو را بررسی کرده و وابستگی به واردات گاز از این کشور را کاهش دهند. در روند تصویب این قطعنامه ۴۹۱ قانونگذار اتحادیه اروپا به این قطعنامه رأی مثبت دادند، ۹ تن مخالفت کرده و ۳۶ تن دیگر رأی ممتنع دادند. این سند از اتحادیه اروپا و کشورهای عضو آن می‌خواهد تا تحریم‌های هدفمندی را علیه افرادی در دولت جمهوری آذربایجان که مسئول نقض‌های متعدد آتش‌بس و نقض حقوق بشر در قره‌باغ هستند، اتخاذ کنند. قانونگذاران اروپایی همچنین از جوزپ بورل، مسئول سیاست خارجی اتحادیه اروپا و سرویس اقدام خارجی اروپا درخواست کرده‌اند که «مذاکرات برای توافقنامه مشارکت مجدد را تا زمانی که آذربایجان آمادگی واقعی خود را برای احترام به حقوق و نگرانی‌های امنیتی جمعیت ارمنی قره‌باغ نشان ندهد، به حالت تعلیق درآورند». در غیر این صورت، پارلمان اروپا از اتحادیه اروپا و کشورهای عضو آن می‌خواهد که «تعلیق توافقنامه تسهیل روادید با آذربایجان و کاهش سطح همکاری با این کشور در سایر زمینه‌ها» را بررسی کنند. نکته مهمی که در این خصوص باید موردنظر قرار بگیرد این است که قطعنامه‌های پارلمان اروپا در مورد روابط خارجی از نظر قانونی الزام‌آور نیستند، اما سایر نهادهای اتحادیه اروپا باید نظرات این پارلمان را در نظر بگیرند. این بدان معناست که حمایت اتحادیه اروپا از ایروان هم به نوعی یک اقدام نسبتاً نمایشی به شمار می‌آید که در جهت حفظ «آبروی اروپایی» قلمداد می‌شود. از سوی دیگر وزارت خارجه ارمنستان پس از حضور نمایندگان سازمان ملل در قره‌باغ که برای اولین بار از 30 سال گذشته انجام شده بود اظهار کرد که «اطلاعات مربوط به سفر هیأت سازمان ملل به قره‌باغ به رهبری هماهنگ‌کننده مقیم سازمان ملل در جمهوری آذربایجان و همچنین بیانیه منتشر شده پس از این دیدار، موجب نگرانی و ناامیدی عمیق ایروان است. حال باید دید که آیا حمایت بروکسل از ایروان جنبه علمیاتی و اجرایی‌تر پیدا می‌کند یا خیر؟!